Aydın Mədətoğlu (Qasımlı) TÜRKÇÜLƏR (Tarixi – siyasi-ideoloji oçerklər)

Xoş gəlişlər ola, qəhrəman Ənvər Paşa!

Əsgərin, Millətin, Bayrağınla çox yaşa!

Arş irəli, arş irəli!

Dönməz geri, dönməz geri

Türkün əsgəri!

Sağdan sola, soldan sağa

Al da Bayrağın,

Düşmən üstünə!
Cəbhədə mitralyoz (pulemyot) ayna kimi parlıyor,

Türküstan Türkləri Bayraq açmış, bekliyor.
Arş irəli, arş irəli!

Dönməz geri, dönməz geri

Türkün əsgəri!

Sağdan sola, soldan sağa

Al da Bayrağın,

Düşmən üstünə!
Bu əzəmətli marş Ənvər Paşa Türküstana getdiyi zaman oradakı Türklərin birlikdə səsləndikləri, dalğa-dalğa yayılaraq Türküstan səmalarında illərcə əks-səda verib günümüzə qədər söylənərək gələn xoş bir nəğmədir.

4 avqust 1922-ci ildə qərargahda keçirilən Qurban bayramı şənliyində Ənvər Paşa zabit və əsgərləri ilə bayramlaşarkən ani bir rus basqınına uğramış, Çeqan təpəsindəki üzbəüz döyüşdə şəhid olmuşdur. Ənvər Paşanın yavəri Muhiddin Bəyin yazdığına görə, Ənvər Paşa Buxaradan ayrılarkən bu sözləri söylədi: “Türküstan üçün mücadilə lazım. Zatən haqq olan ölümdən qorxarsansa, köpək kimi yaşamağı və sonda da köpək kimi ölməyi qəbul edərsən. Həm keçmişimizin, həm də gələcəyimizin lənətlərinə uğramış olarız. Halbuki qurtuluş üçün ölməyi gözə alarsaq, bizdən sonrakıların hür və bəxtiyar olmasını təmin etmiş oluruq” (Bax: Zəki Vəlidi Toğan, Xatirələr, səh. 395). Bütün bunlar tarixdə məşhur Çuçi Xaqanın nitqini xatırladır.

Ənvər Paşa şəhid olduqdan sonra rus hissə komandiri Kulikov tərəfindən əşyaları Daşkəndə, oradan da sonralar Moskva hərbi muzeyinə göndərilmişdi. Cənazəsi Abıdərya kəndində torpağa tapşırılmış, nəhayət, 1996-cı ildə əziz cənazəsi vətəni Türkiyəyə gətirilmiş və “Hürriyyət Təpəsi”ndə şanlı Türk Bayrağı altında dəfn edilmişdir.

“I Dünya müharibəsinin Osmanlı-Türk ordularının “Baş komandan Vəkili” və Türkiyənin “Bir nömrəli adamı” olan Ənvər Paşanın “Turan Ölkəsi”ndə, “Turançılıq ideyası” uğrunda canını” fəda etməsi onun bu məfkurəyə candan bağlı qaldığının açıq bir ifadəsidir” (Kurat, göstərilən əsəri, səh.517).

Ənvər Paşanın öndərliyi ilə Osmanlı-Türk ordusunun Azərbaycan və Dağıstanda, özünün şəxsən iştirakı ilə Türküstanda istiqlal uğrunda apardıqları çətin və qanlı savaşları Türk şəhidlərinin əziz xatirəsi həm Azərbaycan, həm Dağıstan və həm də Anadoluda daima yad edilmiş, “Türk Mehmetcikləri”nə türbələr yapılmış, onların məzarları ziyarətgah olmuş, unudulmaz xatirələri nəsildən-nəslə ötürülərək əbədilik qazanmışdır. Bugünkü Türk Respublikaları, Muxtar qurumları öz mövcudluqlarını qoruyub saxlamaqla bu yolda şəhid olanlara borcludur. Ruhları şad olsun!

Turan sevdalısı, cild-cild əsərlərə, romanlara sığmayan əzəmətli, vüqarlı, böyük Türk hərb dühasının – vitse-generalisimus Ənvər Paşanın, müəzzəm “Macəralar dövrü”nün bu dahi “Macəraçı”sının həyat və fəaliyyətini, onun Türk dünyasına nələri bəxş etdiyini işıqlandırmaq, onun bütöv bir portretini yaratmaq, ona öz layiqli qiymətini verməyin artıq vaxtı çatıb.

Ruhu şad olsun! Amin.


Yusuf Akçura