Ayiwtabanlilar tuqimlasiniń dárilik tùrleri, biologiyasi, ekologiyasi, areali hám xaliq xojaliǵindaǵi áhmiyeti Joba

Ayiwtabanlilar tuqimlasiniń dárilik tùrleri, biologiyasi, ekologiyasi, areali hám xaliq xojaliǵindaǵi áhmiyeti

Joba:

• 
  Ayiwtabanlilar (Ranunculaceae) tuqimlasi
  
• 
  Ayiwtabanlilar — Ranunculaceae tuqimlasi wákilleriniń tùrleri
  
• 
  Ayiwtabanlilar-Ranunculiaceae tuqimlasi wakilleriniñ dùzilisi tarqalıwı
  
• 
  Ayiwtabanlilar-Ranunculaceae tuqimlasi turleriniñ xalq xojaliģindaģi áhmiyeti.
  

Juwmaq

Paydalanılǵan ádebiyatlar

Ayiwtabanlilar (Ranunculaceae)tuqimlasi

Ayiwtabanlilardiń tuqimlasina 45 gruppaǵa tiyisli 2 mıńnan artıq tur kiredi. Olardıń kópshilik bólegi kóp jıllıq, bir jıllıq ot hám puta, terek formasındaǵı ósimlikler bolıp tabıladı. Tuqimlas quramındaǵı gruppalar gúl dúzilisi tárepinen bir-birinen anıq parq etedi. Atap aytqanda, ayırım túrleriniń guli ápiwayı dúzılıslı : gulqo'rg'oni ápiwayı gúl bólimlerden nektariniñ joq ekenligi hám taģi basqalarınıń gulide málim dárejedegi quramalı hám de ápiwayı shańlantiriwshi bolǵan menen gúzetiledi.Mısalı : gulinde pixtin’ (Aguilegia) bar ekenligi, zigomorf gulqo'rg'on (Aconitum) hám aqır-aqıbetde, samal járdeminde shańlaniwģa sáykeslesler (Thalictrum) gúzetiledi. Ayiwtabanlilar tuqimlasina tiyisli ósimliklerdiń mıywesi kóbinese, apokarp dúzılıslı yamasa ápiwayı, lekin ayırım túrlerde guli zigomorf (Negella), sinkarp dúzılısli. Ayiwtabanlilardiń tuqimlasına tiyisli ósimliklerdi tiykarǵı sistematik belgilerin anıq úyreniw ushın mısal jol menende Ózbekstanda keń tarqalǵan sedana (Negella), isfarak (Delphinium), akonit (Aconitum), Ayiwtaban (Ranunculus) hám sug'ur ot (Adonis) gruppalarına tiyisli túrlerdi kórsetiw múmkin. Biz tómende Ayiwtabanlilar (Ranunculus) gruppasina tiyisli o'rmelewshi Ayiwtaban (Ranunculus repens) haqqında maǵlıwmatlar keltiremiz: Bul ósimlik bálentligi 30 -100 sm bolǵan kóp jıllıq . Tamirpaqali qısqa, qalıñlasqan, túbiri shashaq. Paqali tik õsiwshi, shaqalanģan, tegis. Japıraqları ápiwayı, gezeklesip jaylasqan, paqaliniñ tómengi bóleginen jay alǵan japıraqları pánjetarizli qırqılǵan. Paqaliniñ joqarı bólegindegi japıraqlar qısqa baldaqli yamasa baldaqsiz. Gūli uzın , gúl baldağinda jalǵız yamasa simpodial gúl jıynaqlarında jaylasqan, aktinomorf, gemitsiklik dúzılıslı. Qos gulqo'rg'onli, gúli kishkene kesesi 5 ,bólek jaylasqan, jasıl yamasa sarģish jasıl reńli, tajjapiraqlarinda jantasıp turǵan japiraqshalardan ibarat, tajjapiraqlari 5 , teris máyektarizli sarı reńli.Androtsey belgisiz sheksiz sanlı, óz-ara tutaspaǵan, spiral halda jaylasqan shańshilardan ibarat. Ginetseyi da gúl ornında spiral túrde jaylasqan miywe japıraqlardan qáliplesken. Túynegi ústki, bir xanalı, bir tuqimbūrtikli. Gúl formulası Ca5 Co3 A∞C∞, mıywesi mójene (ǵoza ).