Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

---

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
MƏHƏRRƏM MƏMMƏDLİ
Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin
və Bakı Dövlət Universitetinin
100 illiyinə ithaf olunur. 


AZƏRBAYCAN
 DİALEKTOLOGİYASI

Bakı - 2019

---

3
Giriş
Azərbaycan dialektologiyası dilimizin şivələrini öyrənən dil-
çilik sahəsidir. Azərbaycan dili dialektləri barədə ilk dəfə M.Ka-
zımbəy, alman alimi K.Foy araşdırmalar aparsa da şivələrin elmi 
əsaslarla ardıcıl şəkildə tədqiqinə keçən yüzilliyin 20- 30- cu illə-
rindən başlanmışdır. İlkin mərhələdə şivələrin əksəriyyətinə dair 
dialektoloji material toplanılır. Bununla yanaşı, Bakı, İsmayıllı, 
Mərəzə, Quba, Ağdam və b. şivələr təsviri metodla tədqiq olu-
nur. Kifayət qədər dialektoloji material toplanması,tədqiq olunan 
şivələrin sayının çoxalması dialektoloji tədqiqatların müqayisəli- 
tarixi metod müstəvisində aparılmasına zəmin yaradır. XX yü-
zilliyin 60-70-ci illərindən etibarən dialektoloji araşdırmalarda 
şivələr bir- biri ilə müqayisəyə cəlb edilir, ümumi və fərqli xüsu-
siyyətləri müəyyənləşdirilir. Qədim yazılı abidələrlə və digər türk 
dilləri ilə aparılan müqayisələr nəticəsində qədim xüsusiyyətlər 
aşkara çıxarılır. Şivələr arasında ümumi xüsusiyyətlər şivə qrup-
larını, fərqli cəhətlər dialekt sərhədlərini müəyyənləşdirməyə 
imkan verir. Azərbaycan dialektologiyası inkişaf tarixi boyu iki 
mərhələdən keçmişdir: 
1.Şivələrdən dialektoloji materialın toplanması mərhələsi. Bu 
mərhələ keçən yüzilliyin 20- 30- cu illərindən 50-60- cı illərə qə-
dər davam etmişdir. Bu mərhələdə öncə şivələrin lüğəti hazırlan-
mış, əksər şivələr təsviri metodla öyrənilmişdir.
2. Şivələrin müqayisəli- tarixi metodla tədqiqi mərhələsi. Bu 
mərhələ keçən yüzilliyin 70- ci illərindən hal- hazıra kimi davam 
edir. İkinci mərhələ birincidən dialektoloji tədqiqatların istiqamə-
tinin genişlənməsi, metodların təkmilləşməsi ilə fərqlənir, ümumi 
və tarixi tədqiqatlara geniş yer verilir, araşdırmalar Ural- Altay 
dilləri arealında aparılır. 
Azərbaycan dialektologiyası müstəqil fənn kimi keçən yüzil-
liyin ortalarından ali məktəblərin filologiya fakültələrində tədris 
olunur. Bu fənnin tədrisində əsas