Avtomatik boshqarish tizimlarining funksional sxemalari abtda quyidagi sxemalardan foydalaniladi

Monometrik datchiklar
Sezgir elementining turiga qarab manometrik datchiklarni quyidagilarga ajratiladi: manometrik, silfonli va membranali
Monometrik datchiklarning turlari.
a - membranali, v - silfonli, s - manometrik.
Manometrik termometrlar texnikaviy asbob bo’lib, termotizmning ish moddasi jihatidan gazli, suyuqlikli va kondensasion turlariga ajratiladi. Bu asboblar -150⁰S dan 600 ⁰S gacha bo’lgan suyuliq va gazsimon muhitlar xaroratini o’lchash uchun qo’llaniladi. Maxsus to’ldirgichli termometrlar esa 100⁰S dan 1000 ⁰S gacha, bo’lgan xaroratlarga mo’ljallangan.

Asbobning tizimi (termobalon, kapilyar sig’imlari, ish moddasi) asosan gaz (gazli asboblarda) va suyuqlik (suyuqli asboblarda) bilan boshlang’ich bosimda to’ldiriladi. Тermobalon isishi bilan ishchi moddaning bosimi oshadi. Buning natijasida asboblardagi membranalar, silfonlar manometrik quvurchalar xarakatlanishi boshlanadi. Sezgir elementlar xolati o’zgarilishi natijasida ularga ulangan strelkalar xolatini o’zgartirib kontaktlarni ishga tushiradi. Ushbu datchiklarning o’lchash chegaralari ishchi moddaning qaynash va qotish xaroratlari bilan cheklanadi.

Gazli manometrik termodatchiklarning o’ziga hos kamchiliklaridan biri issiqlik inersiyasining kattaligidir. Buning sababi: termobalon devorlari bilan uni to’ldirgan gaz o’rtasidagi issiqlik almashish koeffitsiyentining kichikligi va gazning o’tkazish qobiliyatining pastligi.
Potensiometrik datchiklar imkoniyatlari
Potensiometrik datchiklarda nazorat qilinayotgan xarakat sezgir elementga uzatilib uning qarshiligi hisobiga o’zgaruvchan yoki o’zgarmas kuchlanishga aylantiriladi.
Potensiometrning xarakatlanuvchi kontakti nazorat qilinayotgan xarakatga bog’langan bo’lib, ob’ektning holati o’zgarilganda uning qarshiligi ham va ikkilamchi asbobdagi ko’rsatgich o’zgariladi. Ikkilamchi asbob esa nazorat qilinayotgan parametrlar birligida darajalangan. Kuchlanishning tebranishlarini ta’sirini yo’qotish maqsadida stabillashgan manbalardan foydalanish tavsiflanadi.

Potensiometrik datchiklar va ularning tavsifnomalari.

Potensiometrik datchikning statik tavsifnomasini chiziqlikga yaqinlashtirish maqsadida unga muvofiq ish rejimini topshirishadi yoki reostatni o’rash usulini o’zgartiradi.
Agar chiqish tok yoki kuchlanish belgisi xarakat yo’nalishiga muvofiqligi kerak bo’lsa, unda o’rta nuqtali potensiometrdan foydalanishadi . Uning tavsifnomasi rasmda keltirilgan.
Burchak xarakatlarini nazorat qilish uchun halqasimon potensiometrik datchiklar qo’llanadi. Kontaktsiz datchiklar sifatida suyuqlik potensiometrik datchiklar qo’llanadi.
Potensiometrik datchikning tavsifnomalari va sezgirligi analitik usulda hisoblanadi. Ko’rsatilgan sxema uchun quyidagi tenglamani tuzsa bo’ladi.