AZƏrba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
§ 2. ALĠ VƏ ORTA TƏHS ĠL. MĠLLĠ MÜTƏXƏSSĠS
Yüklə 5,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm. Elmi mərkəzlərin yaranması.
|
§ 2. ALĠ VƏ ORTA TƏHS ĠL. MĠLLĠ MÜTƏXƏSSĠS
KADRLARIN HAZIRLANMAS I. ELMĠN ĠNKĠġ AFI
iqtisadi və mədəni inkiĢafı mü xtəlif sahələrdə yüksəkixtisaslı mütəxəssislər hazırlan masın ı Ģərtləndirirdi. Ali və orta ixtisas təhsilli mütə xəssislər arasında milli kadrla r olduqca az id i. 1929-cu ildən baĢlayaraq Azərbaycanda xüsusən fəhlə və kəndli təbəqələrindən yeni mütəxəssis kadrlar hazırlan masına diqqət gücləndi. Partiya ali təhsil müəssisələrində, ali texniki məktəb və texn iku mlarda proletar "özəyini" artırmaq yolu ilə öz "sosialist ziyalısını" yaratmaq vəzifəsini qoymuĢdu. Azərbaycanda həmçinin fəhlə və ə mə kçi kəndlilər içərisindən xüsusi qəbuletmə həyata keçirilir, bu zaman yerli millətlərin nü mayəndələrinə, partiya, sovet və həmkarlar iĢi məktəbin i keçmiĢ ko mmunistlərə və ko msomolçu lara üstünlük verilir, onlar üçün əlveriĢli maddi və mənəvi Ģərait yarad ılırd ı. Beləliklə, A zərbaycanda ali təhsil müəssisələrinin yenidən təĢkilinə baĢlandı. Respublikada neftçi kadrlara kəskin ehtiyac duyulurdu. Yeganə ali texn iki təhsil müəssisəsi olan Azərbaycan Polite xn ik Ġnstitutu (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) 1921-1929-cu illərdə cəmi 71 mühəndis hazırlamıĢdı". Neft sənayesinin yüksək inkiĢaf sürəti ilə müqayisədə bu heç də kifayət deyildi. Azərbaycan Xalq Ko missarları Soveti 1930-cu il iyulun 19-da "Azərbaycan SSR ali və ali texn iki məktəblərin in yenidən qurulması və rayonlaĢdırılması və onların müvafıq təsərrüfat orqanları və xalq ko missarlıqlarının sərəncamına verilməsi haqqında" qərar qəbul etdi 112
. Politexnik Ġnstitutunun texnologiya fakü ltəsindən iki müstəqil fakü ltə neft- mədən və geologiya-kəĢfiyyat fakü ltələri ayrıldı. Mühəndis-inĢaat fakültəsi müstəqil ĠnĢaat Ġnstitutuna çevrildi, re lssiz yollar Ģöbəsi bazasında is ə avtomobil yolları fakültəsi təĢkil o lundun. 113
Polite xnik Ġnstitutu Neft Ġnstitutuna (indiki Azərbaycan Neft Akademiyası) çevrild i. 1929-cu ildə isə Politexn ik Ġnstitutunun kənd təsərrüfatı fakültəsi bazas mda Gəncədə Kənd Təsərrüfatı Ġnstitutu (indiki Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası) təĢkil olundu. Ġrriqasiya və su nəqliyyatı Ģöbələri bazasında Zaqafqaziya Pamb ıqçılıq Ġnstitutu yaradıldı. Azərbaycan Dövlət Universiteti (A DU) də əsaslı yenidənqurmaya məruz qald ı. ADU-nun tərkibində bir neçə müstəqil institut ayrıldı. Tibb
296
fakültəsi A zərbaycan Tibb Ġnstitutuna (indiki Azərbaycan Dövlət Tibb Universiteti), pedaqoji fakü ltə isə Azərbaycan Pedaqoji Ġnstitutuna (indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) çevrild i, hüquq fakültəsi əsasında Sovet Quruculuğu və Hüquq Ġnstitutu, iqtisad fakültəsi bazasında isə Kooperativ-Tica rət Ġnstitutu təĢkil o lundu. 1930-cu ildə Döv lət Universiteti ö z fəaliyyətini müvəqqəti olaraq dayandırdı. 1930/31-c i tədris ilin in əvvəllə rində yu xarıda qeyd olunan müstəqil institutlarla yanaĢı, Azərbaycanda pambıqçılıq, kooperativ -ticarət, diĢ müalicəsi, avtomobil nəqliyyatı institutları təĢkil olun muĢdu, Bakıda Sənaye Akademiyası, Qırmızı Pro fessorlar Ġnstitutu və Zaqafqaziya Bədən Tərbiyəsi Ġnstitutunun filialları fəa liyyət göstərirdi. Belə liklə, 1932/33-cü tədris ilində respublikada on min nəfərlik tələbənin təhsil aldığı 15 ali tədris müəssisəsi var id i 114
. Xalq Ko missarları Sovetinin qəra rı ilə a li məktəb və te xniku mlar idarə və təs ərrüfat orqanlarına təhkim edilir 115
, həmin idarə və müəssisələrə onların tədris-təcrübə iĢinin maddi bazasının təĢkilində bilavasitə iĢtirak etmək öhdəliyi həvalə edilird i. Belə ki, Azərbaycan Neft Ġnstitutu Ġttifaqneft və Azərneftin, Tibb Ġnstitutu Xalq Səhiyyə Ko missarlığın ın, Kənd Təsərrüfatı Ġnstitutu isə Azərbaycan Xalq Torpaq Ko missarlığının sərəncamına verilmiĢdi 116
. Ali məktəblərin və texniku mların ayrı-ayrı idarələrə və təsərrüfat orqanlarına təhkim edilməsi böyük əhəmiyyətə malik olub tədris müəssisələrinin maddi bazasının möhkəmlən məsinə, res publika üçün lazım olan müxtəlif ixtisaslı kadrların məqsədyönlü hazırlan masına imkan verd i. Ali texniki məktəbləri bitirənlərin sayı artmıĢdı. Azərbaycan Politexnik Ġnstitutu artıq 1932-ci ildə 575 mütəxəssis buraxmıĢdı 117
. Həmin institut neft sənayesi üçün mədənçi, geoloq, texnoloq, maĢınqayıranlar hazırlanmasında xidmətlərinə görə Qırmızı Əmək Bayrağı orden ilə təltif ed ild i 118
. Ali və orta məktəblərə tələbələrin cəlb edilməsində Bakı, Gəncə və respublikanın bir sıra rayonlarında fəaliyyət göstərən fəhlə fakültələri mühüm rol oynayırdılar. Təbiidir ki, bu, təhsil alan tələbələrin sosial bazasını möhkəmləndirmək imkanı idi. 1920/21-ci tədris ilində Bakı fəhlə fakültəsində oxuyanlar içərisində fəhlələr 41 faiz, qulluqçular 56,5 faiz təĢkil edirdisə, 1929/30-cu ildə fəhlə və muzdurlar 80 faiz, 1931/32-ci ildə isə 90 faizə bərabər idi 119
. Ali tədris müəssisələrini "proletarlaĢdırmaq" məqsədilə istehsalatda çalıĢan fəhlələr üçün hazırlıq kursları yaradılırdı. Dövlət tələbələrin maddi təminatını öz üzərinə götürür, 1520 nəfərdən artıq tələbə dövlət və təsərrüfat orqanlarının təqaüdünü alırdı 120 . Ali məktəblərdə tələbə yeməkxanaları açılır, yataqxanalar tikilirdi. Beləliklə, artıq 1932-ci ildə Azərbaycanın ali və ali texniki mə ktəblərində tələbələrin ümumi sayının 70 faizini fəhlələr təĢkil edirdi 121
. 297
Ali məktəblərdə yerli millətin nümayəndələrinin - azərbaycanlıların sayının artmasına diqqət verilirdi. 1928/29-cu tədris ilində tibb fakültəsində təhsil alan 535 tələbədən 171-i (32 faiz) 122, 1932-ci ildə isə Tibb Ġnstitutunun 1559 tələbəsindən 1147-si (73,6 faiz), azərbaycanlı idi 123
. 1930/31-ci tədris ilində ali tədris müəssisələrinə qəbul edilən 2792 abituriyentdən 1567 nəfəri (56,1 faiz) azərbaycanlı idi 124.
Ümumiyyətlə, bu illərdə bütün ali tədris müəssisələrində azərbaycanlı tələbələrin faizi 27,3-dən 50,5-ə 125 , azərbaycanlı tələbə qızların sayı isə 149-dan 838-ə yüksəldi. 1930-cu ildə bütün ali və ali texniki mə ktəblərdə elmi kadrların hazırlanması və azərbaycanlı müəllimlərin sayının artırılmasına imkan verən aspirantura təĢkil edilməsinin baĢlanğıcı qoyuldu. 1930-cu ildən tibb, neft institutlarında və digərlərində tədrisin doğma dildə aparıldığı bölmələr açıldı. Texniku mların yenidən qurulması həyata keçirilirdi. N.Nərimanov adına texnikumun bir neçə Ģöbələri nadir texniki ixtisaslar üzrə kadrlar hazırlayan müstəqil texniku mlara çevrildi. Gəncədə yeni texniki texnikum açıldı. Bakıda elektrik-inĢaat, sənaye, sənaye- iqtisad, kooperativ və pedaqogika texnikumları təĢkil edildi 126
. Moskva və digər paytaxt Ģəhərlərinin ali və ali texniki məktəblərinə göndərilənlərin sayı ildən-ilə artırd ı. 1929/30-cu tədris ilində Azərbaycanın göndəriĢi ilə RSFSR və digər respublikaların ali və ali texniki məktəblərində 249 nəfər təhsil alırdısa, 1930/31-ci tədris ilində onların sayı 492 nəfər (60 faizi azərbaycanlı idi) təĢkil ed ird i 127
. Azərbaycanda yeni ziyalı
və mü xtəlif ixtisaslı kadrların hazırlan masında, elm və mədəniyyətin inkiĢafında qabaqcıl rus alim və ziyalılarının böyük rolu olmuĢdu. Azərbaycan SSR hökuməti Rusiya alimlərinin xid mətlərini yüksək qiymətləndirərək, 1930-cu ilin iyununda professorlar A.O.Makovelski, P.D.Qulyayev və Ġ.Q.UĢinskiyə Əməkdar elm xadimi fə xri adı verdi 128 . 1931-ci ildə isə Azərbaycan Politexnik (neft) Ġnstitutunun direktoru A.A.NikiĢin Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni ilə təltif edildi. Professor S.Romanova əmək qəhrəmanı fəxri adı verildi. Professorlar K.Pokrovski, Z.ĠlyaĢeviç, Ġ.Yesman, P.Kuznetsov və baĢqaları fəxri fərmanlarla təltif edildilər. Bu alimlərin Azərbaycanda səmərəli fəaliyyəti ali və ali texniki məktəblər Ģəbəkəsinin geniĢlənməsini, azərbaycanlı və digər millətlərin nümayəndələrindən ibarət kadrların hazırlan masını təmin etdi. Artıq 1932-ci ilin sonunda xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində 50 min nəfərədək ali təhsilli mütəxəssis çalıĢırdı 129 . Onların içərisində respublikadan kənarda təhsil almıĢ mütəxəssislər aparıcı rol oynayırd ılar. 1933-1937-ci illərdə mütəxəssislər hazırlanması problemi həm a li və orta məktəblərin təĢkilat-təsərrüfat cəhətdən möhkəmləndirilməsi, həm də bütün tədris - tərbiyə iĢinin daha da təkmilləĢdirilməsi ilə paralel həyata keçirilirdi. Bu illərdə partiya və hökumət ali məktəblərdə bütün tədris prosesinin, mütəxəssis kadrlar hazırlan ması məsələlərinin onlara lazım olan məcraya yönəldilməsinə daha ciddi 298
nəzarət edird i. SSRĠ MĠK-in 1932-ci il sentyabrın 19-da qəbul etdiyi "Ali məktəbdə rejim və tədris proqramları haqqında" qərarı buna əyani sübutdur 130.
Qərarda nəzəri kursun öyrənilməsinin tələbələrin istehsalat təcrübəsi ilə sıx əlaqələndirilməsi, yüksək ixtisaslı mütəxəssis kadrlar hazırlamaq məqsədilə ali məktəblərin hazırlıqlı abituriyentlərlə komplektləĢdirilməsi, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi zəruriliy i qeyd olunmuĢdu. 1933-cü ilin fevralında Bakıda ilk dəfə olaraq Azərbaycan proletar tələbələrinin ittifaqlararası konfransı keçirildi 131.
Konfransda SSRĠ MĠK-in yuxarıda qeyd olunan qərarının yerinə yetirilməsinin nəticələri müzakirə olundu. Ali məktəblərin fəaliyyəti mərkəzin daimi "sayıq partiya nəzarəti" altında saxlanırd ı. ÜĠK(b )P Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsinin, AK(b)P M K və Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Sovetinin iclaslarında Ġnstitutlarda partiya qorarların ın həyata keçirilməsi müzakirə edilir və "baĢ xətdən kənara çıxma hallarına qarĢı "normal iĢ" Ģəraiti yaratmaq üçün konkret göstəriĢlər verilirdi. 1933-cü ilin dekabrında AK(b)P Ali Pedaqoji Ġnstitutun vəziyyəti haqqında məsələyə baxaraq, onun rəhbər iĢçilərinin tərkib ini möhkəmlət məyi qərara aldı 132. Azərbaycanda ali tədris müəssisələrinin bütün tədris- tərbiyə və təĢkilati-metodik fəaliyyətinin yenidən qurulmasına baĢlandı. Hər Ģeydən əvvəl, ali məktəblərin təĢkilati strukturu qaydaya salındı, oxĢar ixtisaslı kadrların hazırlanması ilə məĢğul olan institutların sayı ixtisar edildi. 1933-cü ildə plan-iqtisad, maliyyə-iqtisad, sovet quruculuğu və hüquq, sosialist uçotu institutları birləĢdirilərək vahid K.Marks adına Sosial-iqtisad Ġnstitutuna (indiki Azərbaycan Dövlət Ġqtisad Universiteti) çevrildi. Kənd təsərrüfatı sahələrini əhatə edən ali məktəblərdə ciddi yenidənqurma aparıldı. 1933-cü ildə Gəncədə pambıqçılıq, mühəndis-meliorasiya və baytarlıq- zootexnik institutlarının bazasında pambıqçılıq, taxılçılıq, bağçılıq-bostançılıq, üzü mçülük və digər fakültələri olan vahid Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Ġnstitutu təĢkil edildi 133
. ÜĠK(b)P MK-nın kommunist universitetləri 1932-ci ill sentyabrından ali ko mmunist kənd təsərrüfatı məktəblərinə çevrildilər. Həmin ildə Azərbaycan kommunist ali məktəbi Azərbaycan Ali Kommunist Kənd Təsərrüfatı Məktəbi kimi fəaliyyətə baĢladı. O, "siyasi cəhətdən savadlı sosialist kənd təsərrüfatı komandirləri‖ - Azərbaycanı SSRĠ-nin Ġkinci pamb ıqçılıq bazasına çevirmək uğrunda mübarizlər yetiĢdirməli idi. ÜĠK(b)P-nin hələ 1931-ci ilin aprelində qəbul etdiyi "Universitetlərin məqsədli təsis edilməsi haqqında" və 1932-ci il 19 sentyabr tarixli qərarları əsasında Ġkinci beĢillik dövründə universitet təhsilinin dirçəldilməsinə, ölkənin bir çox Ģəhərlərində yenidən universitetlərin açılmasına baĢlandı. 1934-cü il noyabrın 4-də tərkibində fizika-riyaziyyat, kimya, biologiya və tarix fakültələri olan Azərbaycan Dövlət Universiteti bərpa edildi 134 . 1935-ci ildən isə Universitetdə coğrafıya, filologiya 299
və digər fakültələr fəaliyyətə baĢladı. 1934-cü ildə Un iversitetə qəbul olunmuĢ 218 nəfərdən 127-si azərbaycanlı idi 135.
Xalq təsərrüfatının tələblərinə uyğunlaĢdırmaq məqsədilə ali tədris müəssisələrinin ixtisas profilinə yenidən baxıldı. Elm və texnikanın ən yeni nailiyyətlərini nəzərə almaqla ali tədris müəssisələrinin yeni plan və proqramları hazırlandı. Azərbaycanda ali və orta təhsilin ən ciddi problemlərindən biri mühü m fənlər ü zrə A zərbaycan dilində dərslik və dərs vəsaitlərinin olmaması idi. Ali və orta məktəblərin "proletarlaĢdırılmasının" güclənməsi ilə əlaqədar Azərbaycan dilində dərslik və dərs vəsaitlərinin yaradılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu, ilk dövrdə yeni siyasi quruluĢa uyğun olub özünü doğrultsa da, tələbələrin tərkibin in sinfi mövqeyindən müəyyən edilməsi tədrisin demo kratik prinsiplərinin pozulması demək idi və kadr hazırlığının keyfiyyətinə mənfı təsir göstərirdi. 1936-cı ildə qəbul edilmiĢ yeni konstitusiyaya uyğun olaraq, vəziyyət dəyiĢilməyə baĢladı. Konstitusiyada "sosializmin qələbəsi" nəticəsində cəmiyyətin sosial strukturunda köklü dəyiĢikliklərin baĢ verdiyinin göstərilməsin i n əzərə alaraq, SSRĠ XKS və MĠK-in 1935-ci il 29 dekabr tarixli "Ali tədris müəssisələrinə qəbul haqqında" qərarında tələbələrin sosial mənĢəyi ilə bağlı əvvəllər qoyulmuĢ məhdudiyyətlər ləğv edildi. 136 Təbiidir ki, ali və orta ixtisas tədris müəssisələrinin ko mplektləĢdirilməsinin sosial bazası geniĢləndi, respublika əhalisinin bütün təbəqələrindən olan azərbaycanlı abituriyentlərin ali məktəblərə qəbulu xeyli artdı. SSRĠ-də artıq "sosialist cəmiyyətinin" bünövrəsinin qurulması haqqında danıĢılırdı, respublika özünün 20 illiyini qeyd edirdi, buna baxmayaraq, ali məktəblər üçün Azərbaycan dilində stabil dərsliklərin yaradılması məsələsi hələ də həll olunmamıĢ qalırd ı. Hətta Azərbaycan K(b)P-nin XIV qurultayı (1938-ci ilin iyunu) "bir çox əsas fənlər, xüsusilə tarix və ədəbiyyat üzrə dərsliklərin yoxluğunu" bir daha qeyd etmiĢdi 137.
axını ilə əlaqədar onların tərbiyəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Partiya yeni nəsildə "marksist-leninçi dünyagörüĢünün" formalaĢmasını tərbiyə iĢinin əsas istiqaməti elan etmiĢdi. Gənclərin tərbiyəsi iĢinin gücləndirilməsi zəruriyyəti, həmçinin 30-cu illərin Ġkinci yarısında beynəlxalq alə mdə ideoloji mübarizənin güclənməsi yeni dünya müharibəsi təhlükəsi ilə də bağlı idi. Tələbə gənclər içərisində tərbiyə iĢinin ali tədris müəssisələrində aparıcı qüvvəsi - partiya, komsomol və həmkarlar təĢkilatlarında yeni struktur dəyiĢiklikləri edilərək onlar üçün azad edilmiĢ, yəni müstəqil səlahiyyət və məsuliyyət daĢıyan katib vəzifəsi müəyyən edildi. Həmin katiblər partiya direktivlərinin tələbələrin bütün ictimai-yaradıcı fəaliyyətində əsas meyar olmasına cavabdeh idilər 138 .
300
Azərbaycanda, bütün müttəfiq respublikalarda olduğu kimi, Böyük Vətən müharibəsinədək ali tədris müəssisələrinin bütün tədris -tərbiyə və təĢkilati-metodik fəaliyyətinin yenidən qurulması fasiləsiz davam etdirilmiĢdi. Ali məktəblərin təĢkilati strukturu qaydaya salınmıĢ, bir sıra institutlar ixtisar edilmiĢ, yeni fakültələr açılmıĢ, ixtisasların profilinə yenidən baxılmıĢdı. 1940/41-ci tədris ilində Azərbaycanda 14,6 min tələbənin, o cümlədən 4887 qadının təhsil aldığı 16 ali məktəb və 17,4 min Ģagirdin oxuduğu 91 orta ixtisas tədris müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi 139 .
nəfəri dövlət təqaüdü alırdı 140
. Onların bir çoxu sonralar tanınmıĢ təsərrüfat rəhbərləri və görkəmli elm xadimləri oldular. Azərbaycan Neft Ġnstitutunun məzunu N.Baybakov neft sənayesi xalq ko missarının müavini təyin edildi (sonralar isə SSRĠ Dövlət Plan Komitəsinin sədri oldu). Fəhlə fakültəsini bitirmiĢ, Azərbaycan Neft Ġnstitutunun məzunu Murtuza Nağıyev akademik oldu. Universitetin tarix fakültəsinin məzunu E.A.Tokarjevski neftçi fəhləlikdən professorluğa, əməkdar elm xadiminədək maraqlı həyat yolu keçdi. Bu illərdə ali məktəbləri bitirənlər içərisində Tahirə Tahirova, Züleyxa Seyidməmmədova, Ə.Lənbəranski, A.Adıgözəlov, Ġ.Seyidov və b. kimi sonradan məĢhurlaĢmıĢ Ģəxslər var idi. Faktiki olaraq bütün elm sahələri, ələlxüsus ictimai və humanitar fənlərdə Azərbaycan tarixi və ədəbiyyatı "stalinizm" ruhunda mənimsənilir, bütün ixtisaslarda rus dilinə üstünlük vermək əsas götürülürdü. Ali mə ktəblərin iĢi üzrə Ümu mittifaq Ko mitəsinin 1938-ci il 31 may tarixli əmrinə əsasən rus dili hər bir müttəfiq respublikanın bütün ali məktəblərində 1938/39-cu dərs ilindən məcburi fənn kimi tədris planlarına daxil ed ild i 141
. Bu illərdə sosial-iqtisadi fən lərin tədrisinə diqqət daha da gücləndirild i. ÜĠK(b)P MK-n ın qərarı əsasında (1938-ci il) tələbə gənclər və ziyalıların "marksist-leninçi" ruhda tərbiyə edilməsi partiya təbliğatının birinci dərəcə li vəzifələrindən biri o laraq müəyyən edilmiĢdi. A li məktəblərdə " marksizm- leninizmin əsasları" kafedrası yaradıldı. Partiyanın ictimai fənlərin öyrənilməsində əsas məqsədi "marksizm-lenin izm təlimi", "bolĢevizmin" Ģəriət kitabı olan "ÜĠK(b) P tarixin in qısa kursu" ruhunda tərbiyə olunmuĢ, "ideyaca" partiyaya sədaqətli mütəxəssislərin yetiĢdirilməsini həyata keçirmək idi. 1938-ci ilin noyabrında Azərbaycan KP MK-da fə lsəfə, siyasi iqtisad, ÜĠK(b)P tarixi müəllimləri və ali məktəb elmi iĢçilərinin müĢavirəsi keçirildi. Tədbirin məqsədi tələbələrin ideya-siyasi tərbiyəsi məsələlərini həyata keçirmək üçün vasitə və üsulları müəyyənləĢdirmək idi. Ġkinci beĢillik və üçüncü beĢilliyin ilk illərində ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrində 40 minə yaxın mütəxəssis hazırlanmıĢdı 142
. 1941-ci ilin yanvarında Azərbaycanda 47,8 min nəfər ali və orta ixtisas təhsilli mütəxəssis var idi. Ali təhsilli mütəxəssislər içərisində azərbaycanlılar 8000 nəfər və ya 39,6 faiz təĢkil
301
edirdi. Mütəxəssislərin tərkibində müəllim və mühəndis kadrlar üstünlük təĢkil edirdilər (14,5 min nəfər). 27,7 min nəfər orta təhsilli mütəxəssis içərisind ə müəllimlər və mədəni-maarif müəssisələri iĢçilərinin sayı 14,3 min nəfər, habelə tibb iĢçiləri və texniklər 10,3 min nəfər idi 143
. Bu illərdə ali və orta ixtisas təhsilinin inkiĢafı sahəsində görü lən iĢlər müharibədən sonrakı dövrdə yüksəkixtisas lı yeni ziyalı kadrların daha intensiv surətdə hazırlan ması üçün əsas yaratdı. Elm. Elmi mərkəzlərin yaranması. Azərbaycan xalq təsərrüfatının yenidən qurulması vəzifə ləri respublikada elmi-tədqiqat idarələri və fabrik-zavod laboratoriyaları Ģəbəkəsi yaradılmasını, elmi iĢin sənaye və kənd təsərrüfatı tələblərini ödəməyə yönəldilməsini tələb edirdi. Sürətlə inkiĢaf edən neft və neft- kimya sənayesində elmə böyük tələbat var idi. 1927-ci ilin mayında Bakıda özündə Azərneftin mərkə zi kimya, geokimya laboratoriyaların ı neft geologiyası, neft texnologiyası, energetika, petroqrafiya, habelə sınaq stansiyası Ģöbələrini birləĢdirən Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neft Ġnstitutu, 1929-cu ildə isə onun bazasında elmi-tədqiqat neft çıxarılması və elmi-tədqiqat neft emalı və neft kimyası institutları yaradıldı 144 .
yanacaq) o zaman kəskin ehtiyac olduğunu nəzərə alaraq, Azərbaycanın kimyaçı alimləri onun Bakı neft emalı tullantılarından alınması metodunu kəĢf etdilər. Azərbaycan alimləri mədən sularından yod alınması metodunu hazırladılar və onların zəmanəti ilə AbĢeronda Böyük ġor gölü yaxınlığında təcrübə yod zavodu tikild i. Azərbaycan alimləri neft axtarıĢı üçün yeni metodlar təklif etdilər. 1929-cu ildən elektrokəĢfiyyat, geofıziki kəĢfiyyat metodlarının tətbiqinə baĢlandı. Neft mədənlərində Azərbaycan Politexnik Ġnstitutunun professoru Ġ.M.Skvortsovun ixtira etdiyi avtomat qazımada müvəffəqiyyətlə tətbiq olundu. Azərbaycan elminin uğurları Ümu mittifaq Akademiyasının diqqətini cəlb etdi. 1929-cu ilin yazında akademik A.E.Fersmanın baĢçılığı altında SSRĠ Elmlər Akademiyasının komissiyası Bakıya gəldi və elmi-tədqiqat iĢinin qoyuluĢu ilə tanıĢ oldu. Ondan sonra akademik "Bakılılardan öyrənin" məqaləsində öz elmi tədqiqatlarını neft sənayesi mütəxəssisləri və SSRĠ EA-nın müvafiq idarələri ilə sıx əlaqədə həyata keçirən Azərbaycan alimlərinin tədqiqat iĢlərini müsbət qiymətləndirdi 145
. 1929-cu ildə Azə rbaycanda Ümu mittifaq Elmi-Tədqiqat Geoloji- KəĢfiyyat Ġnstitutu (ÜĠETGKĠ) yaradıldı, Zaqafqaziya geoloji tresti fəaliyyətə baĢladı. Həmin ildə Ümu mittifaq Tətbiqi Mineralogiya Ġnstitutunun Azərbaycan Ģöbəsi açıldı. 1931-ci ildə bu institut Ümumittifaq Tikinti Materialları Ġnstitutunun Azərbaycan Ģöbəsinə (Azərb. ÜĠTMĠ) çevrild i 146 .
302
1930-cu ildə Gəncədə Zaqafqaziya geoloji trestinin Ģöbəsi açıldı. Azərbaycanın yeraltı mədənlərinin öyrənilməsi geniĢləndi, DaĢ kəsənin geoloji xəritəsi tərtib edildi, Zəylik alunit mədənlərinin kəĢ fiyyatına baĢlandı. Ġttifaqın bütün neft sənayesi üçün Azərbaycan Elmi-Tədqiqat neft MaĢınqayırma Ġnstitutunun fəaliyyəti mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Respublikanın enerji ehtiyatlarını öyrənmək məqsədilə Ümu mittifaq Elmi-Tədqiqat Energetika və ElektrikləĢdirmə Ġnstitutunun Azərbaycan bürosu və Mərkəzi Külək Enerjisi Ġnstitutunun Azərbaycan Ģöbəsi yaradıldı 147 .
ildə Azərbaycan Hidrometeorologiya Komitəsi hidro meteoroloji xid mət id arəsinə çevrildi. Bu dövrdə respublikada 113 meteoroloji stansiya var idi. Azərbaycan üçün biologiya elmlə rin in in kiĢafı xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Azərbaycan botanikləri zəngin floranın fıziologiya, biologiya və fitopatologiyasının, respublika üçün spes ifık olan bitki aləminin genetika və seleksiyasını geniĢ öyrənməyə baĢladılar, qəzalarda çoxsaylı ekspedisiyalar iĢlədi. Onların nəticələri "TalıĢın florası" əsərində çap olundu. 1928-ci ildə isə dördcildlik "Qafqazın florası" və Azərbaycan dilində floraya aid üçcildliyin nəĢrinə baĢlandı 148
. Azərbaycan kənd təsərrüfatı istehsalının əsas sahəsi olan pambıqçılıqda bir sıra ciddi elmi problemlərin tədqiqatına baĢlanmıĢdı. 1927-ci ildə Gəncədə yaradılan Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçıhq Ġnstitutu azməhsuldar sortların əvəzinə yenilərinin yaradılmasında ilk nailiyyət əldə etdi. Ġctimai elmlər sahəsində elmi tədqiqatların mərkəzi yenə də "Azərbaycanı Öyrən mə və Tətəbbö Cəmiyyəti" idi. O ö z iĢini Azərbaycan Dövlət Universitetinin müvafıq fakültələri, respublika Arxeologiya komitəsi və Azərbaycan Dövlət muzeyi ilə sıx əlaqədə aparırdı. SSRĠ Elmlər Akademiyası Azərbaycanda elmin inkiĢafına əməli kö mək göstərird i. Görkəmli rus alimləri V.V.Bartold, N.Y.Marr, Ġ.Ġ.MeĢĢaninov, A.N.Samoyloviç və b. Bilavasitə fəal iĢtirakı ilə elmi ekspedisiyalar keçirilird i. 1926-1927-ci illərdə Ġ.MeĢĢaninovun rəhbərliy i altında Naxçıvan MSSR və Dağ lıq Qarabağda təĢkil edilən ekspedisiyalarda tunc və ilk dəmir dövrünə aid arxeolo ji mədəniyyət aĢkar edildi. Azərbaycan arxeoloqları Ġ.M.Cəfərzadə, Ə.K.Ələkbərov və b.
bu ekspedisiyalarda formalaĢdılar. Arxeoloqlar S.M.Qaziyev və D.ġərifov qədim Qəbələ ġəhərinin xarabalıqları ərazisində Nic kəndi yaxınlığında Yaloylu təpədə, Gəncə yaxınlığında Çovdar kəndində arxeoloji axtarıĢlar aparırd ılar. Həmin illərdə siklop tikililərini öyrənmək məqsədilə Mil düzünə və Kiçik Qafqazın Dəstəfur rayonuna kompleks ekspedisiya təĢkil edildi. 1929-cu ildə A zərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqai Ġnstitutu (Az. DETĠ) yaradıldı 149
. "Azərbaycan SSR-in ali elmi idarəsi" kimi bu institut Azərbaycan Mərkəzi Ġc raiyyə Ko mitəsi nəzd ində idi. Az. DETĠ respublikada, mövcud olan bütün elmi idarə və təĢkilatların
303
fəaliyyətini b irləĢdirdi. Onun Azərbaycan MĠK tərəfindən təsdiq edilmiĢ 53 nəfər həqiqi üzvü içərisində akademiklər V.V.Barto ld, N.Y.Marr, Ġ.M .Qubkin, N.N.Marr, Ġ.Ġ.MeĢĢaninov, M.N.Pokrovski, A.N.Samoy loviç, professorlar Ġ.Q.Yes man, A.O.Makovelski, X.Məlik-Aslanov, V.P.Smirnov-Loginov, V.Xuluflu, B.Çobanzadə var idi. A z. DETĠ-yə vaxtilə tanın mıĢ ictimai-siyasi xadimlər S.M.Əfəndiyev, H.Cəbiyev və R.A xundov rəhbərlik etmiĢlər. 1930-cu ildə A z. DETĠ respublikan ın məhsuldar qüvvələrinin öyrənilməsinə dair alt mıĢ məruzə mü zakirə etmiĢ, Ümu mazərbaycan konfransı keçirmiĢdi. Az. DETĠ-n in tərkib ində iqtisadiyyat, sovet quruculuğu, fəlsəfə, tarix, coğrafiya, dil, ədəbiyyat və incəsənət, sovet və xarici ġərq Ģöbələri fəaliyyət göstərirdi. Onun nəzdində V.Xu luflunun rəhbərliyi altında Terminologiya Ko mitəsi yaradılmıĢdı. "Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Ġnstitutunun Xəbərləri", "Azərbaycanı öyrənmə yolu", "Yaxın ġərq" adlı jurnalları nəĢr olunurdu. Ġnstitutda aspiranturaya qəbul olan 83 nəfərdən 53 nəfəri azərbaycanlı id i 150 .
QafqazĢünaslıq Elmi-Tədqiqat Ġnstitutunun bazasında təbiət və ictimai elmlər Ģöbələri olan Ümu mittifaq Akademiyasının Zaqafqaziya filialının təsis edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Eyni zamanda həmin ildə Azərbaycan MĠK-in qərarı ilə A zərbaycan DETĠ-nin bazasında SSRĠ EA Zaqafqaziya filialın ın Azərbaycan Ģöbəsi (EAZFAġ) təĢkil edildi 152
, elmi tədqiqatların miqyas və perspektivləri xeyli geniĢləndi. Azərbaycan Ģöbəsinin iĢinə yenə də görkəmli elm xadimləri - akademiklər Ġ.M .Qubkin, F.Y.Xevinson-Lessinq, Ġ.Ġ.MeĢĢaninov; N.N.Marr, SSRĠ EA-n ın mü xbir üzv ləri A.A.Qrossheym, K.A.Krasusski cəlb edilmiĢdilər, onlarla yanaĢı professorlar M.V.Abramoviç, D.V.Qo lubyatnikov, Aslan Vəzirzadə, A.N.Derjavin, Ġ.Q.Yes man, V.S.Yeliatyevski, A.O.Makovelski, Vəli Xuluflu, Y.B.Lopu xin, V.P.Smirnov-Loginov, Bəkir Çobanzadə, Ġ.V.Fiqurovski, dosentlər M.Əfəndi, Y.A.Pa xo mov, Ə.Ələkbərov, Ġ.Cəfə rzadə və S.Qa ziyev fəaliyyət göstərirdilər. ġöbəyə R.A xundov rəhbərlik edirdi. EA ZFAġ respublikanın məhsuldar qüvvələrin in öyrənilməsi, təbiət, texn ika və ictimai elmlərin mühü m problemlərinə dair elmi tədqiqatlar sahəsində xeyli iĢ gördü. 1935-ci ilin oktyabrında EA ZFAġ-ın bazasında SSRĠ EA-nın Azərbaycan filialı (EA AF) təĢkil edildi 153
. Onun tərkibində geologiya, fizika, energetika, torpaqĢünaslıq bölmələ ri, kimya, botanika , zoologiya, tarix, etnoqrafiya və arxeologiya, dil və ədəbiyyat ins titutları var idi. SSRĠ EA Azərbaycan filialının Elmi ġurası 66 nəfər tərkibdə təsdiq edilmiĢdi 154 .
Ġ.Y.Kraçkovski, Ġ.A.Orbeli, Ġ.M.MeĢĢaninov, A.N.Samoyloviç, Q.Ġ.Qraftio, N.Ġ.Vav ilov, N.D.Zelinski, mü xb ir üzv Y.Y.Bertels onun üzvləri idi. EA AF-ın sədri akademik Ġ.M.Qub kin id i. Bu illər xalq təsərrüfatı vəzifələrinin həllinə
304
alimlərin fəal cəlb edilməsilə səciyyəvidir. 1934-cü ildən elmi idarələrin strukturunda ikinci beĢillik plan ü zrə d ire ktivlə rlə əlaqədar müəyyən dəyiĢikliklər baĢ verdi, əsas iqtisadi rayonlarda sahə sənaye elmi idarələrinin təĢkilinə baĢlandı 155
. 1930-cu ildə Ba kıda təĢkil ed ilmiĢ Azə rbaycan Elmi- Tədqiqat Ġnstitutu (əvvəllər neft çıxarılması üzrə A zərbaycan Dövlət Elmi- Tədqiqat Ġnstitutu) neftli-qazlı sahələrin elmi cəhətdən əsaslandırılmıĢ Ģəkildə iĢlən məsi, kəĢfıyyat qazıması və istismar texnologiyası problemləri ilə məĢğul olurdu. EA ZFAġ, sonra isə EA AF-ın neftçi alimləri neftin tərkib i və onun yeraltı qatlarda yerləĢ məsi Ģəraiti barədə məsələnin öyrənilməsi məqsədilə tədqiqatlar aparır, palçıq vulkanları və onlarla bağlı neftli və qazlı yeraltı yataqlar problemi ilə məĢğul olur, mü xtəlif laylardakı suların kimyəv i tərkib ini müəyyən etmək metodikasını iĢləyib hazırlayırd ılar. Bu tədqiqatların nəticələri respublikanın neft sənayesində tətbiq olunur, yataqların səmərə li iĢlən məsində mühü m rol oynayırdı 156 .
S.A.Vəzirov, S.A.Orucov, A.A.Yakubov, A.K.Əliyev, ġ.Ə.Əzizbəyov, M.A.QaĢqay, A.F.Sultanov, Q.X.Əfəndiyev, Ə.S.Əlizadə, S.M.Qu liyev, K.N.Qulu zadə nəsli fəaliyyətə baĢlamıĢdı. Azərbaycanda kimya və neft-kimya sənayesinin elmi problemləri ilə EAAF-ın SSRĠ EA mü xb ir ü zvü K.A.Krasusskinin rəhbərlik etdiy i Kimya Ġnstitutu məĢğul olurdu. Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kimya və Neft Texnologiyası Ġnstitutu neftin yerli krekinq üsulu ilə iĢlənməsi, "Amerika üsulu ilə müqayisədə asanlaĢdırılmıĢ" mülki aparatların yaradılması və qiymətli antipartlayıcı krekinq-benzinin alınması məsələləri ilə məĢğul olurdu 157 . Professor Y.L.Lopuxinin rəhbərlik etdiyi EAAF-ın fizika bölməsində neft məhsullarının, dağ süxurlarının fiziki xassələrinin neft laylarının fizikasının tədqiqinə, metalların molekulyar fizikası sahəsinə aid geniĢ iĢlər aparılırdı. X.Ġ.Əmirxanovun naqillərin, əsasən yarımkeçiricilərin istilik və elektrik xassələrinin tədqiqinə dair araĢdırmalarının nəticələri kəĢf xarakteri daĢıyırdı 158 . EAAF-ın energetika bölməsi respublikanın enerji mənbələrinin aĢkara çıxarılması, onlardan düzgün istifadə edilməsi, neft sənayesi energetikası məsələlərini tədqiq edirdi. Biologiya elmləri problemlərinin tədqiqatı EAAF-ın üç müəssisəsində - Botanika Ġnstitutu, Zoologiya Ġnstitutu və TorpaqĢünaslıq Bölməsində aparılırdı. Botanika Ġnstitutunda Azərbaycan florasının - bitki örtüyünün öyrənilməsinə, faydalı bitkilərin aĢkara çıxarılmasına, bitkilərin fiziologiyası və biologiyasına dair iĢlər aparılırdı. 1934-cü ildə Bakı Ģəhərinin Badamdar yaylasında 240 hektar sahədə müstəqil elmi idarə hüququnda Botanika Bağının tikintisinə baĢlandı 159 . Zoologiya Ġnstitutu faunanın inventarizasiyası və onun mühafizəsi tədbirlərini iĢləyib hazırlamaqla 305
məĢğul olurdu. EAAF-ın TorpaqĢünaslıq bölməsinin alimləri çay, sitrus, tütün bitkiləri üçün yararlı rütubətli subtropik torpaqların, respublikanın pambıqçılıq rayonlarının torpaqlarının meliorasiyası və
mənimsənilməsi problemlərin i iĢləyib hazırlay ırdılar. 1937-ci ilin aprelində EAAF-ın Coğrafıya Bölməsi yaradıldı. Bu bölmə fizika və iqtisadi coğrafiyaya dair tədqiqatlar aparmıĢ, fiziki və iqtisadi xəritələr tərtib etmiĢ, Azərbaycan SSR-in coğrafıya atlasını və coğrafiya lüğətini hazırlamıĢdı. Fizio logiya elmi inkiĢaf edird i. 1935-ci ildə Azərbaycanın fızioloq alimləri fizioloqların XV Beynəlxalq konqresinin iĢində iĢtirak etmiĢdilər. Azərbaycan Tibb Ġnstitutunda və digər xüsusi tibbi elmi-tədqiqat idarələrində elmi iĢin inkiĢafı və yüksəliĢi ilə eyni vaxtda təbabətlə bağlı mü xtəlif elmi cəmiyyətlər - cərrahlar, terapevtlər, patoloqlar və b. cəmiyyətləri meydana çıxırdı. Tropik xəstəlikləri öyrənən institutlar - Elmi-Tədqiqat Klinika Ġnstitutu, Fiziki Müalicə Metodları və Kurortologiya Elmi-Tədqiqat Ġnstitutu yaradıldı. Azərbaycanda ictimai-siyasi və humanitar elmlər o dövrdə hakim ―proletariat diktaturası", "dünya inqilabı" konsepsiyasına, xüsusilə Beriya, Bağırov və onların həmfikirlərinin cəhdləri ilə Zaqafqaziya regionunda Stalinin Ģəxsiyyətinə pərəstiĢin dərin kök salması tələblərinə uyğun "ideologiyalaĢdırma", "siyasiləĢdirmə" ilə məĢğul olaraq, özünün ziddiyyətli, məĢəqqətli günlərini keçirirdi. Bu çətinliklərə baxmayaraq, ictimai və humanitar elmlərin ənənəvi sahələrində elmi iĢlər davam etdirilirdi. 1935-ci ildə EA ZFAġ-ın nəzdində Tarix, Etnoqrafıya və Arxeologiya Ġnstitutu (sonradan EAAF-ın müstəqil Tarix Ġnstitutuna çevrildi) yaradıldı. Qədim zamanlardan yeni dövrədək Azərbaycan tarixinə, Azərbaycan xalqının sosial-iqtisadi həyatına dair yeni əsərlər meydana gəldi, sənədli məcmuələr nəĢr edild i. 1935-c i ildə EA ZFAġ-ın dil və ədəbiyyat bölməsi Ədəbiyyat və Dil Ġnstitutuna - Azərbaycan ədəbiyyatı və ana dilinin zəngin irsini öyrənən və tədqiq edən əsas mərkəzə çevrild i. 1934-cü il iyunun 19-da Azərbaycan SSR XKS-nin 15 c ildlik "Azərbaycan Ensiklopediyasının nəĢri haqqında" qərarına əsasən, Xalq Komissarları Soveti yanında Hüseyn Rəhmanov, Ruhulla Axundov, Cəmil Rəhimov, Mövsüm Qədirli, Mirzə Məmmədov və Vəli Xuluflunun daxil olduğu xüsusi komitə təĢkil edildi, ancaq lazımi ixt isaslı kadrlar, poliqrafıya bazası və maddi vəsaitin çatıĢmazlığ ı həmin qərarı həyata keçirməyə imkan vermədi. Müharibədən əvvəlki illərdə EAAF-ın rəhbərliyi altında 60-dək elmi idarə elm və texnikanın aktual p roblemləri ilə məĢğul idi. 1938-ci ildə Azərbaycan KPMK SSRĠ EA Azərbaycan filialının məru zələrini d inləyərək, respublika elminin müdafıə sənayesinin inkiĢafın ın sürətləndirilməsinə, iri dövlət yanacaq ehtiyatlarının yaradılmasına, Azərbaycanda yeni neft yataqlarının intensiv
306
aĢkara çıxarılmasına yönəldilən əməli xid mətlərini və gələcək vəzifələrini qeyd etdi. SSRRl EA-nın vitse-prezidenti, SSRĠ EA Azərbaycan Filia lın ın sədri akade mik Ġ.M.Qubkin in rəhbərliy i altında Bakıda keçirilən geologiya konfransı (1938-ci il) AbĢeronda və respublikanın digər regionlarında geoloji-kəĢfıyyat iĢlərinin geniĢləndirilməsi proqramını iĢləyib hazırladı 160 . Həmin vaxt Kürətrafı ovalığın neftliliyi probleminin iĢlənib hazırlanmasına baĢlandı. Azərbaycanın energetik alimləri M ingəçevir su qovĢağının tikintisi, respublikanın enerji sistemin in möhkəmləndirilməsi problemləri ü zərində iĢləyird ilər. Bioloq-alimlə r torpaqların məhsuldarlığın ın yüksəldilməsi subtropik bitkilə r əkinin in geniĢləndirilməsi, A zərbaycanın otlaq və yaylaqlarının yaxĢılaĢdırılması problemləri ilə məĢğul olu rdular. Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 800 illiyi ilə ə laqədar ictimaiyyətçilər və ədəbiyyatçılar dahi mütəfəkkirin həyat və yaradıcılığına dair tədqiqatlar və "Xəmsə"nin nəĢri ilə bağlı böyük iĢ aparırdılar. A zərbaycan ədəbiyyatının digər klassikləri - M.F.A xundov M.Füzu li və M.P.Vaqifin əsərləri nəĢr edilirdi. 1941-c i ildə Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafıya Ġnstitutunun kollektiv i Azərbaycan xalqın ın tarixinə dair ilk ü mu miləĢdirici əsər olan "Azərbaycan tarixin in qısa oçerki"ni nəĢr etdi 161 .
inqilab ın və partiyanın tarixin i öyrənən xüsusi ko missiya" ("Azistpart") 1928-ci ildə A zərbaycanda "Sinfi mübarizə və Ko mmunist partiyasının tarixin i öyrənən Ġnstituta" çevrilmiĢdi. Bu institut 1939-cu ildə ÜĠK(b)P M K yanında MELĠ (Marks-Engels-Lenin Ġnstitutunun) Azərbaycan filia lı adlandı 162 .
daxil oldular. Azə rbaycanın ilk a lim qadınları içərisində oftalmoloqla r Umn isə Musabəyova, Sona Ġbrahim q ızı Rəhimova (Vəlixan) var id i. Sona Ġbrahim qızı əvvəlcə Lo zanna Universitetində (Ġsveçrə) təhsil almıĢ, sonra isə Peterburq qadın Tibb Ġnstitutunu əla qiy mətlərlə b itirmiĢdi. 1941-ci ildə oftalmo logiya, traxo ma ilə mübarizə sahəsində görkəmli müvəffəq iyyətlərinə görə, o, tibb və psixo logiya üzrə Nobel Ko mitəsi tərəfindən Nobel mükafatına təqdim edilmiĢdi 163
. 1934-cü ildə Gəncədə kənd təsərrüfatı institutunu bitirmiĢ, 1936- 1939-cu
illərdə isə Moskvada Timiryazev adına Kənd təsərrüfatı Akademiyasının aspiranturasında təhsil almıĢ Validə Xasbulat qızı Tutayuk elmi fəaliyyətə baĢlamıĢdı. O, 35 yaĢında botanika sahəsində biologiya elmləri doktoru adını alan ilk azərbaycanlı qadın olmuĢ və Azərbaycan EA-nın ilk həqiqi üzvü seçilmiĢdi. SSRĠ EA-nın 1939-cu ilin fevralında keçirilən ü mu mi iclasında SSRĠ EA A zərbaycan filia lın ın iĢi haqqında ilk dəfə hesabat verildi. Azərbaycan alimlərin in fəaliyyəti və qazandığı müvəffəqiyyətlər SS RĠ EA-n m
307
prezidenti, akade mik V.L.Ko ma rov, akade mik N.Ġ.Vav ilov və baĢqalarının çıxıĢlarında yüksək qiymətləndirild i 165
. SSRĠ EA Rəyasət Heyətinin ko missiyası Geologiya Ġnstitutunun elmi axtarıĢların sürəti və yüksəliĢinə "bir çox Moskva Ġnstitutları həsəd apara bilərd ilər"), Zaqafqaziyanın aparıcı elmi-tədqiqat idarəsi olan Botanika Ġnstitutunun və b. iĢini xüsusi qeyd etdi 166 .
akademik S.Y.ġmidt SSRĠ EA Azərbaycan filia lının alimlərinin ümu mi iclasındakı ç ıxıĢında de miĢdi: " Birinc i nəticə budur ki, SSRĠ EA -nın A zərbaycan filialı, Ģübhəsiz, ö zünün güclü tərkibinə, hər Ģeydən əvvəl bu tərkibin güclü keyfiyyətinə, respublikanın həyatında oynadığı güclü rola görə ço x nəhəng və güclü elmi orqanizmd ir" 167
. Beləliklə, təqribən iy irmi ildə respublikada elmin in kiĢafının mühü m nəticəsi Azərbaycanda elmi ziyalıların bütöv ordusunun formalaĢdırılması id i. Onların gücü və səyləri hesabına 1945-ci ilin yazında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasını yaratmaq mü mkün oldu.
Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|