Avrasya İncelemeleri Dergisi Journal of Eurasian Inquiries

Radikalizm, ənənəvi islam və dövlət təhlükəsizliyi

Gürcüstanda yaşayan müsəlman azlıqların dini camaatlar və məzhəblərlə bağlı mövqeyi, 

müxtəlif cərəyanlara yönəlmələri, dövlət və dini azlıqlar arasındakı münasibətlər yeknəsəq 

olmayıb, qrupdan qrupa dəyişməkdədir. Məzhəb və camaatlar baxımından bu qrupların 

öz içlərində də müxtəliflik olduğunu, hətta onlar arasında müəyyən mənada ziddiyyətlərin 

yarandığını deyə bilərik. Bu gün Borçalı türkləri arasında kiçik kəsimlərdə də olsa bəzi məzhəb 

ziddiyyətləri mövcuddur. Bu ziddiyyətlər tarixi hadisələrin inkişafı ilə bağlı fərqli məzhəb 

qrupları arasındakı yaşanmış hadisələrdən irəli gəlir. 

Məlum olduğu kimi, sovet dövründə din-dövlət münasibətlərinin xarakteri dinin, eyni 

zamanda məzhəblərin ictimai statusunun önə çıxmasına mane olurdu. Müstəqillik dövründə 

yaşanan dini dirçəliş prosesində tarix boyunca bir-birinə rəqib olmuş iki əsas güc olan Türkiyə 

və İran mənşəli dini təbliğat (və ya dəvət) fəaliyyətlərini artırmışlar. Bundan başqa, Səudiyyə 

Ərəbistanından gələn sələfi cərəyanlar da hərəkətə keçmiş və Gürcüstandakı sünni müsəlmanları 

təsir altına almaq üçün intensiv fəaliyyətə başlamışlar. Ölkədəki ağır sosial və iqtisadi şəraitdə 

müxtəlif mənşəli xeyriyyə fondları və cəmiyyətlərin Qafqaz regionundakı açıq və ya gizli 

fəaliyyətləri nəticəsində bu proseslər daha da sürətlənmişdir. 

Hal hazırda bölgədə yaşayan sünni müsəlmanlara Türkiyə mənşəli camaatlar tərəfindən, şiə 

müsəlmanlara isə İran tərəfindən dəstək verilməkdədir. Bu vəziyyət Borçalı bölgəsində yaşayan 

yerli müsəlman əhali arasında narahatlıq yaradır. Başlanğıcda saf hisslərlə dini camaatlara daxil 

olan yerli müsəlmanlar zaman keçdikcə mənsub olduqları qrupların fərqini daha yaxından 

hiss etməyə, qarşı qruplardan ayrı olduqlarını qəbul etməyə, bu vəziyyətə təfriqə deyil, təbii 

fərqlilik kimi baxmağa başlamışlar. Bu şəxslərin nəzərində başqa inanclar batil və hətta bəzən 

küfrdür. Beləliklə, dini inanclara bağlı olaraq meydana gələn bu ixtilaf cəmiyyətdəki milli 

birlik və bərabərlik ruhunu aşındırmaqda və neqativ nəticələr doğurmaqdadır. Sayı az olsa da, 

sələfi/vəhhabi cərəyanına mənsub kəsimin sərt mövqeyə sahib olduğunu və öz təsirini daha 

açıq şəkildə göstərdiyini demək mümkündür.

13

 

Sələfilik/vəhhabilik cərəyanının təsiri kistlər arasında güclü şəkildə müşahidə edilməkdədir. 

Belə bir anlayışın kist icmasında yerləşməsində Çeçenistan müharibələrinin böyük təsiri olmuşdur. 

13  Asker, Öğütcü. s. 227.

---

134

Avrasya İncelemeleri Dergisi - Journal of Eurasian Inquiries

Müstəqillik Dövründə Gürcüstanda Milli Dövlət Quruculuğu, İslam Siyasəti Və Regional Əməkdaşlıq

Cihad adı ilə bölgəyə gəlmiş ərəb mənşəli qruplar (xarici döyüşçülər) gəldikləri ilk gündən öz 

təsirini kisr icması üzərində göstərməyə başlamışdır. Sonrakı dövrdə Çeçenistanda vəhhabi 

cərəyanının gücü qırılsa da Pankisi vadisində sələfi cərəyanı sürətlə yayılaraq təriqətçilərin 

ictimai əsaslarını sarsıtmışdır. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Pankisi vadisindəki əhalinin 

əksəriyyəti sələfiliyi radikal hərəkat kimi deyil, bir inanc sistemi kimi qəbul etməkdədir. Ənənəvi 

ictimai struktura sahib olan kist icması sələfiliyi özlərinin yerli adət-ənənələrinə uyğunlaşdırmağa 

çalışaraq ona ərəb sələfiliyindən fərqli xarakter qazandırmağa çalışmışdır. Bölgədə aparılan 

sahə araşdırmalarında kistlərin təxminən yetmiş faizinin sələfiliyi mənimsədiyi, bunlardan 

sadəcə on faizinin ərəb sələfiliyinin yolundan getdiyi müşahidə edilmişdir

14

. Radikal sələfi/

vəhhabi qrupların Yaxın Şərqdə, xüsusilə Suriyada yaşanan hadisələrə “biganə qalmaması” 

bölgə xalqına yönəlik şübhələri körükləmiş, kistlərlə bağlı mənfi imic yaranmasına səbəb 

olmuşdur. Bu vəziyyət hətta Rusiyanın Gürcüstana qarşı irəli sürdüyü ittihamları, Pankisi 

vadisində Rusiyaya qarşı terrorçu qruplaşmaların olduğuna və Gürcüstan dövlətinin bu qruplara 

şərait yaratdığına dair iddiaların artmasına səbəb olmuşdur. Halbuki, kistlər arasında aparılan 

sorğuda Suriyadakı vətəndaş müharibəsində iştirak etmənin dini baxımdan vacib olmadığı, 

İŞİD sıralarında yer almanın səhv olduğu vrugulanmış, hətta İŞİD-in “qlobal fitnə” olduğu 

ifadə edilmişdir. 

Təhlükəsizlik baxımından diqqət çəkən başqa bir problem də Axısqa türklərinin doğma 

yurdlarına geri dönmə məsələsidir. Məlum olduğu kimi, axısqalıların sürgündən əvvəl yaşadıqları 

ata-baba yurdlarında bu gün ermənilər yaşayır. Bu məsələ ilə bağlı gürcü elitləri tərəfindən irəli 

sürülən “erməni amili” (yanlış və ya doğru olsa belə) axısqalıların geri dönmələrinə mane olur.

15

 

Həm Gürcüstanın, həm də Ermənistanın hakim dairələri, habelə o bölgədə yaşayan gürcü və 

ermənilər axısqalıların geri dönüşünü mümkün hesab etmirlər.

16

 Axısqa türklərinin vətənə geri 

dönüşü Gürcüstanın öz iradəsi ilə, yəni könüllü olaraq deyil, beynəlxalq təşkilatların təzyiqi 

ilə başladılməş və bu günə qədər həyata keçirilməmişdir. Bu prosesin önündəki ən böyük 

əngəl isə Gürcüstan hakimiyyətinin apardığı siyasətdir. Bundan başqa, Gürcüstanın sosial və 

iqtisadi probləmləri, dünyanın dörd bir tərəfinə səpələnmiş Axısqa türklərinin kifayət qədər 

təşkilatlanmamaları, geri dönüşlə bağlı hüquqi prosedurlarda real şərtlərin nəzərə alınmaması 

və geri dönmək istəyənləri bezdirmək üçün süni maneələr yaradılması, axısqalıların haqlı 

olaraq özlərinə ən yaxın gördükləri Türkiyəyə köçməyə üstünlük vermək istəmələri və digər 

amillər vətənə geri dönüş prosesinə mənfi təsir göstərmişdir. 

Gürcüstanın ən çox kimlik problemi yaşayan müsəlman azlığı acarlardır. Sovet dövründə 

bu bölgədəki əhalinin əksəriyyəti müsəlmanlardan ibarət idi. Mitropolit Dimitriyə görə, 

14  Aydıngün, Asker, Üner, s. 358.

15  Yuliya Bilestka, Turgut Kerem Tuncel, Ahıska Türklerinin Gürcistan’a Geri Dönüşü ve ‘Ermeni Faktörü’ , 

Gürcistan’da Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset (Ed. Ayşegül Aydıngün, Ali Asker, Aslan 

Yavuz Şir), Avrasya İncelemeleri Merkezi, Ankara 2016 (ss. 319-346), s. 320.

16  Bilestka, Tuncel, s. 341.

---

135

Avrasya İncelemeleri Dergisi - Journal of Eurasian Inquiries

Ali Asker, Tuğba Ünal

1986-cı ildə Acarıstan əhalisinin 75%-i müsəlman idi

17

. Sovet sistemi dağıldıqdan sonra 

Tbilisi hakimiyyətinin din siyasəti nəticəsində Acarıstandakı müsəlmanların nisbətində ciddi 

azalma yaşanmışdır. Təkcə 13 may 1991-ci il tarixində Batumidə 5 min müsəlman vəftiz 

(xaç suyuna salınmaq) edilmişdir. Bu cür mərasimlər indi də davam etməkdədir. 2014-cü ilin 

göstəricilərinə görə Acarıstandakı müsəlmanların sayı 132 min 852 nəfər (% 39.78) olmuşdur. 

Sahədə aparılan araşdırmalar zamanı müsəlmanlara aid dini qurumun mənsublarından biri 

hal-hazırda Acarıstanda əhalinin sadəcə 20 faizinin müsəlman olduğunu ifadə etmişdir. Bu 

gün acarlar yaşadıqları muxtar respublikada azlıq vəziyyətinə düşmüşlər. Müsəlman acarların 

əksəriyyəti muxtar respublikanın şərqində yer alan və Yuxarı Acarıstan kimi tanınan dağlıq 

bölgədə yaşayır. Yuxarı Acarıstandakı Xulo qəsəbəsi və ətrafındakı kəndlər yerli müsəlmanların 

mərkəzi kimi tanınır.

18

Acarıstan müsəlmanlarının problemləri Gürcüstan-Türkiyə münasibətləri baxımından 

da aktualdır. Bölgədəki müsəlmanların hüquq və azadlıqları ilə bağlı problemlər vaxtaşırı 

olaraq iki ölkə arasındakı münasibətlərdə özünü göstərir. Təəssüf ki, Türkiyə və Gürcüstan 

arasındakı münasibətlər, strateji müttəfiqlik səviyyəsində olmasına baxmayaraq, hələ də gürcü 

cəmiyyətində “Türkiyə təhdidi” və ya “türk qorxusu” davam etməkdədir. Bu “qorxu”dan ən 

çox zərər görənlər isə müsəlman acarlardır.