Autentik matnlar ustida ishlash (sohaga oid matnlarning til xususiyatlarini o'rganish). Matnlarni tahlil qilish Reja

3.Lisoniy birliklar indeksini tuzish usuli. Badiiy matnning lingvopoetik tahlili jarayonida asardagi lisoniy birliklarning indeksini tuzib chiqish talab qilinadi. Buning uchun dastlab, asardagi eng kо‘p qо‘llanilgan, asar badiiyati uchun xarakterli bо‘lgan birliklar (masalan, iboralar, sinonomlar, antonimlar yoki epitetli birikmalar, metonimiya, metaforalar bо‘lishi mumkin) aniqlanadi. Keyin alifbo tartibida terib chiqiladi. Bu yozuvchining lisoniy mahoratini yoritishda faktik material vazifasini о‘taydi. Masalan, mohir sо‘z san’atkori Abdulla Qahhorning «Sarob» romanida qо‘llangan yuzdan ziyod ibora, metafora yoki metonimiyalarning indeksini quyidagi tarzda tuzib chiqishimiz mumkin: (5 jildlik. 1-jild. Toshkent, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. 1987 yil.)

Ilmiy uslubda yaratilgan matn standartlashtirilgan yopiq tizimdir. Ilmiy uslubning asosiy xususiyatlari adabiy tilning me'yoriy talablariga muvofiqligi, standart navbatlar va ifodalardan foydalanish, "ramziy" ramzlar va formulalar tilining imkoniyatlaridan foydalanish, zikr va yozuvlardan foydalanish. Misol uchun, klientlar ilmiy jamiyatda odatda qabul qilinadi:

masalan, ... shuni ta'kidlash kerakki, tadqiqot davomida olingan ma'lumotlar quyidagi xulosalarga olib keldi ... keling, tahlilga o'tamiz ... va hokazo. Ilmiy axborotni "sun'iy" til elementlariga o'tkazish uchun: 1) grafikalar, davralar, bloklar, chizmalar, chizmalar keng qo'llaniladi; 2) formulalar va belgilar; 3) ilmiy uslubning maxsus terminlari va leksik xususiyatlari, masalan, fizik miqdordagi nomlar, matematik belgilar va boshqalar.
Malumot moslamasi (dipnotlar, izohlar, eslatmalar) nutq mavzusiga nisbatan aniqroq g'oyalarni shakllantiradi va atamalarning aniqligi va manbalarning tekshirilishi kabi ilmiy nutq sifatini amalga oshirishga xizmat qiladi. Ya'ni, xususiyati adabiy til normasiga muvofiqligi bilan ajralib turadigan ilmiy uslublar tadqiqot g'oyalarini ifoda qilishda aniqlik, aniqlik va lakonizmga xizmat qiladi. Ilmiy ma'ruza uchun monologik shakli xarakterli bo'lib, bayonning mantiqiyligi izchil ravishda aniqlanadi, xulosalar to'liq va aniq ifoda shaklida rasmiylashtiriladi.
ILMIY MATNNING SEMANTIK TUZILISHI Ilmiy uslubning har bir matnida qurilishning o'ziga xos mantiqi mavjud bo'lib, u tuzilish qonunlariga mos keladigan aniq bir shaklga ega. Odatda tadqiqotchi quyidagi sxemaga rioya qiladi: Muammoning mohiyatiga kirish, uning dolzarbligi va yangilanishi; Tadqiqot mavzusini tanlash (ba'zi hollarda ob'ekt); Maqsadlarni belgilash, muayyan vazifalarni bajarish davomida hal qilish; Tadqiqot mavzusiga har qanday tarzda ta'sir etadigan ilmiy manbalarni ko'rib chiqish, ish uchun nazariy va uslubiy asoslarni tavsiflash; Terminlarning asoslanishi;
Ilmiy ishning nazariy va amaliy ahamiyati; Ilmiy ishning mazmuni; Eksperimentning tavsifi, agar u amalga oshirilsa; Tadqiqot natijalari, uning natijalari bo'yicha tuzilgan xulosalar. Boshlang’ich sinflarda to’g’ri, tez, ongli va ifodali o’qishga o’rgatish vazifasi o’quvchilarda asarni tahlil qilish ko’nikmasini shakllantirish bilan birga amalga oshiriladi. O’qish malakalarini shakllantirish bilan matn ustida ishlashning o’zaro bog’liqligi asarni tahlil qilishga qanday yondashishni belgilab beradi.
Badiiy asar ustida ishlashning 2-bosqichi asar tahlilidir. Asarni tahlil qilishning asosiy yo’nalishi matnning aniq mazmuni (voqealar va uning rivojlanishi)ni, kompozitsiyasini, ishtirok etuvchi shaxslarning axloqi va xarakterli xususiyatlarini, asarning g’oyasini aniqlash hisoblanadi.
Asarni tahlil qilishning metodik shartlaridan biri asar mazmunini uning tasviriy-ifodaviy vositalari bilan bog’liq holda qarashdir. Yana bir asosiy qoida asar ustida ishlash jarayonida ta’lim-tarbiyaviy vazifalarni umumiy ravishda amalga oshirish hisoblanadi. 
Bu qoidalar asar ustida ishlashning asosiy yo’nalishini belgilaydi, shuningdek, matnni tahlil qilish jarayonida o’quvchilar bajaradigan topshiriqlarni va muhokama qilish uchun ularga beriladigan savollarning xarakterini aniqlab olishga yordam beradi.

O’quvchilarning berilgan savol va topshiriqlarga o’z so’zlari bilan javob berishi. Mashqning bu turi o’quvchilarda o’qilganlar yuzasidan muhokama yuritish ko’nikmasini o’stirishga, asarda qatnashuvchi qahramonlarni baholashga, muallif tasvirlagan hayotiy lavhalar bilan asar g’oyasi o’rtasidagi bog’lanishni aniqlashga imkon beradi. Ishning bu turida beriladigan savollar ma’lum maqsadga yo’naltirilgan va muayyan izchillikda bo’lishi, o’quvchilarni mustaqil fikrlashga undashi lozim.

Mustaqillik sharofati bilan o’xbek tili – davlat e’tibor kuchaygi, ona tilimizning 1989 yil 21 oktabrda O’zbekiston Oliy kengashining XI sessiyasida O’zbekiston Respublikasining”Davlat tili haqida”giQonuni qabul qilindi. Bu qonun mustaqillikkaarafasida turgan davlatimiz hayotida unutilmas voqea bo’lib tarixga kirdi.1990 yil 19 fevralda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Kengashining 101-sonli qarori bilan ushbu qonunni amalga oshirish bo’yicha davlat dasturi tasdiqlandi. Shu boisdan davlat dasturida ”Davlat tili haqida”giQonuni qabul etilgan kun “Ona tili kuni” deb e’lon qilindi/ (1-qism, 7-modda).Ushbu davlat tili haqidagi qonunning asl mohiyati: 1. Qonun 30moddadan iborat bo’lib, avval o’zbek tilining qadr-qimmatini, huquqini, o’rnini tiklaydi.Qonunning 1-moddasida “O’zbekiston Respublikasining davlat tili- o’zbek tilidir” deb ko’rsatilgan. Shu bilan birga O’zbekiston o’zbek tilini butun choralar bilan rivojlantiradi va uning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotining barcha sohalarida to’liq amal qilinishini ta’minlaydi, deb uqtiriladi (1-modda). 2. O’zbek tili o’zbek xalqining ma’naviy mulkidir va shu boisdan uning ravnaqi, qo’llanishi va muhofazasini ta’minlashga oid barcha masalalar O’zbekiston Respublikasining huquqiy doirasiga kirishi ijtimoiy mavqei kuchaydi, ona tilimizning ijtimoiy mavqei kengaydi. O’zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli to’g’risida g’amxo’rlik qilinib,bir qancha qarorlar qabul qilindi. Yangi alifboga kiritilgan o’zgarishlar asosida. Dastavval shuni aytish kerakki, o’zbek tilini XV asrda davlat tili darajasiga ko’yarish, uni ravnaq toptirish uchun buyuk bobokalonimiz hazrati Mir alisher Navoiy ko’p kuch sarf qildi. U o’zining “Xamsa”,“Xazoin ul-maoniy”,“Muhokamatullug’atayn” kabi qator o’lmas asarlarini shu tilde yaratdi. Sulton Husayn homiylik qilib, A. Navoiyning busohadagi ishlarni qo’llab-quvvatlagan hamda mahsus farmon bilan o’zbek tiliga davlat tili maqomini bergan edi.O’tgan besh asrdan ko’proq davrda o’zbek tilining ahamiyati kamaygani yo’q. ammo yetmish yillik mustabid tuzumining siyosati sababli o’zbek tilining ish ko’rish doirasi chegaralanib qoldi va ahamiyati pasayib ketgan edi. Xalqimizning doim mustaqil bo’lish, erkin yashash yo’lida kurashib keldi va Cho’pon, Fitrat, A.Qodiriy, A. Avloniy,G’. G’ulom,Oybek, H. Olimjon, A. Qahhor kabi siymolar adabiy tilimizning ravnaqi yo’lida tinmay ijod qildilar. Bu kurashlar samarasiz ketmadi. (2-modda).3. O’zbekiston Respublikasiningbarcha korxona, muassasa, tashkilotlarida ish respublika davlat tilida olib oriladi ( 7-modda), bu esa xalqimiz uchun yengilliklar yaratadi.4. O’zbekiston Respublikasining hunar-texnika, o’rta maxsusu va oily o’quv yurtlarida ular qatsi mahkamada bo’lishiga qaramay, respublika davlat tilida o’qitiladi (14-modda).5. Respublika miqyosidagi eng yirik anjumanlardan kichik yig’ilishlargachadavlat tilida olib boriladi (5-modda) deb ko’rsatilishi o’zbek tilining salohiyatini yanada oshiradi.1995-yil 21 dekabrda O’zbekiston Respublikasining”Davlat tili haqida”giQonuning yangi tahriri ishlab chiqildi va amalda qo’llash uchun joriy etildi.Yangi tahrirdagi Qonun 24 bobdan iborat bo’lib, unga mustaqillik ruhi bilan sug’orilgan bir qancha o’zgarishlar kiritildi.Mustaqillik sharofati bilan o’zbek tili davlat tiliga e’tibor kuchaydi, ona tilimizning ijtimoiy mavqeyi kengaydi. O’zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli to’g’risida g’amxo’rlik qilib, bir qancha qarorlar qabul qilindi.1993 yil 2-sentabrda “Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” Qonun qabul qilinishi vatanimizning ma’naviy- madaniy hayotida jahonshumul ahamiyati kasb etdi.
PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA, PEDAGOGIK INNOVATIKA MUSLIMOV N.A., ABDULLAYEVA Q.M., GAIPOVA N.S. “Kompetentli yondashuv – oliy ta’limni modernizatsiyalashning yetakchi g‘oyalaridan biri” Abstract. The article is devoted to the concept of the organization and development of vocational education based on the competence approach, aimed at integrated development of learners’ knowledge and methods of practical activities, ensuring their successful operation in key areas of the future professional activity. Резюме. Статья посвящена концепции организации и развития профессионального образования на основе компетентностного подхода, направленного на комплексное освоение обучающимися знаний и способов практической деятельности, обеспечивающих их успешное функционирование в ключевых сферах будущей профессиональной деятельности. Rezume. Мазкур мақола касбий таълим йўналиши бўйича таълим олувчилар бўлажак касбий фаолиятларининг асосий соҳаларида муваффақиятни таъминловчи билимлар ва амалий фаолият усулларини комплекс равишда ўзлаштиришига қаратилган компетентлик ёндашуви асосидаги касбий таълимни ташкил этиш ва ривожлантириш масалаларига бағишланган. ИСЯНОВА А.Р. “Условия создания среды по формированию креативного потенциала педагогических кадров” Abstract. The article highlightes the conditions of creating an environment of forming teachers’ creativity. Rezume. Maqolada pedagogik kadrlar kreativ potentsiyalini shakllantirishga qaratilgan muhitni yaratishning shart-sharoitlari tavsiflangan. AKRAMOV A. “Talabalarda fuqarolik pozitsiyasi va uni shakllantirishning pedagogik asoslari” Abstract. In the article it is considered the problem of forming students’ moral ideas during their study in higher educational institution. Резюме. В статье рассматривается проблема формирования нравственных представлений студентов в период обучения в высшем учебном заведении. SOIPOVA M.L. “Manipulyativ xulq-atvorning kasbiy xususiyatlarini o‘rganishning ayrim masalalari” Abstract. The modern condition of studying the professional aspects of manipulative behavior is analyzed in this article. Резюме. В статье анализируется современное состояние изучения профессиональных аспектов манипулятивного поведения. IBRAGIMOVA G.N. “Pedagogik innovatsiya va bo‘lajak o‘qituvchilarning kreativ faoliyati” Abstract. In the article there is described the content of pedagogical innovations, clear determination of their measures and methods of their implementation are given, and the process of applying innovations in future teachers’ activity are studied as well. Резюме. В статье описывается содержание педагогических инноваций, представляется четкое представление об измерениях и методика их применения, а также изучен процесс внедрения инноваций в деятельность будущих учителей. AKRAMOV M. “Talabalar axloqiy ongi dinamikasining oliy ta’lim jarayonidagi qiyosiy tahlili” Abstract. In the article there is considered the issue of moral ideas of students during their study in higher education institution. Резюме. В статье рассматривается проблема формирования нравственных представлений студентов в период обучения в высшем учебном заведении. TA’LIM TIZIMI MENEJMENTI ASHIRBOYEV S. “Talabalarni pedagogik faoliyatga tayyorlash taktikasi” Abstract. The article describes a new approach, i.e. strategy and tactics of students’ preparation for pedagogical activity and recommendations on well-known “sandwich course” implementation into practice are given there as well. Резюме. В этой статье речь идёт о новом подходе, т.е. стратегии и тактике подготовки студентов к педагогической деятельности, также даётся рекомендация введения известного “сэндвич курса” в практику. MAXMUDOV B., QODIROVA N. “Oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari o‘rta bo‘g‘in rahbar kadrlarining zaruriy kompetensiyalari” Abstract. The article deals with the issue of competence, i.e. skills of secondary level of higher and secondary special education institutions managerials’ (deans, dean assistants and director assistants). Резюме. В статье рассматриваются компетенции, т.е. управленческие способности руководящих кадров среднего звена высших и средних специальных, профессиональных образовательных учреждений (деканов факультетов, заместителей декана, заместителей директора).