Axborot xavfsizligi tushunchasi Axborot himoyasi

Axborot himoyasi
Axborot xavfsizligi konsepsiyasi uchta tashkil etuvchidan iboratligini e‘tiborga olinsa, axborot xavfsizligini ta‘minlash deganda ma‘lumotning quyidagi uchta xususiyatini ta‘minlash tushunish mumkin.
Quyida keltirilgan quyidagi rasmda ushbu uchta xususiyatni ta‘minlashda kriptografik usullarning tutgan oʻrni keltirilgan. Umumiy holda axborot xavfsiziligini ta‘minlash deganda ushbu uchta xususiyatni ta‘minlash tushunilib, har bir xususiyat muhimligi axborotning turiga va foydalanilishga koʻra har xil boʻlishi mumkin.
Konfidensiallik (ruxsatsiz oʻqishning mumkin emasligi) xususiyati axborotning ruxsat etilmagan foydalanuvchilardan yashirish, ma‘lumot ma‘nosini tushunib olmaslik uchun, uni tushunarsiz holatga oʻtkazish kabi vazifalarni bajarish orqali bajariladi. Axborotning ushbu xususiyati kriptografik himoya usullaridan biri sanalgan, shifrlash usullari asosida amalga oshiriladi. Shifrlash usullari yordamida ochiq ma‘lumot yashiringan koʻrinishdagi shifr matn holatiga aylanadi. Bu esa uni buzg’unchining foydalanishidan oldini oladi.
Butunlik (ruxsatsiz yozishning mumkin emasligi) xususiyati asosida ma‘lumotni uzatish davomida unga oʻzgartirish kiritilganligi yoki kiritilmaganligi aniqlanadi. Ushbu xususiyat boshqacha qilib aytilganda, ma‘lumotni buzg’unchi tomonidan oʻzgartirilgan (almashtirilgan, oʻchirib tashlangan)ligini aniqlashni bildiradi. Axborotning ushbu xususiyati kriptografik himoya usullari asosida amalga oshiriladi. Hozirda kriptografik xesh funksiyalar asosida ma‘lumotning butunligini ta‘minlash usullari amaliyotda keng qoʻllaniladi.
Foydalanuvchanlik xususiyati axborotdan istalgan vaqt doirasida foydalanish imkoniyati mavjudligi bilan belgilanadi. Ushbu xususiyat ochiq turdagi ma‘lumot uchun dastlabki talab etiladigan talabdir. Ushbu xususiyatni buzilishiga olib keluvchi hujum usullaridan biri DOS (Denial Of Service) yoki uning shaklantirilgan koʻrinishi DDOS (Distributed Denial Of Service) sanalib, ushbu hujum usuli tizimni foydalanuvchanlik xususiyatini buzilishiga olib keladi.
Ushbu uchta xususiyat axborot himoyasining asosiy tashkil etuvchilari sanalib, axborotni himoyalash deganda asosan shu uchta xususiyatni ta‘minlash tushiniladi. Ammo ushbu uchta xususiyat toʻliq bajarilishi uchun bir nechta bajarilishi mumkin boʻlgan ishlar talab etiladi. Boshqacha qilib aytganda ushbu uchta xususiyatni bajarishdan oldin, quyida keltirilgan amaliyotlarni bajarishga toʻg’ri keladi
Rasm: Foydalanishni boshqarish
Identifikatsiya – bu foydalanuvchini tizimga oʻzini tanitish jarayoni boʻlib, unda foydalanuvchi nomidan (login), maxsus shaxsiy kartalardan yoki biometrik xususiyatlaridan foydalanish mumkin 
Autentifikatsiya – bu foydalanuvchilarni haqiqiyligini tekshirish jarayoni boʻlib, jarayon natijasida foydalanuvchi tizimdan foydalanish uchun ruxsat oladi yoki olmaydi 
Avtorizatsiya – bu foydaluvchiga tizim tomonidan berilgan huquqlar toʻplami boʻlib, foydalanuvchini tizim doirasida qilishi mumkin boʻlgan vazifalarini belgilaydi.