«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

M A 'LUM O TLA R BAZASI
KOMPVUTERLI OFFIS
TEXNOLOGIYALARI
M atnli protsessor 
Elektron pochta
A udio pochta 
?
Jadvalli protsessor 
\
Elektron kalendar 
j
\
Kompyuterli konferensiya 
\
\
Telekonferensiyalar 
j
| 
Tasvim i saqlash 
| 
Video matn 
\
Boshqaruv dasturlari 
\
NO KOMPYUTERLI OFFIS
TEXNOLOGIYALARI
KONFERENSIYALAR:
AUDIO
VIDEO
FAKS
KSEROKS
Qaror qabul qiluvcbi m enejerlar va tashqi muhitga
uzatish uchun yuboriladigan axborotlar
2.7 
- rasm. Oflsni avtomatlashtirishning asosiy komponentlari. 
A vtom atlashtirilgan ofisning axborot-kom m unikatsiya texnolo­
giyalari - kom m unikatsiya jarayonlarini ham tashkilot ichida, ham

---

tashqi m uhit bilan axborot uzatish va u bilan ishlashning kompyuter 
tarmoqlari va boshqa zamonaviy vositalar negizida tashkil etish va 
qo ‘ llab-qu w atlashdir.
Shuningdek, nokompyuterli vositalar: audio- va videokon- 
ferentsiyalar, faksimile aloqasi, kseroks va boshqa orgtexnika 
vositalaridan ham qeng foydalaniladi.
A xborot dunyosiga tegishli xizm atchilar sonining oshib borishi 
bilan, ulam ing ish joyi - oflslari ham o ‘zgarmoqda. Bu, mik- 
roelektronika va aloqa vositalari sohasidagi texnik inqilob nati- 
jasidir. Nima uchunligi tushunarli: ishbilarmonlar ishxonasi - bu, 
avvalo axborotlam i to ‘plash, saqlash, izlash, tahlil qilish va 
taqsimlash amalga oshiriladigan kommunikatsiya markazidir.
Ofis ishlarini avtom atlashtirish uch bosqichda o ‘tdi. 
Dastlabki
EHMlar ulkan markazlashgan qurilm alar b o ‘lib, ularga xizmat 
qilgan m utaxassislar behisob axborot: to ‘lov kog‘ozlari, inventar 
yozuvlar, obunachilar ro'yhati, to ‘lov-hisob raqamlari va bosh- 
qalami qayta ishlashgan. 
lkkinchi bosqich
70-yillar oxirlarida 
matnlam i qayta ishlash b o ‘yicha avtonom protsessorlar va 
mikrokom pyuterlar paydo bo'lishi bilan boshlangan. 
Uchinchi
bosqich
uchun m uassasalami avtomatlashtirish endi boshlanmoqda, 
mikro-, mini- va universal kom pyuterlam i yagona tarmoqqa 
birlashtirish bu bosqich uchun xos xususiyatdir. Bu yagona tarmoq 
elektron yo‘l bilan axborotlam i q o ‘shni binoga ham, dunyoning 
nariga burchagaga ham uzatish imkonini beradi, qog'oz ma- 
teriallarini tayyorlash va pochta orqali j o ‘natish narxidan ancha 
arzonga tushadi. Bundan tashqari m azkur axborot tarm og‘i 
kom pyuterlam i mashinkalash va nusxa k o ‘chirish vositalari bilan 
bog'laydi, mikro to ‘lqinli yoki optik tolali aloqa y o ‘llari orqali 
axborotlami yuqori tezlikda kom pyuteriararo uzatishni ta ’minlaydi, 
telefon modemlari yordamida stol kompyuterlarini olis masofadagi 
m a’lumotlar 
bazasiga 
ulash 
va 
oddiy 
yig‘ilishlar 
o ‘m iga 
telekonferentsiyalar o‘tkazish im konini bermoqda.
Texnik taraqqiyot zamonaviy m asalalar ishiga qanday ta ’sir 
ko‘rsatayapti? B ir qaraganda zamonaviy ofis oldingisidan unchalik 
farqlanmaydi. Ayrim m utaxassislam ing bashoratlariga qarama- 
qarshi oMaroq, eskicha qog‘ozbozlik bilan ish yuritish davom 
etayapti. Biroq, diqqat bilan qaralsa, muassasalar ishidagi muhim
45

---

sifat jihatdan o‘zgarishlami ko‘rish mumkin, chunki muassa- 
salardagi barcha xodimlar u yoki bu darajada kompyuter tex- 
nikasidan keng foydalanadi. Shunday asosda axborot-kommu­
nikatsiya texnologiyalarini qo‘llash 2.8 - rasmda keltirilgan.
Devonxona ishini avtomatlashtirish ayrim lavozimlami qisqar- 
tirishga olib kelmoqda. Biroq u ayni paytda mehnat unumdorligini 
oshiradi va axborot xizmatiga ehtiyojni k o ‘paytiradi, bu bilan 
ko‘plab yangi ish joylarini ochishga imkon yaratmoqda. Hozirda 
juda ko'plab amerikaliklar uyida o ‘tirib o ‘zlarining xususiy 
kompyuterlarini telefon modemlari yordamida o ‘z kompaniyalari 
yoki agentliklarining universal EHMlariga ulay oladilar.
Qarorlar qabul qilishni qo‘llab-quvvatlash tizimlari va ularga 
muvofiq axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosan amerikalik 
olimlaming sa’y-harakati bilan o ‘tgan asrning 70-yillar oxiri - 80- 
yillar boshida yuzaga keldi, bunga SHKlar, amaliy dasturlaming 
standart paketlari keng tarqalganligi, shuningdek sun’iy intellektual 
tizimlarini yaratishdagi muvaffaqiyatlar imkon yaratdi.
m ijo z 
s e rv e ri
2.8 - rasm. Avtomatlashtirilgan axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini qollash tamovillari.
46

---

Qarorlar qabul qilishni qollab-quvvatlashning axborot-kom- 
raunikatsiya texnologiyalarining asosiy xususiyatlari inson va 
kompyuter o‘zaro aloqasini tashkil etishning sifat jihatidan yaxshi 
uslubidir. Bu texnologiyaning asosiy maqsadi bo‘lgan qarorlar 
ishlab chiqish integratsion jarayon natijasida ro‘y beradi va unda 
quyidagilar ishtirok etadilar:
• hisoblash bo‘g‘ini va boshqaruv obyekti rolida qaror qabul 
qilishni qo‘llab-quvvatlash tizimi;
• kompyuterda kirish malumotlari topshirig‘ini beruvchi va 
olingan hisoblash natijalarini baholovchi boshqaruv bo‘g‘ini sifa- 
tidagi inson.
Integratsion jarayon yakuni inson ixtiyoriga ko‘ra ro‘y beradi. 
Bu holda axborot tizimining foydalanuvchi bilan birgalikda qarorlar 
qabul qilish uchun yangi axborotlami yaratishga qobilligi haqida 
gapirish mumkin. Uning bu xususiyatiga qo‘shimcha qilib bir qator 
ajralib turuvchi jihatlarini ko‘rsatish mumkin:
•yaxshi formallashmagan vazifalami hal etishga yo‘nalish olish;
•kompyuter ma’lumotlariga kirish va uni qayta ishlash 
an’anaviy uslublarining matematik modellari va ular asosida 
vazifalarini hal etish uslublari imkoniyatlari bilan uyg'unlikda olib 
borish;
•kompyuterdan malakasiz foydalanuvchiga e’tibomi ko‘proq 
qaratish;
•mavjud texnik va dasturiy ta’minot, shuningdek foydalanuvchi 
talablari o‘ziga xosliklariga moslashish imkoniyatlarini beruvchi 
yuqori moslashuv.
Qaror qabul qilishni qo‘llab-quvvatlashning axborot-kommu- 
nikatsiya texnologiyalari boshqarishning istalgan darajasida foy- 
dalanilishi mumkin. Bundan tashqari boshqarishning turli dara- 
jalarida qabul qilinuvchi qarorlar tez-tez muvofiqlashtirilib turishi, 
lozim. Shu bois ham tizim va texnologiyalaming muhim funksiyasi 
boshqarishning turli darajalarida ham, alohida bir darajada ham 
qarorlar qabul qiluvchi shaxslami muvofiqlashtirishdir. Qarorlar 
qabul qilishni qoilab-quvvatlash tizimi tuzilmasi, shuningdek asosiy 
texnologik operatsiyalami belgilovchi uning bloklarini tashkil 
etuvchi funksiyalarini ko‘rib chiqamiz (2.9 - rasm).
Ma’lumotlar Boshqarishning manbalari tizimosti dasturi Qaror 
qabul qilishni qo‘llab-quvvatlashning tizim tarkibiga uch asosiy

---

qism: