«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

17.1-rasm. Buxgalteriya hisobini AAT sharoitida yo‘lga qo‘yish
tamoyillari
Boshqaruv masalalarining vazifalararo majmualari vujudga 
keldi. Buxgalteriya hisobi b o ‘yicha dasturiy vositalaming yangi 
versiyalar hisobning turli uchastkalari majmualari axborotlarini 
birlashtiradi. M isol uchun, m ehnat va ish haqi hisobining namunaviy 
loyihalarida bir vaqtda fondlarga to ‘lovlar bo‘yicha toMov hujjatlari 
(daromad solig‘ini to ‘lash, nafaka jam g ‘armasiga ajratrnalar, 
tibbiyot sug‘urtasi, bandlik jam g ‘armasiga qo‘shib hisoblash 
bo ‘yicha to ‘lov topshiriqnomalari) b o ‘yicha to ‘Iov hujjatlarini 
ko'chirib berish ko ‘zda tutilgan, bunday mashina dasturini 
bajarilishi hisob vazifalarining ikkita majmuasini mehnat va ish 
haqining hisobi hamda moliyaviy hisoblash operatsiyalarini
423

---

birlashtiradi. Moddiy boyliklar hisobi tayyorlash mahsulotlarining 
hisobi va boshqalar bo‘yicha vazifalar majmuasida ham xuddi shun- 
ga o ‘xshash misollami keltirish mumkin.
17.2. Korxonalar buxgalteriyasida dasturiy ta ’minotlar
Omborchining dasturiy moduli ombor kartotekasini olib 
borilishini: hisobchining m a’lumotli qismida moddiy boyliklar 
harakati bo‘yicha hujjatlami buxgalteriya hisobi to ‘ldirilishini, 
materiallaming 
harakati 
bo‘yicha 
operatsiyalar 
nazoratini, 
materiallar harakati miqdoriy va summasi aks ettirilishi hisobini, 
moliyaviy hisoblashlami ta ’minlaydi. Moddiy-texnik ta ’minot 
iqtisodchisi moddiy boyliklaming harakati bo‘yicha hujjatlami 
shakllantirishni olib boradi.
Savdo tashkilotlari uchun dasturiy mahsulotlar buxgalteriya 
hisobini marketing operatsiyalari majmuida ko‘p vazifaviy ishlab 
chiqilishini ko‘zda tutadi. Masalan, «ombor» moduli ombordagi 
tovarlar harakatini olib borishga, xaridlar kitobini tuzishga, 
schyotlami yozib borishga provodkalami avtomatik shakllantirish va 
ulami 
hisobchiga 
topshirishga, 
narx 
varaqalami 
avtomatik 
shakllantirishga, 
do‘konning savdo zalida o ‘matilgan kassa 
apparatlari bilan hamkorlikda ishlashni ta ’minlashga imkon beradi.
Buxgalteriya hisobi majmualari murakkab 
ichki
va 
tashqi
aloqalarga ega. 
Ichki aloqalar
buxgalteriya hisobining ayrim 
vazifalari, majmualari va uchastkalarining axborotli o ‘zaro ham- 
korliklarini; 
tashqi aloqalar —
boshqaruvning o ‘zga vazifalarini 
amalga oshiruvchi boshqa bo‘linmalari hamda tashqi tashkilotlar 
bilan o‘zaro hamkorligini aks ettiradi.
Hisob vazifalari majmualarining o‘zaro bog'lanishi buxgalteriya 
hisobi uslubiyotining o'ziga, schyotlami olib borish va provod­
kalami bajarish tizimiga kiritilgan, bu yerda har bir xo'jalik 
operatsiyasi ikki marta: bittasi schyotning kreditida va boshqasi 
debetida aks ettiriladi. Hisob vazifalari majmuasining axborotli 
aloqasi mashina dasturining asosiga kiritilgan ishlab chiqarishning 
uch pallasini farqlashga imkon beradi. 
Birinchi pallada
birlamchi 
hisob, birlamchi
424

---

hujjatlam i tuzish, ulam i ishlab chiqarish va hisobning har bir 
uchastkasi b o ‘yicha tahliliy hisobning qaydnomalari tuzilishi 
bajariladi (masalan, ish haqi hisobi b o ‘yicha hisoblash to'lov 
hujjatlari, qo'shib hisoblangan va ushlab qolingan ish haqining 
to ‘plam lari va boshqalar tuziladi). Qayta o ‘zgartirishning barcha 
operatsiyalari hisobning aniq uchastkasining ADP yoki buxgalteriya 
hisobining yagona m oduliga qurilgan moduli asosida bajariladi.