Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

Dumalaydigan lotoklar (ariqchalar). Birinchi guruhga quti qirqimga ega bo’lgan dumalaydigan lotok kiradi. Diskli detallar uchun va sterjenli uchun.
Yopiq lotoklar yuqorigi qirg’og’i bo’lishi bilan harakterlanadi, ochig’i esa qirg’oqqa ega emas. Yopiq lotoklar vertikal bo’yicha va 10⁰ dan yuqori bo’lgan qiyalik bo’yicha trasportlash uchun hamda marshrut uzun bo’lganda, detallarni tepaga chiqib ketish havfi bo’lganda qo’llaniladi.
Yopiq tipdagi lotoklar ba’zida ilon shaklida tayyorlanadi. Ilonsimon shakldagi lotoklar detallarni harakat tezligini kamaytiradi va pastki detallar tepadagi detallar bosimi ta’sirida qisman chiqarib olinadi.
Sterjenli detallarni rolikli lotok bo’yicha o’z o’qi bo’ylab siljitishda qiyalik burchagi mumkin qadar kam bo’lishni talab etadi. Bu esa balandlik bo’yicha lotok egallaydigan joyni chegaralashga imkon beradi va barcha qurilmani boshqarishni engillashtiradi.
Silliqlangan yon chiziq devorlardan tashkil topgan, me’yorlashtirilgan elementlardan iborat bo’lgan lotok konstruksiyalari qiziqish uyg’otmoqda. Lotoklar ko’ndalang kesimi o’lchami oraliq masofali trubkalar (8) o’rnatish bilan aniqlanadi va rostlanadi. Lotok – yig’ish standart bolt, gayka va shaybalar yordamida bajariladi. Qirindi va boshqa predmetlarni, aslida ular yopiq tipdagi lotoklarda yig’ilib qoladi, lotok tubidagi ochiq joydan chiqarib yuboriladi. Ushbu lotokli qurilmaning ahamiyatga ega bo’lgan afzalligi asosiy o’lchamlari, shakliga o’zgartirish kiritish imkoni borligidir. Ushbu lotoklar Yuqori darajada moslashish hususiyatiga ega.
Aylana bo’ylab tiplari yoki qirqimlar bo’lgan lotokda ilinib qolishga moyil, shu sababli ularning o’z og’irligi ta’sirida harakatlanishida qiyinchilik tug’iladi. Agar lotok bo’yicha pastga harakatlanayotgan detallar I va II pozitsiyani egallagan bo’lsa, sharnirli posangini pozitsiya III buradi va II pozitsiya oyoq tomoniga kelib to’xtaydi.
I pozitsiya’ni egallagan detal o’z joyini tark etganda ushbu pozitsiya’ning posonchasi o’z sharniri atrofida o’griladi, bu esa II pozitsiya’ni egallagan detallarni va undan so’ngilarini ilgarilab bir pozitsiyaga tushishiga imkon yaratadi. Ushbu jarayon lotokka navbatdagi detallar tushishigacha davom etadi.
Quti tipidagi sirpanuvchi lotoklarni konstruksiyalashda lotokning ko’ndalang kesimi o’lchamlari, detallar og’ish burchagi va bortlari balandliklari qiymatlarini tanlash zarur. Tirqish hisobiga detallar lotokda burchakka burilishi va punktirda ko’rsatilgan holatni egallashi mumkin. Ushbu burilish burchagi tirqishning kattalashishi bilan ortib boradi, bu holat detallar siqilib qolishi yoki aylanib ketish, ya’ni orientasiya’ni yo’qotishigacha davom etadi. Detal dioganali o’z kattaligi bo’yicha lotok kengligiga yaqin, biroz kichkina bo’lsa Yuqorida keltirilgan har ikkala holat ham sodir bo’lishi mumkin.
Ruxsat etilgan chegaraviy tirqish quyidagi formuladan topiladi.
(5.4)
bu erda – ishqalanish koeffisienti.
Avtomatlashtirilgan liniyalarda zagotovkalarni dastgohdan dastgohga uzatishda yoki to’plagich sifatida har hil novlardan foydalaniladi. Harakatlanishiga ko’ra novlar ikki xil bo’ladi:

1. 
   Dumalash novlari.
   
2. 
   Sirpanish novlari.
   

Konstruksiyasiga ko’ra novlar ochiq va berk turlariga bo’linadi. Novlarni bo’ylama pastiga ko’ra oddiy to’g’ri, chiziqli, to’g’ri chiziqli, rolikli egri chiziqli va mahsus ko’rinishlarda bo’ladi.

5.9-rasm. Detallarning novlardagi harakat turlari.
Novning kengligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
B=L + ∆ (5.5)
L - zagotovka uzunligi; ∆ - novning yon tomoni bilan detal orasidagi masofa.

5.10-rasm. Burchaqli lotoklarda detalning harakatlanish sxemasi.

5.11-rasm. Novlar turlari.
Yon tomoni tekkis bo’lgan valiklar uchun : d – zagotovka diametri.Agar α burchagi tg α deb ifodalab, f = α deb olinadi.