Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

AFR H.Kolun kanslerliyi dövründə (1982-1998-ci illər). 1982-ci ilin oktyabr ayının 1-də bundestaqda AFR-in yeni kansleri XDİ-nin lideri Helmut Kol təyin edildi, vitse-kansler və xarici işlər naziri isə müstəqillərdən D.Qenşer oldu. Beləliklə, AFR-də 13 illik sosial-demokratlarla müstəqil demokratların koalisiyalı idarəsindən sonra XDİ, XSİ və AMDP-nin yeni bloku hakimiyyətə gəldi.

80-ci illərdə təkcə AFR-də deyil, Avropanın digər kapitalist ölkələrində, o cümlədən ABŞ-da sağların hakimiy­yətə gəlməsi əvvəlki illərdə hökm sürən firavanlıq dövründən bir növ imtina edilməsi idi. Çünki sağlar belə hesab edirdilər ki, kapitalist ölkələrində baş verən inflyasiyanın, işsizliyin əsas səbəbi dövlətin sosial xərclərə hədsiz diqqət yetirməsi və büdcənin xeyli hissəsinin bu işə ayrılmasıdır. Onlar dövlətin tənzimləyici rolunun azaltmağın lazım oldu­ğunu bildirirdilər. Helmut Kol hakimiyyətə gəldikdən sonra 1983-cü ilin martında yeni seçkilər elan etdi. Həmin seçkilərdə ilk dəfə Avropadakı ekoloji böhranla əlaqədar bir sıra ölkə­lərdə o cümlədən, Almaniyada 1980-ci ildə yaranmış «Yaşıllar» partiyası da iştirak etdi və 5,6% səs aldı. Xristian-demokratlar və xristian sosialistlər ittifaqı 48,8%, müstəqil de­mo­k­ratlar 6,9% səs qazandılar. Sosial demokratlar isə 38,2% səs aldılar. XDİ-XSİ bloku müstəqil demokratlarla koalisiyada H.Kolun başçılığı altında hökumət təşkil etdi.

Helmut Kol mühafizəkarlığı yeni vəziyyətə uyğun şəkildə müdafiə edirdi. O, «ümumrifah dövləti» anlayışını qəbul etmir, cəmiyyətin ənənəvi quruluşuna daha çox üstünlük verirdi. O göstərirdi ki, mənəviyyatı sağlamlaşdırmağa və sosial strukturun elementləri olan ailə, kilsə, mülkiyyət, dövlətin bazasını möhkəmləndirməyə xüsusi diqqət yetirmək vacibdir. Onun siyasəti «yeni mühafizəkarlıq» kursuna əsas­lanırdı. O, dövlət idarələrini siyasiləşdirməyin əleyhinə idi və praqmatik adam olduğu üçün bütün nüfuzlu ictimai qüvvələrlə konsensus tərəfdarı idi. O, hələ Erxardın dövründə irəli sürülmüş sosialist bazar təsərrüfatının tərəfdarı idi. O göstərirdi ki, şəxsi əmək və şəxsi məsuliyyət insanın hərtərəfli inkişafının stimuludur və güclü dövlətin əsas vəzifələrindən biridir. Kansler Helmut Kol reqlamentləş­dirmənin şəxsi təşəbbüsə imkan vermədiyini göstərərək, ilk növbədə sahibkarlığın inkişafına xüsusi şərait yaratdı. Ver­gilər artırıldı, sosial xərclər ixtisar edildi. Dövlətin müəs­sisələrin işinə qarışması zəiflədi. Bütün bunlar isə Alma­niyada iqti­sadiy­yatın yenidən canlanmasına və 80-ci illərin əvvə­lindəki böhranın aradan qalxmasına gətirib çıxartdı.

H.Kolun dövründə «sərt büdcə iqtisadiyyatı» xətti yeridildi. Bu isə büdcə kəsirini xeyli azaltmağa imkan verdi. 1983-cü ildə artıq büdcə kəsiri 30 milyard markaya endi.

Hakum koalisiya qanunvericilik aktlarına 250-yə qədər dəyişiklik etdi ki, bunlar da əsasən həmkarlar ittifaqlarının hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına, differensial əmək haqqı sisteminin genişləndirilməsinə və s.-yə yönəldilmişdi. Yeni müha­fizəkarlar belə hesab edirdilər ki, təbii iqtisadi mexanizm səmərəli əmək bazarı bərpa etmək qabiliyyətindədir.

Siyasi quruluşun yeni kompenentlərdən biri də özəlləşdirmə proqramının həyata keçirilməsi oldu. Lakin digər qabaqcıl ölkələrlə müqayisədə bu o qədər prioritet məsələ hesab olunmurdu. 1982-1992-ci illərdə özəlləşdirmə büdcəyə 10 milyard marka gətirdi. H.Kol kiçik və orta sahibkarlara münasibətdə həvəsləndirici siyasət yeridirdi. Kol hökuməti kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalini (onlar 80-ci illərin sonunda 4,5% təşkil edirdilər) həvəsləndirmək üçün dövlətin onlardan aldığı haqqı xeyli ixtisar etdi. Ölkədə toxumçuluq və seleksiyanın inkişafına xüsusi diqqət yetirildi.

Ölkə böhran vəziyyətindən 1983-cü ildə çıxdı. Sonra­kı illərdə istehsal 4,5% çoxaldı. Xüsusilə, maşınqa­yırma, avto­mobil, kimya, elektro-texnika sənayesi yüksək sürətlə inkişaf etdi. 80-ci illərin sonunda dünya bazarında Almani­yanın mal­ları Yaponiyanı 20% ötərək ikinci yerə çıxdı. İxrac əməliy­yatlarının ümumi həcminə görə də AFR ABŞ-dan sonra dün­ya­da ikinci yeri tutdu. Maliyyə sistemi sabitləşdi. İşsizlik ən aşağı səviyyəyə endi. İşsizlər fəal əhalinin cəmi 7%-ni təşkil etdi. Silahlanma gücləndi. 1990-cı ildə hərbi büdcə 51 mil­yard marka təşkil etdi.

80-ci illərdə AFR-in xarici siyasəti ən çox ABŞ yönümlü olması ilə fərqlənirdi.

80-ci illərdə AFR-də ABŞ raketləri yerləşdirilməyə başlandı. AFR ABŞ-ın Yaxın və Orta Şərqdəki təcavüzünü müdafiə etdi, onun Liviya və Qrenadaya qarşı təcavüzünü, «ulduz müharibələri» strategiyasını bəyəndi, 1986-cı ildə ABŞ-la AFR arasında hərbi əməkdaşlıq haqqında saziş bağlandı.

80-ci illərdə AFR yenə də SSRİ ilə iqtisadi əmək­daşlıqda kapitalist ölkələri içərisində birinci yeri tuturdu. 1983-cü ildə onun SSRİ ilə ticarət dövriyyəsi 7 milyard rubl təşkil edirdi. AFR-in inkişaf etməkdə olan ölkələrlə əlaqələri genişləndi.