Audittiń xaliq araliq standartlari tiykarinda auditke xizmet kórsetiw
Yüklə 175,06 Kb.
|
|
AUDITTIŃ XALIQ ARALIQ STANDARTLARI TIYKARINDA AUDITKE XIZMET KÓRSETIW REJESI: KIRISIW TIYKARǴÍ BÓLIM a)Audittiń xaliq araliq standartlarınıń ahmiyeti, wazıypaları, qáliplesiwi hám túrleri b) Audittiń shólkemlestiriw tiykarları hám standartları c) Audittiń xaliq araliq standartlari tiykarinda auditti shólkemlestiriw JUWMAQLAW KIRISIW Temanıń aktuallıǵı: Finans ministrligi ministrler Mekemesiniń «Ózbekstan Respublikası aymaǵında qollaw ushın audittıń xalıq aralıq standartların tán alıw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıydanı tastıyıqlaw haqqında»gi sheshimi joybarın islep shıqtı. Joybar 19. 09. 2018 jıldaǵı PQ-3946-san sheshimge muwapıq islep shıǵılǵan, oǵan kóre 2020-jıl 1-yanvardan baslap auditorlik shólkemleri auditorlik iskerligin tek Xalıq aralıq buxgalterlar federatsiyasi tárepinen audittıń xalıq aralıq standartları tiykarında ámelge asıradı. Joybarda usınıs qılınıp atırǵan normalar ámeliyatda qollanılǵan principler tiykarında dúzilgen. Olardıń engiziliwi kórsetilgen auditorlik xızmetleriniń nátiyjelerine isbilermenler hám ulıwma jámiyetshilik isenimin qáliplestiriw hám asırıwǵa jóneltirilgen xalıq aralıq standartlar tiykarında auditorlik xızmetleri bazarınıń jáne de rawajlanıwın, respublikada isbilermenlik ortalıǵı jaqsılanıwınıń tiykarǵı faktorı retinde auditorlik kásibi abıroyı hám auditorlik xızmetlerin sapası asıwın támiyinleydi. Temanıń wazıypası: Finanslıq esabatqa isenim payda etiwden ibarat. Basqarma hám auditordıń juwapkerligi finanslıq esabatqa isenimdi támiyinlewden ibarat. Auditorlik tekseriwi nátiyjesinde auditor finanslıq esabattaǵı maǵlıwmat ma`nisin asıradı hám usınıń menen birge auditor basqarma tárepinen usınıs etilgen basqa maǵlıwmatqa bolǵan isenimdi de asıradı. Auditorlar derekler beriw wazıypasın atqarar eken buxgalteriya esabatınıń tuwrılıǵı hám ob'ektivligi tuwrısında pikir bildiriw imkaniyatın beretuǵın jetkilikli dárejede isenimli dálillerdi waqıtında toplawdı ózleriniń wazıypası dep biledi. Temanıń maqseti: Xojalıq júritiwshi subyektler finanslıq-xojalıq iskerligin ámeldegi nızamshılıq tiykarında auditorlıq tekseriwinen ótkeriw hám onıń nátiyjelerin ulıwmalastırıw hámde bahalaw júzesinen usınıslar beriwden ibarat. *Derek: Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 19.09.2018-jıldaǵı “Ózbekstan Respublikasında auditorlik iskerligin jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında” gi qarar. TIYKARǴÍ BÓLIM Audittiń xaliq araliq standartlarınıń ahmiyeti hám wazıypaları Bazar ekonomikası túrli múlkshilik tiykarında payda boladı. Bunday sharayatta jumıs júrgiziw ushın sapalı, anıq hám esaplawǵa beyim maǵlıwmat oǵada zárúrli bolıp tabıladı. Ulıwma alǵanda XXI ásir bul maǵlıwmatlar asiri bolıwı anıq. Yaǵnıy bul faktorǵa ekonomikalıq turaqlılıq, nátiyjelililik hám sapalı jumıs júrgiziw kóp tárepten baylanıslı boladı. Ekonomikalıq maǵlıwmatqa baha beriw, onıń kelip shıǵıw dereklerin tekseriw ushın auditorlik qadaǵalawınıń ornı ajıralıp turadı. Auditorliq qadaǵalawı mánisi, maqseti hám wazıypaların tereńrek ańlap jetiw ushın audit rawajlanıwı tariyxına názer taslaw zárúr. Egerde auditke finanslıq qadaǵalaw retinde qaralsa, birinshi bolıp auditorlik sistemasın Qitay jaratqan. Eski Qitay jazıwlarınıń sıpatlama beriwinshe, eramızdan aldınǵı 700 jılda mámleket aqshası hám múlkinen paydalanıw huqıqına iye bolǵan húkimet hámeldarların baqlaw ushın Bas auditor lawazımı ámelde bolǵan. Húkimet auditorlarınıń minnetlemesi, huqıqı hám formaları áwladtan-áwladqa qaray ózgerip turǵan. 1983 jıl Qitay jańa Konstituciyasiniń 91-statyasına tiykarlanıp Mámleket auditorlik administraciyası shólkemlestirildi. Orta ásirlerden baslap evropada húkimet shártnamaların túrli juwapkerler tárepinen tastıyıqlap, atap kórsetiw ádet kórinisine kirdi hám sol tártipte az-azdan buxgalteriya esabı hám qadaǵalaw qáliplese basladı, XIV asirde eki jaqlama jazıw usılı payda boldı hám múlk baǵdarı ústinen qadaǵalaw kúsheydi. Kóplegen mámleketler ekonomikasında akcionerlik jámiyetleri payda bola basladı. Álbette, bunday sharayat finanslıq krizislardı da shetlep ótpedi hám investorlar máplerin qorǵay alatuǵın buxgalteriya - eksperimentlarina talap arttı. Angliya parlamenti jaǵdaydı qadaǵalaw etip turıw ushın zárúr nızamlar kompleksin qabılladı. Bulardıń hámmesi auditorlar buxgalteriya esabı hám esabatlardıń haqıyqıylıǵın baqlawǵa qaratdı. Qospa kárxanalardıń payda bolıwı audit rawajlanıwında zárúrli rol oynadı. Auditor mal-múlkli adam aldında juwapker bolıp qaldı hám balans baylanıslılıǵı nızam hám qaǵıydalarǵa sáykesligin tastıyıqlap, haqıyqıy baha beriw kerek edi. Sol dáwirlerde konsolidatsiyalasqan balanslar da payda boldı hám ishki audit lawazımları payda boldı. Olardıń tiykarǵı iskerligi buxgalteriya xızmetin baqlaw bolıp, tiykarǵı itibar pul qarjlarına qaratildi. Usınıń sebepinen XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında sırtqı auditorlarda tańlap alıp, tekseriw usılların qollaw rawajlandı. Auditniń gúllep rawajlanıwı 1930 jıldaǵı tereń ekonomikalıq krizistan sońǵı dáwirlerge tuwrı keledi. Mısalı, AQShda 1932 jılda < Xojalıq sisteması - xojalıq sistemasına kóbinese yuridikalıq shaxslar, yaǵnıy korporaciya, mámleket shólkemi, jámiyet-birlespe, menshikli kárxanalar kiredi. Ayırım jaǵdaylarda xojalıq sistemasın bólimlerge, sektor, cex hám ayırım alınǵan shaxslar da ańlatıwı múmkin. Auditorlar juwapkerligi shegaraların belgilewde xojalıq sistemasın anıqlaw menen birge audit dáwirin da anıqlap alıw zárúr boladı. Kóbinese bul dáwir 1 jılǵa teń bolıwı yamasa odan da asıwı múmkin. Tekseriw dáwirin belgilewde aqırǵı ótkerilgen qalıs audit juwmaǵı berilgen esabat dáwirinen tekseriliwi kerek bolǵan esabat dáwirine shekem aralıq alınadı. Dálillerdi jıynaw hám bahalaw - dáliller bul san kórsetkishleri menen kórsetilgen maǵlıwmattı belgilengen kriteryalarǵa sáykesligin anıqlaw ushın auditor paydalanatuǵın derekler bolıp tabıladı. Dáliller túrli formada bolıwı múmkin, atap aytqanda klientlerdiń awızsha juwapları, kontraktlar, auditordıń jeke baqlawları. Áhmiyetlisi audittiń aldındaǵı maqsetke erisiw ushın dáliller sapalı hám jetkilikli dárejede toplanıwı shárt bolıp, bul audittiń tiykarǵı bólimlerinen esaplanadı. Jetkilikli bilimge iye wákillikli shaxs - auditor belgilegen kriteryalardı tuwrı túsiniwi ushın jetkilikli bilimge iye, dálillerdiń forması hám muǵdarın biliw ushın wákillikli juwapker shaxs bolıwı kerek. Usınıń menen birge auditor ǵárezsiz bolıwı kerek. Absolyut ǵárezsizlikke erisiw qıyın, álbette, lekin oǵan háreket etiledi. Hátte auditordıń xızmetleri tekserilip atırǵan kompaniya tárepinen tólenip atırǵanlıǵına qaramay, ol tolıq ǵárezsizligin saqlap qaladı hám tekseriw nátiyjelerine isenim payda etiwi múmkin. Lekin auditor sol kompaniyanıń basqarıw sistemasına kirse yamasa sol kompaniyanıń xizmetkeri bolsa - bul ishki audit bolıp, ǵárezsizlik shegaralanǵan boladı. Pikirler beriw - tekseriw nátiyjeleri auditorlik juwmaqlarında óz kórinisin tabadı. Juwmaqlar túrlishe bolıwı múmkin, lekin mudami olar paydalanıwshısına muǵdarlıq maǵlıwmat belgilengen kriteryalarǵa qay dárejede sáykes keliwin kórsetip beriwi kerek. Juwmaqlar forması tárepinen de parıq etedi, yaǵnıy finanslıq esabat penen baylanıslı bolǵan texnikalıq juwmaqlardan tartıp, málim shaxslar ushın tayarlanǵan ápiwayı awızsha juwmaqlarǵa shekem. Auditorlik juwmaqların tayarlaw bul tekseriw processiniń sońǵı basqıshı bolıp tabıladı. Túrli mámleketlerde audittıń shólkemlesiw xarakteristikaları ( 1-keste )
* Derek: Keste “Audittiń xalıq aralıq standartları” kitabı tiykarında B.Q.Hamdamov tárepinen dúzilgen (11-12-betler ). Joqarıda keltirilgen túsinikler audit ne degen sorawǵa tolıq juwap beredi. Bunı anıqlaw ashıp beriw ushın tómendegi 2-kestede ulıwmalastırıp kórsetiw múmkin. Audittiń tiykarǵı túsinikleri:
* Derek: : “Audittiń xalıq aralıq standartları” kitabı. Keste B.Q.Hamdamovtıń ilimiy-izleniwleri tiykarında dúzilgen. ( 14-bet ). Keltirilgen táriyp auditke berilgen ulıwmalıq táriyp bolıp, múlktiń túrli kórinisleri bar shárayatta audittiń túrlerin anıǵıraq úyrenip shıǵıw zárúrligin ańlatadı. Auditorlıq baqlawdıń tómendegi túrleri bar: opercion audit; sáykes keliw auditi; finanslıq esabat auditi; Operacion audit - ekonomikalıq nátiyjelilik jáne onıń kriteryası bolǵan tolıq miynet ónimdarlıǵına baha beriw maqsetinde xojalıq sisteması buwınları iskerligin tekseriwdi óz ishine aladı. Audit tamamlanǵannan keyin basqarıwshıǵa kóbinese xojalıq mashqalaların jetilistiriw boyınsha jol-jobalar kórsetiledi. Basqarıw natiyjeliligi xojalıq sistemasınıń túrlishe bolıwına baylanıslılıǵı sebepli anıq operacion auditti ańlatıw qıyın. Mısalı, qandayda -bir shólkemde qımbatlı qaǵazlardı satıp alǵannan kóre kóshpes múlk satıp alıw natiyjelilew ekeni anıqlanıp, tiyisli máslahátler berilse, basqa kárxanada ulıwma miynet ónimdarlıǵına tásir etiwshi faktorlar úyrenilip, isletilmey turǵan rezervlardan paydalanıw jolları kórsetiledi. Operatsion auditda tekseriw tek ǵana buxgalteriya esabı menen shegaralanmaydi, bálki basqarıw sisteması, islep shıǵarıw hám miynetti shólkemlestiriw, komp yuter mámileleri algoritmın jetilistiriw, marketing hám ulıwma auditorning qánigeliginen kelip shıǵıp, túrlishe tarawlardı qamtıp alıwı múmkin. Operacion audittıń qıyınshılıǵı sonda, onıń maǵlıwmatların obyektiv bahalaw qıyın. Mısalı, finanslıq esabat auditinde esabattı belgilengen buxgalteriya standartlarına mas túrde dúzilgenligin anıqlap baha beriwde jol qoyılǵan kemshiliklerdi kórsetiw bir qansha jeńil. Sol sebepli operacion audit mánisi tárepinen kóbirek administraciya ushın máslahátlar beriw, yaǵnıy konsaltingten ibarat, dese de boladı. Aqırǵı jıllar ishinde bul audit túri rawajlanǵan mámleketlerde kóbeyip barıp atır. Sáykes keliw auditi - joqarı basqarıw (administraciyası ) tárepinen belgilengen kórsetpe hám qaǵıydalardı xojalıq sistemasında orınlanıwı dárejesi ústinen ótkeriletuǵın qadaǵalaw sáykes keliw auditiniń maqsetin quraydı. Mısalı, basqarıwshılar tárepinen ornatılǵan, orınlanıwı shárt bolǵan jumıslarǵa buxgalteriya xızmetkerleri tárepinen ámel etiliwi, materiallıq baylıqlardıń saqlanıwınıń támiyinleniwi hám olardıń sarıplanıwın belgilengen shegaralardan shıqpawına ámel qılıw dárejesi yamasa kreditorlar hám bankler menen dúzilgen pitimlerge kárxana tárepinen ámel etiliwin baqlaw hám basqalar. Byudjet tárepinen finanslastırılatuǵın shólkemler qadaǵalaw etilgende de tiykarınan sáykes keliw auditi ótkeriledi, sebebi bunday shólkemlerde orınlanıwı kerek bolǵan qaǵıydalar anıq kórsetiledi. Sáykes keliw auditiniń nátiyjeleri audittiń belgilegen buwını ushın ǵana belgili boladı, sebebi bul audit nátiyjeleri esabattan keń paydalanıwshılarǵa tiyisli bolmaydı. Ayırım jaǵdaylarda bir shólkem ózine baǵınıwı kerek bolǵan shólkemdi baqlaw ushın da maslıq auditin belgilewi múmkin. Mısalı, húkimet tárepinen salıq tólewshileriniń deklaraciyasın tekseriw ushın auditorlardi tartıw múmkin. Finanslıq esabat auditi - bul audittıń tiykarǵı túri bolıp, finanslıq esabat belgilengen kriteryalar tiykarında tayarlanǵanlıǵın anıqlaydı. Belgilengen kriteryalar bul tiykarlanıp ulıwma qabıl etilgen buxgalteriya shártleri bolıp tabıladı. Finanslıq esabatqa buxgalteriya balansı, finanslıq nátiyjeler tuwrısındaǵı esabat, tiykarǵı qurallar háreketi tuwrısındaǵı esabat, pul aǵımları tuwrısındaǵı esabat, menshikli kapital tuwrısındaǵı esabat hám sol esabatlarǵa tiyisli bolǵan túsindiriwler kiredi. Finanslıq esabat auditi nátiyjelerinen túrli gruppalar, túrli maqsetler ushın paydalanadı. Álbette, hár bir paydalanıwshı ózi audit ótkergennen kóre ekonomikalıq nátiyjelilik kózqarasınan bir auditor hámme ushın juwmaq tayarlap beriwide maqul. Eger paydalanıwshını ulıwma audit nátiyjeleri qaniqtirmasa, ol qosımsha maǵlıwmatlar alıwı múmkin. Mısalı, kárxanaǵa ssuda beriw yamasa bermew máselesin sheshiw ushın bankke ulıwma audit nátiyjeleri jetkilikli bolsa, eki kárxananıń qosılıwı máselesin sheshiw ushın keńlew maǵlıwmatlar zárúr boladı. Bunday jaǵdaylarda korporaciyalar qosımsha audit ótkeriw ushın jeke auditorlardan paydalanıwı múmkin. Auditorlıq basqarıwınıń túrleri hám auditorlar ( 3-keste )
* Derek: Keste “Audittiń xalıq aralıq standartları” kitabı tiykarında B.Q.Hamdamov tárepinen dúzilgen (17-bet ). b) Audittiń shólkemlestiriw tiykarları hám standartları
úlgi; auditorlik dálilleri; hújjetler; baqlaw ushın isletiletuǵın testler; audit proceduraları. Audit, qandaydur mániste, ǵárezsiz organlar tárepinen ámelge asırilatuǵın finanslıq qadaǵalaw turi bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, auditorlar hám kárxana direktorı ortasındaǵı munasábetler kórsetilip atırǵan xızmetler tuwrısındaǵı shártnama tiykarında qurıladı. 1977 jıl Xalıq aralıq buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) shólkemlesken jıl boldı. Búgingi kúnde dúnyadan 150 den artıq buxgalteriya institutları onıń aǵzaları bolıp tabıladı. Olarǵa 2, 5 millionǵa jaqın buxgalter kiredi. Bul óz quramına buxgalterlar (menshik yamasa mámleket shólkemlerinen) auditorlar hám oqıtıwshılardı óz ishine alǵan birden-bir shólkem bolıp tabıladı. Zamanagóy audit 1844 jılda Angliyada payda bolǵan, sonda bir qansha nızamlar qabıl etilgen edi akcionerlik jámiyetleri hár jılı buxgalteriya esabınıń tuwrı toltırılǵanlıǵın sırttan tekseriwi múmkin bolǵan arnawlı xızmetkerdi jumısqa tartıwı kerek. 1932 jılda AQSh qımbatlı qaǵazlardıń tuwrılıǵı tuwrısındaǵı nızamdı qabılladı. Bul hádiyse audittiń standartlasıwına birinshi urınıw esaplanadı. Nızamnıń ózinde qımbatlı qaǵazlardı shıǵarǵan mámleketlik emes kompaniyalarǵa ǵárezsiz audit ótkeriw talapları belgilengen. Jeterli tayarlıq hám tájiriybe. Auditor aldına qoyılǵan wazıypanı orınlawı ushın jetkilikli dárejede tájiriybege, buxgalteriya esabı hám audit boyınsha kvalifikaciya dárejesine ıye bolıwı kerek. Usınıń menen birge óz kásibi boyınsha mudami bilim dárejesin joqarı bolıwına umtılıwı zárúr. Qalıslıq. Álbette, bazar ekonomikası sharayatında qalıslıq bolmasa, hesh qanday audittiń keregi bolmaydı. Finanslıq esabattan paydalanıwshılar tekseriw hár qanday normativ - buyrıqpazlıq illetlerinen erkin bolǵanı ushın ǵana audit juwmaǵına isenip jumıs kóredi. Kásiplik etika kodeksinde da qalıslıqtıń zárúrligi haqqında toqtalıp ótilgen. Zárúr kásiplik tekseriw. Auditor islep atırǵan jumıstıń sapası ushın mudami juwapker bolıp tabıladı. Zárúr tekseriw bul jumıs hújjetlerin tolıq kórikten ótkeriw, jıynalǵan dálillerdiń tolıqlıǵı hám aqırına jetkizilgenligi, auditorlik sheshiminiń shınlıgınan ibarat esaplanadi. Lekin auditordan absolyut tuwrı bolǵan sheshimlerdi hesh kim talap etpeydi, sebebi audit táwekelshilik tiykarında ótkeriledi. Tuwrı joybarlaw hám qadaǵalaw. Ótkerilgen auditqa tolıq kepillik beriw ushın, ol eń dáslep tuwrı rejelestiriliwi kerek. Bunnan tısqarı úlken texnikalıq jumıs kólemin járdemshiler orınlawı sebepli olar ústinen jetkilikli dárejede qadaǵalaw ornatılıwı shárt. Ishki qadaǵalaw sistemasın kerekli dárejede biliw. Audit teoriyası hám ámeliyatında keń qollanılatuǵın tiykarlardan biri bul jetkilikli tastıyıq hám maǵlıwmatlar toplaw ushın ishki qadaǵalaw sisteması jumısından keń paydalanıw bolıp tabıladı. Usınıń sebebinen ishki qadaǵalaw sistemasın tolıq úyreniw, onıń natiyjeliligin anıqlaw hám maǵlıwmatlardıń shınlıǵın tekserip kóriw talap etiledi. Ayırım jaǵdaylarda ishki qadaǵalaw sisteması oǵada haqıyqatlıqtan uzaq bolǵan sıpatlama beriwi múmkin, bul nátiyjeli audit ótkeriwge tosıq boladı. Jeterli dárejede dáliller hám maǵlıwmatlar jıynaw. Hár qanday tekseriw jáne onıń sheshimi dáliller hám maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı. Tiykarlar qanshelli kóp bolsa, sheshimge sol dárejede kepillik beriledi. Audit ótkeriw metodikasında tiykarlanıp dálil hám maǵlıwmatlar jıynaw ústinde pikirler baradı. Bir tárepden bul jumıs auditordıń tájiriybesi hám bilimine de baylanıslı. Nátiyjelerdi málim etiw standartları. Auditor sheshiminde tekserilgen finanslıq esabat tolıq ulıwma qabıl etilgen buxgalteriya standartlarına mas halda dúzilgenligi kórsetiliwi kerek. Auditorlik firmaları ushın sapa qadaǵalawı firma klientler aldındaǵı óz kásiplik minnetlemelerin tolıq orınlawı kepilligin támiyinlew usılları járdeminde ámelge asıriladı. Bul auditorlik firmalarınıń shólkemlestirilgen sisteması hám olar ornatatuǵın sheshimlerge tiyisli. Sapa qadaǵalawı ulıwma qabıl etilgen audit standartları menen tıǵız baylanıslı, biraq olardan parıq etedi. Auditorlik firması hár bir audit ótkeriwde ulıwma qabıl etilgen audit standartlarına ámel etilgenligin kepillik beriwi kerek. Sapa qadaǵalawı - bul auditorlik firması bir auditqa engiziw kerek bolǵan standartlar shegarasınan shıqpawǵa járdem beretuǵın sheshimler bolıp tabıladı. Bunnan kelip shıǵıp, sapa qadaǵalawı jámi auditorlik firması ushın kiritiledi, ulıwma audit standartları bolsa anıq jumıs kólemine qóllaw ushın mólsherlengen bolıp tabıladı. Sapa qadaǵalawı elementleri. Auditorlik firmaları ushın arnawlı sapa qadaǵalawı sheshimleri belgilenbegen. Qanday sheshimler belgilew firmanıń kólemi, ofislardıń sanı hám ámeliyat kórinisinen kelip shıqqan halda belgilenedi. Audit xalıq aralıq standartların gruppalaw ( 7 gruppa )
* Derek: Keste “Audittiń xalıq aralıq standartları” kitabı tiykarında B.Q.Hamdamov tárepinen dúzilgen (34-bet ). Házirgi kúnde audittiń xalıq aralıq standartları dizimi tómendegilerden ibarat: XAS 100 “Xalıq aralıq audit standartları hám soǵan uqsas xázmetlerge túsindirme” XAS 110 “Terminlar glossariysi” XAS 200 “Finanslıq esabatlar auditiniń maqseti hám onı tártipke salıwshı tiykarǵı principler” XAS 210 “Audit ótkeriw tuwrısındaǵı kelisiw xatı” XAS 220 “Audit sapasın qadaǵalaw” XAS 230 “Hújjetlestiriw” XAS 240 “Aldaw hám qáte” XAS 250 “Finanslıq esabat auditi boyınsha nızamlar hám normativ hújjetlerdi kórip shıǵıw” XAS 300 “Auditti rejelestiriw” XAS 310 “Biznesti biliw” XAS 320 “Auditta áhmiyetlilik” XAS 400 “Táwekelshilikti hám ishki qadaǵalaw sistemasın bahalaw” XAS 401 “Kompyuter sisteması shárayatında audit” XAS 402 “Xızmet kórsetiwshi shólkemler xızmetlerinen paydalanıwshı subektler auditina tiyisli sorawlar” XAS 500 “Auditorlıq dáliller” XAS 501 “Auditorlıq dáliller – anıq statyalarına tiyisli qosımsha sorawlar” XAS 510 “Dáslepki finanslıq esabat auditinda baslanǵısh qaldıqlar boyınsha auditorlardıń juwapkershiligi” XAS 520 “Analitik ámeller” XAS 530 “Auditorlıq tańlaw hám testlewdiń basqa tańlaw ámelleri” XAS 540 “Esap bahalawınıń auditi” XAS 550 “Mápdar tárepler” XAS 560 “Kelesi dáwir finanslıq maǵlıwmatların úyreniw” XAS 570 “Úzliksiz iskerlik” XAS 580 “Subyekt basqarmasına túsindiriwler beriw” XAS 600 “Basqa auditorlar is nátiyjelerinen paydalanıw” XAS 610 “Ishki audit xızmeti jumısın kórip shıǵıw” XAS 620 “Ekspert xızmetinen paydalanıw” XAS 700 “Finanslıq esabat boyınsha auditorlıq sheshimi” XAS 710 “Salıstırılatuǵın kórsetkishler” XAS 720 “Tekserilgen finanslıq esabatlarda basqa informaciyalar” XAS 800 “Arnawlı maqsettegi audit shártnaması boyınsha auditorlıq esabat” XAS 810 “Istiqbolli finanslıq maǵlıwmatlardı tekseriw” XAS 910 “Finanslıq esabattıń sheshimi boyınsha kelisiw” XAS 920 “Finanslıq esabatqa tiyisli ámellerdi orınlaw boyınsha kelisiw” XAS 930 “Finanslıq maǵlıwmatlardıń kompilyaciyası boyınsha kelisiw”. Finanslıq esabat auditinıń maqseti hám ulıwma principlerı Xalıq aralıq audit standartları kompleksiniń bólek hújjetlerinde keltirilgen hám Esabat shınliǵın tastıyıqlaytuǵın principler standartı dep ataladı. (International Framework for Assurance Engagements, ISQC). Usı hújjette esap haqıyqıylıǵın tastıyıqlaytuǵın wazıypalardıń maqseti hám elementleri belgilengen. Tiykarǵı principler audit ótkeriwdegi norma hám ámellerdi orınlanıwın belgilemey ulıwmalıq xarakterine iye. Audit ótkeriw norma hám ámelleri XAS 200 " Finanslıq esabat auditiniń maqseti jáne onı tártipke salıwshı ulıwma principler" atlı standart penen basqarıladı. Biraq, sonı atap kórsetiw zárúr audit finanslıq esabattı tastıyıqlaytuǵın wazıypalardıń kórinislerinen biri ǵana bolıwına qaramay onıń dálili salmaqlı bolıp tabıladı. Finanslıq esabat shınlıǵın tastıyıqlaytuǵın basqa wazıypalar Finanslıq esabat shınlıǵın tastıyıqlawshi wazıypalar (International Standarts en Assurance Engagements, ISAE) hám Ulıwma qadaǵalaw boyınsha wazıypalardıń xalıq aralıq standartları (International Standarts en Review Engagements, ISRE) menen tártiplestiriledi. Professional buxgalter tárepinen atqarılatuǵın basqa wazıypalar, yaǵnıy auditqa kómeklesiwshi xızmetler kórsetiw, salıq esabatların tayarlaw, basqarıw hám salıq konsaltingi hám basqa finanslıq esabat maydanınan paydalanıwshılar ushın haqıyqıy isenimin bermewi ushın tiykarǵı principlerde kórsetip o'tilmegen. Bul xızmetlerara bólek (ISRS) standartlar menen tártiplestiriledi hám bunday xizmatlar maydanınan sheshimlerde XAS, ISRE, ISAE standartlarına izoh berilmaydi, “isenim”, “audit” yamasa “tekseriw” gáplerinen paydalanilmaydi. Basqa wazıypalardıń maqseti qoyılǵan wazıypa maydanınan tolıq sheshim beriw hám risktı tómenletiw bolıp tabıladı (Reasonable Assurance Engagements), yaǵnıy sheshim tekstinde tómendegi gáp keltiriledi “Biz tárepimizden úyrenilgen maǵlıwmat usınıs etilgen esabattı haqıyqıy ekenligi haqqında sheshim etiwimizge tiykar boladı”. Tiykarǵı principlerde belgileniwinshe tekseriwshige usınıs etilgen maǵlıwmattıń shınlıǵın tastıyıqlaw wazıypasın orınlaw júkletilgen bolsa ol Xalıq aralıq buxgalterlar federatsiyasi (XBF) tárepinen qabıl etilgen etika kodeksi hám Sapa qadaǵalawı xalıq aralıq standartları (International Standarts on Quality Control, ISQC) ga ámel etiwi kerek. Professional buxgalter tárepinen maǵlıwmat haqıyqıylıǵın tastıyıqlaw wazıypası alınsa ol tómendegilerge isenim payda etiwi kerek: -etikalıq normalarǵa ámel etiw múmkinligi (tiykarlanıp ǵárezsizlik hám professional kompetentlik); -wazıypa barlıq zárúr xarakteristikalarǵa iyeligi; -obyekt wazıypasın tekseriw wazıypasına muwapıqlıǵı ; -wazıypada paydalanilatuǵın kriteryalardıń paydalanıwshılar ushın sáykesligi; - professional buxgalter tárepinen dálillerdi jıynaw múmkinshilikleri professional buxgalter tárepinen tolıq sheshim yamasa sheklengen sheshim beriw jazba esabatda sáwlelendiriliwine; -usı wazıypanı qabıllaw ushın professional buxgalterda jetkilikli tiykar bar bolıwı; -usı standartlar tiykarında belgilengen qosımsha talaplarǵa ámel etiliwine. Belgilengen wazıypalardı orınlaw tiykarǵı principlerde názerde tutılǵan bolıp anıq wazıypalardıń maqseti wazıypa maydanınan xatda (Engagement Letter) yamasa auditor hám buyırtpashı ortasında dúziletuǵın kontraktda kelisip alınadı. XAS 210 “Audit wazıypaları shártlerin kelisiw” atlı standart tómendegi paragraflerdı óz ishine aladı : -kirisiw; - audit ótkeriw maydanınan minnetleme xati; - qayta auditorlik tekseriwi; -shártnama hám qosımshalardı ózgertiw túsinigi. Bul standart auditor hám buyırtpashı ortasında audit ótkeriw shártleri, buyırtpani ózgertiw jaǵdayların kelisip alıw máselelerin tártipke saladı. Standartda auditordıń audit shártlesiwi shártlerin isbilermenlik subyekti administraciyası hám zárúr halda, basqarıw júkletilgen shaxslar menen kelisiw waqtındaǵı minnetlemeleri kórip shıǵıladı. Bul minnetlemeler audit ótkeriwdiń belgilep qoyılǵan, orınlaw ushın juwapkerlik isbilermenlik subyekti administraciyası hám zárúr halda, basqarıw júkletilgen shaxslar moynında bolǵan dáslepki shártleri orınlanǵanın anıqlawdı óz ishine aladı. XAS 220 da shártlesiwdi qabıllawdıń auditor baqlawı múmkin bolǵan tárepleri kórip shıǵıladı. Auditor hám buyırtpashi ortasında kelisimler nátiyjesi shartnama esaplanadı. Shártlesiw shártlerin hújjetlestiriw arqalı shegaralanadı. Usı standart shártlesiw shártleriniń eki túrli variantın názerde tutadı: Minnetlemeler maydanınan xat; Forması mas keliwshi basqa shártnama. Minnetlemeler maydanınan xat buyırtpashıǵa auditor tárepinen tekseriw baslanıwınan aldın jiberiledi. Bunday xat finanslıq esabat auditinda da auditqa kómeklesiwshi xızmetler kórsetiwde de dúziledi. Buyırtpashıǵa jiberiletuǵın minnetlemeler maydanınan xatda tómendegi jaǵdaylar sáwlelendiriledi: - wazıypanıń maqseti (ótkeriliwi joybarlastırılǵan finanslıq esabat auditiniń maqseti); - finanslıq esabattı qáliplestiriqden buyırtpashınıń juwapkerligi; - tekseriw kolemi; - auditti joybarlawdan atqarılatuǵın ámeller; - buyırtpadan dúziletuǵın esabat hám nátiyjelerdi bildiriw; - auditti sheklewshi jaǵdaylar – payda bolıwı múmkin bolǵan risk; - auditorlik xızmetleri ushın gonorar jáne onı tólew usılı; - basqa auditor hám ekspertler xızmetinen paydalanıw; - buyırtpashınıń jumısshıları hám ishki audit xızmetinen paydalanıw; - aldın ótkerilgen audit nátiyjelerinen paydalanıw boyınsha kontrakt; - qosımsha kelisimler dúziw hám olardıń kúshke kiriwi. Májbúriyatlar xatınıń quramlıq sisteması:
Eger tekseriliwi kerek bolǵan shólkemdiń ǵárezli kárxanaları, bar bolsa minnetlemeler júzesinen bólek xat dúziw názerde tutılılıwı inabatqa alınadı hám tómendegi halatlar sáwlelendiriledi: - bólinbeler auditori kim tárepten belgileniwi; - bólindi yamasa filialdıń qaramlik dárejesi hám poziciyayi; - bólindi yamasa filial boyınsha bólek auditorlik esap dúziw shártleri; - nızamshılıq darejesi hám shártleri; - ǵárezli kárxananıń úlesi muǵdarı; - basqa auditorlar tárepinen atqarılatuǵın jumıs kolemi; Audit xat-shártlesiwiniń forması hám mazmunı isbilermenlik subyektine qaray parıq etiwi múmkin. Audit xat-shártlesiwine kiritilgen auditordıń minnetlemeleri tuwrısında informaciya XAS 200 ge muwapıq tayarlanǵan bolıwı múmkin. Bul XAStıń 6 (b) hám 12-bántlerinde isbilermenlik subyekti administraciyasınıń minnetlemeleri xarakteristikası kórip shıǵıladı. 10 -bantker muwapıq ashıp beriw talap etiletuǵın máselelerge qosımsha túrde audit xat-shártlesiwinde tómendegi máseleler de sáwlelendiriliwi múmkin: Audit kólemin belgilew, sonday-aq qollanılatuǵın nızam hújjetleri, normativ hújjetler, XAS, professional shólkemlerdiń auditor óz iskerliginde ámel etetuǵın etikalıq hám basqa standartlarına siltew. Audit shártlesiwi nátiyjelerin usınıwdıń basqa hár qanday forması. Audit menen ajıralmas bolǵan sheklewler hám de ishki qadaǵalaw sistemasına tán bolǵan sheklewler sebepli ayırım zárúrli burmalawlar hátte audit kerek tárizde joybarlastırılǵan hám XASqa muwapıq ótkerilgen halda da anıqlanmasligi múmkinligi riskı bar ekenligi. Auditti joybarlaw hám orınlaw máseleleri boyınsha, sonday-aq audit komandasınıń quramına tiyisli sóz beriwler. Isbilermenlik subyekti administraciyası jazba bayanatlar usınıs etiliwin támiyinlewin kútiw. Auditor auditti belgilengen grafikka muwapıq juwmaqlaw múmkinshiligine ıye bolıwı ushın finanslıq esabatlar joybarın hám basqa hár qanday sáykes maǵlıwmatlardı auditorga waqıtında usınıwǵa isbilermenlik subyekti administraciyasınıń razılıǵı. Finanslıq esabatqa tásir kórsetiwi múmkin bolǵan hám isbilermenlik subyekti administraciyası auditorlik esabatı (juwmaǵı ) sánesi hám finanslıq esabatlardı baspadan shıǵarıw sánesi aralıǵindaǵı dáwirde xabar tapqan faktlar tuwrısında auditorga xabar beriwge isbilermenlik subyekti administraciyasınıń razılıǵı. Gonorardi esaplap shıǵıwda tiykar bolıp xızmet etken baza hám schyotlar usınıw tuwrısında hár qanday sózler. Isbilermenlik subyekti administraciyaına audit xat-shártlesiwin alǵanın tastıyıqlaw hám bul xatta aytılǵan shártlesiw shártlerine óz razılıǵın bildiriw haqqında soraw. Zárúr halda audit xat-shártlesiwi tómendegi bántler menen toltırılıwı da múmkin: Audittiń bazı tárepleri ústinde islewde basqa auditorlar hám ekspertlerdiń qatnasıwına tiyisli máseleler boyınsha kelisiwler . Ishki auditorlar hám isbilermenlik subyektiniń basqa xızmetkerleri qatnasıwına tiyisli máseleler boyınsha kelisiwler. Baslanǵısh audit penen baylanıslı halda, aldınǵı auditor (eger ol bar bolsa ) menen erisiliwi kerek bolǵan kelisiwler. Auditordıń juwapkerligine salıstırǵanda hár qanday sheklew, eger bunday múmkinshilik bar bolsa. Auditor hám isbilermenlik subyekti ortasında keyingi hár qanday kelisimlerge belgi. Basqa táreplerge audit boyınsha jumıs hújjetlerin usınıw menen baylanıslı hár qanday minnetlemeler. Audittiń xaliq araliq standartlari tiykarinda auditti shólkemlestiriw Eger, auditorlik firması tek bir xojalıq jurgiziwshi subyekttiń auditorlik tekseriwin izbe-iz tekserse (Bul halat “ Ózbekstan Respublikasında auditorlik iskerligin jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında” Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 19. 09. 2018 jıl №PQ 3946 qararinda Ózbekstan Respublikasında jeti jıldan artıq bolmawi belgilep qoyılǵan )hár waqıtta jańa minnetlemeler maydanınan xat dúzilmewi múmkin. Lekin XASta jańa minnetlemeler maydanınan xat dúziw zárúr bolǵan faktorlar hám halatlar kórsetip ótilgen: Audit maqseti hám kolemi maydanınan tusinbewshilikler júzege kelgende; Qoyılıp atırǵan wazıypa shártleri ózgerse; Buyırtpashi basqarması strukturası, múlk forması hám úlesleri ózgergende; Buyırtpashi shólkem iskerligi masshtabı ózgergende; Nızamshılıq ózgergende. Eger belgilengen shártler ózgeretuǵın bolsa jańa shártler maydanınan auditor hám buyırtpashı kelisip alıwı hám bul shártlesiwdiń huqıyqıy táreplerin bahalap alıwı zárúr. Bul halatda jańa shártlesiw shártleri auditor esabatında óz sáwleleniwin tabıwı kerek. Auditor jańa shatlar menen razı bolmasa tekseriw ótkeriwden bas tartıwı múmkin. Auditor buyırtpashınıń wazıypasın atqarǵanı hám maqsetke eriskenin tastıyıqlaw ushın belgilengen tártipte dúzilgen esabatın tastıyıqlaytuǵın hám XAS talaplarına juwap beretuǵın jumıs hújjetlerin jıynaydı, hújjetlestiriw procesi XAS 230 “Auditti hújjetlestiriw” standartı menen tártiplestiriledi. Bul standart tómendegi bólimlerden ibarat: - kirisiw; - jumıs hújjetleriniń mazmunı hám forması; - jumıs hújjetlerin saqlaw; - jumıs hújjetlerine iyelik huqıqı. Usı standart finanslıq esabat auditi dawamında hújjetlestiriwdi ámelge asırıw maydanınan ulıwma talaplardı belgilep beredi. Auditor tekseriw nátiyjeleri boyınsha óz pikirin tastıyıqlaytuǵın dálillerdi hújjetler tiykarında rásmiylestiriwi zárúr. Hújjetler tekseriw dawamında alınǵan materiallardan (jumıs hújjetlerinen) ibarat bolıp túrli formada bolıwı múmkin, mısalı qaǵaz (working pepers), fotoplenka, elektron maǵlıwmat tasıwshılar hám taǵı basqa. Jumıs hújjetlerine mısal etip tómendegilerdi keltiriw múmkin: -audit jobası; -ótkerilgen analizler sheshimi; -áhmiyetli tastıyıqlawlar belgileniwler; -tastıyıqlaytuǵın yamasa túsintiriw xatları; -anketalar; -elektron pochta arqalı jazısıwlar; -spetcifik hám zárúrli hújjetler kopiyası; -audiozapisler. Ulıwma alǵanda Xalıq aralıq audit standartları auditor jumıs hújjetleriniń qatań forması yamasa auditorlik fayllar mazmunın belgilemeydi hám auditorlik firmasınıń ıqtıyarına qaldırilgan. Jumıs hújjetlerin dúziwde auditor qatar jaǵdaylardı inabatqa alıwı kerek. yaǵnıy: -auditorlik ámelleriniń mazmunı; -zárúrli shetlesiwler júzesinen auditorlik riskları; -alınǵan auditorlik dálillerdiń zárúrligi; -sheshimler ushın tiykar bóliwshi jaǵdaylardı hújjetlestiriw; -paydalanılǵan audit usılları hám instrumentleri. Auditor jumıs hújjetlerinde ámelge asırılǵan tekseriw ámelleri hám kórip ótilgen jaǵdaylardıń tiykarǵı xarakteristikası keltiriledi. Usınıń menen birge jumıs hújjetlerinde tekserilip atırǵan shólkem basqarması menen ótkerilgen mashqalalı máseleler boyınsha sóylesiwler nátiyjesi jazılıwı kerek. Auditorlik dálilleri hám auditor pikiri ortasında málim bir ayırmashılıqlar júzege kelgen jaǵdaylarda olardı sebepleri esabatda ashıp beriliwi kerek. Audit haqqında anıq taasurot alıw ushın auditor jumıs hújjetlerin tolıq hám qátesiz dúziwi zárúr, usınıń sebepinen jumıs hújjetleriniń mazmunı hám formasına tómendegi talaplar qoyılǵan: -maǵlıwmatlar anıqlıǵı hám de tolıqlıǵı; -subyekttiń huqıqıy hám shólkemlestirilgen strukturası tuwrısında maǵlıwmat; -zárúrli huqıqıy hújjetler hám protokollardan kopiya; -subyekt iskerlik alıp baratırǵan ekonomikalıq ortalıq hám tarmaq haqqında maǵlıwmat; -audit programmasın dúziw hám tastıyıqlaw procesi haqqında informaciya; -auditni joybarlaw tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı sáwlelendiriw; -waqtınshalıq shegaralardıń xarakteri; -ekspert yamasa basqa shaxslar tárepinen jiberilgen maǵlıwmatlar kopiyası; -auditorlik jumıslarınıń kólemi: -finanslıq esabat hám auditorlik hám auditorlıq sheshiminiń kopiyası; -auditorlik jumıslarınıń nátiyjesi hám sheshimleri. Jumıs hújjetleriniń mazmunı hám formasına tómendegi faktorlar tásir etedi: -auditorlik wazıypasınıń xarakteri; -auditorlik sheshiminiń forması; -biznestiń mazmunı hám quramalılıǵı; -subyekttiń buxgalteriya esabı sisteması hám ishki qadaǵalawınıń jaǵdayı; -auditor assistentleriniń jumıs ámellerin qadaǵalawı. -auditorlik riskı hám ishki qadaǵalaw riskın bahalaw júzesinen dáliller. -basqa auditor tárepinen tekserilgen finanslıq esabat bálinbeleri. Auditorlıq is hújjetleri auditor tárepinen ǵárezsiz bárshe tekseriw halatların tolıq sáwlelendirgen halda dúziledi. Sol menen birge XAS qadaǵalaw paydalılıǵınıń joqarılıǵı is haqısın tejew ushın standartlawǵa is hújjetlerinen paydalanıwdı usınadı. Bunday is hújjetlerge tómendegilerdi kiritiw múmkin: -tekseriw halatları; -xatlarınıń úlgileri; -grafikler; -analizlik kesteler; -schyotlar boyınsha qaldıqları. Auditorlik jumıs hújjetleri konfidencial bolıp esaplanadı. Kásiplik talaplarǵa tiykarlanıp auditor jumıs hújjetlerin saqlanıwın belgilengen waqıt shegarasında támiyinlewi kerek. Jumıs hújjetlerine tiyisli múlk huqıqı auditorga tiyisli. Auditor jumıs hújjetlerin buyırtpashına usınıwı múmkin, lekin bul jumıs hújjetleri subyekttiń buxgalterlik hújjetleri ornın baspaydı. Belgilengen wazıypaǵa tiyisli jumıs hújjetleri auditorlik fayllarında ulıwmalastırıladı. Auditorlik fayllarınıń turaqlı bo'legine o'zgeris kem gúzetiletuǵın hújjetler, yaǵnıy ustav, sho'lkemlestiriw shártnaması, uzaq múddetli kredit shartnamaları kirgiziw múmkin. Auditorlik faylları auditorlik sheshimi shıǵarılǵannan keyin ulıwmalastırıladı hám ISQC| de belgileniwishe bul múddet 60 kún usınıs etiledi. Auditorlik faylı dúzip bolınǵannan keyin, olardı saqlaw múddeti dawamında auditor fayillardagi jazıw hám hújjetlerdi o'zgertpewi hám alıp taslamasligi kerek. ISQC I de tiykarlanıp auditorlik firması ozıniń arxiv siyasatın, elektron arxivin qáliplestiriwdi talap etedi. Ayırım jaǵdaylarda qáliplesip bolǵan auditorlik fayllarina o'zgertiw kirgiziw zárúr baladı. Bul halat júzege kelse XAS 230 qosımsha hújjetlestiriwdi talap etedi hám auditor pikirine tásir ko'rsetiw aqıbetleri bolsa bo'lek hújjetlestiriwdi talap etedi. Auditni hújjetlestiriw audit AXS larga muwapıq bolıwı dálilin támiyinleydi. Biraq, auditor ushın auditda ko'rilgen hár bir máseleni yamasa etilgen professional ay-pikirdi hújjetlestiriw de zárúriyatsız de ámeliy múmkinshiliksiz bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, auditor ushın audit faylında keltirilgen hújjetler arqalı orınlanıwı sáwlelendirilgen talaplarǵa ámel etiliwin bo'lek hújjetlestiriw (mısalı, qadaǵalaw dizimleri) zárúr emes. Mısalı: Tiyisli tártipte hújjetlestirilgen audit rejesiniń bar ekenligi auditor auditti rejelestirgenin sáwlelendiredi. Audit faylında imzolangan shártlesiw xatining bar ekenligi auditor administraciya yamasa, orınlı bolǵanda, basqarıw júkletilgen shaxslar menen audit shártlesiwiniń shártlerin kelisip alǵanlıǵın sáwlelendiredi. Finanslıq esabatlar boyınsha orınlı qosımsha túsindirmeler menen bildirigan pikirdi qamtıp alǵan auditorlik esabatı (sheshimi) auditor XASlarda belgilengen jaǵdaylar tiykarında qosımsha túsindirmeler menen pikir bildiriw talabına ámel etkenligin sáwlelendiredi. Audit dawamında ulıwma qollanılatuǵın talapları maydanınan, audit faylında olarǵa ámel etiliwin sáwlelendiriw múmkinliginiń bir qatar jolları ámeldegi bolıwı múmkin. Mısalı, auditor professional skepticizm hújjetlestiriwiniń birden-bir jolı joq bolıwı múmkin. Biraq soǵan qaramastan auditti hújjetlestiriw auditor XASlarǵa muwapıq professional skepticizmin qollawınıń dálilin támiyinlewi múmkin. Bunday dálil auditor rásmiy sorawına administraciya juwabın tastıyıqlaw ushın ámelge asırılǵan arnawlı bir tártip-dástúrlerdi óz ishine alıwı múmkin. Sonıń menen birge, shártlesiw partnyorınıń XASlarǵa ámel etken halda audit baǵdarı, qadaǵalawı hám ámelge asırılıwı boyınsha minnetleme alǵanlıǵı auditti hújjetlestiriw quramında bir qatar usıllarda sáwlelendiriliwi múmkin. Bul shártlesiw partnyorinınıń audit tárepleri menen waqıtında shuǵıllanıwın, mısalı XAS 315 te talap etilgen jámáát dodalawlarında qatnasıwın, hújjetlestiriwdi óz ishine alıwı múmkin. Juwmaqlaw Biz auditti Audittiń Xalıq aralıq standartları (XAS) ga muwapıq ótkeremiz. Usı standartlar bizge etikalıq talaplardı orınlaw, sonıń menen birge auditti finanslıq esabatlar zárúrli buzıp kórsetiwlerden uzaq ekenligine aqılǵa say isenim payda etiw imkaniyatın beretuǵın tárzde joybarlaw hám ótkeriw minnetlemelerin júkleydi. Audit finanslıq esabatlardaǵı summalar hám ashıp berilgen maǵlıwmatlar boyınsha auditorlik dálillerin alıw ushın tártip-dástúrlerdi orınlawdı óz ishine aladı. Saylanǵan tártip-dástúrler auditordıń oy-pikirine, sonday-aq finanslıq esabatlarda jalataylıq yamasa qáte sebepli júzege keliwi múmkin bolǵan zárúrli burmalawlar risklarına berilgen bahaǵa baylanıslı boladı. Sonıń menen birge audit qollanıp atırǵan esap siyasatınıń maqul túsetuǵınlıǵın hám isbilermenlik subyekti administraciyası tárepinen esaplap shıǵılǵan bahalardıń tıyanaqlılıǵın bahalawdı hám de finanslıq esabatlardıń ulıwma usınıs etiliwin bahalawdı da óz ishine aladı. Auditke tán bolǵan sheklewler hám ishki qadaǵalaw sistemasına tán bolǵan sheklewler sebepli, hátte audit kerek tárizde joybarlastırılǵan hám XASqa muwapıq ótkerilgen halda da bazı bir zárúrli buzıp kórsetiwler tabılmay qalıwı riskı bar. Bunday risklardı bahalawda biz isbilermenlik subyekti ishki qadaǵalaw sistemasınıń natiyjeliligi dárejesi tuwrısında pikir bildiriw maqsetinde emes, bálki jaǵdaylarǵa mas keliwshi auditorlik tártip-dástúrlerin islep shıǵıw maqsetinde, isbilermenlik subyektiniń finanslıq esabatların tayarlaw hám haqıyqıy usınıw menen baylanıslı bolǵan ishki qadaǵalaw sistemasın úyrenemiz. Bul temanı úyreniw dawamında tómendegi maǵlıwmatlarǵa iye boldım: birinshiden, xalıq aralıq standartlar bizge etikalıq talaplardı orınlaw, sonıń menen birge auditti finanslıq esabatlar zárúrli buzıp kórsetiwlerden uzaq ekenligine isenim payda etiw imkaniyatın beredi. ekinshiden, xalıq aralıq standartlar auditorlıq iskerligi waqtında júzege keletuǵın hár túrli risklerden auditorlardı qorǵaydı hám durıs sheshim qabıllawına járdem beredi. úshinshiden, auditorlıq iskerligi waqtında toplanǵan maǵlıwmatlarǵa tiykarlanıp sheshimler shıǵarıladı. tórtinshiden, basqarma tayarlaǵan esabatta ol tastıyıqlaǵan pikirlerdiń áhmiyetliligi, sonday-aq, auditorlıq dálillerdiń áhmiyetin, olardı toplaw zárúrligi auditorlıq iskerliginiń tiykarǵı bólegi. Paydalanılǵan ádebiyatlar: “Audittiıń Xalıq aralıq standartları” B.Q.Hamdamov Tashkent “Iqtisod - Moliya” Darslik 2021 – jıl 248 bet. “Xalıq aralıq audit” A.A.Karimov, F.R.Islomov, A.Z.Avloqulov Tashkent 2014 397 bet. Internet maǵlıwmatları. Sayt: azkurs.org. Yüklə 175,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|