Azərbaycan döVLƏT İQTİsad univers
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DÜNYA VALYUTA, KREDİT VƏ MALİYYƏ BAZARLARЫ. QIZIL BAZARLARI 7.1. Beynялхalq maliййя мяркязи Beynəlxalq maliyyя axынlarынын və istiqamətinə aşağı- dakı amillər təsir edir: - иqtisadiyyatын vəziyyəti; - ticarətin qarşılıqlı liberallaşdыrılması; - aparıcı ölkələrin təsərrüfat inkişafынdakı fərqlər; - müxtəlif sяbяblərin təsiri altında iqtisadiyyatdakı quруluş dəyişikлиklяri; -xaricə aşağı texnologiyalı istehsalın köçürülmə miqyası; - ölkəlяr arasında inflyasiya templərində olan fərqlər; - beynəlxalq hesablaşmalarda qeyri-tarazlığın artması; - kapital ixracı həcminin mal və xidmətlяrlə ticarətin həcmini üstəlяməsi. Dünya maliyyя axınlaрыnın hərяkəti aşağıdakı əsas ka- nallar üzrя hяyata keçirilir: - malların (xüsusi mal olan qızıl da daxil olmaqla) al- qı-satqısına valyuta-kredit hesablaşma xidmяti; - əsas və dövriyyə kapitaлыna xarici investisiya; - qiymətli kağızlarla vя müxtəlif maliyyə alətləri ilə əмяliyyatlar; - valyuta яməliyyatları; - büdcя vasitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkяlərə vя bey- nəlxalq təşkilаtlara ayırmalar formаsında milli gəlirin hissя- sinin yenidən bölgüsü. Milli valyuta, kredit və maliyyə ba- zarlaрыныn beynəlxalq bazar əməliyyatlaрыnda iştirakı aşa- ğыdak ı amillərlə müəyyən olunur: - ölkənin dünya təsяrrüfat sistemində və onun valyuta кредit iqtisadi mцнasibətlərində yeri; 100 - inkişaf etmiş kredit sisteminin və yaxşı təşkil edилmiш fond birjasınын mövcudluğu; - vergi rejiminin mülayimliyi; - xarici borc alanlarын vя xarici qiymətli kağızlaрыn milli bazara daxil olmasına imkan verяn valyuta qanuveri- ciliyinin oлması; - əlverişli coğrafi mövqe; - siyasi rejimin nisbi stabilliyi və s. 7.2. Valyuta bazarlaры və valyuta яmяliyyatlaры Valyuta bazarlaры – rəsmi mərkəzlər olub, tələb və təkliф əsasında müəyyənləşяn kurs üzrə xarici valyutalarын dəyişdirildiyi yerdir. Müasir valyuta bazarlarıнын aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır: - valйuta bazarlaрыnın beynəlmiləlləşməsi, elektron ra- bitə vasitələrinin geniş tətbiqi; - əməliyyatlaрыn sutka ərzində aparылması; - valyula əməliyyatlaры texnikasının unifikasiya edilmя- si, hesablaşmalaрыn baнklaрыn müxbir hesablaşmalaры üzrə apaрыlması; - valyuta və kredit risklərinin sığortalanması məqsədilя valyuta əməliyyatlaрыnın genişləndirilməsi; - möhtəрirlik və arbitraj əməliyyatlaрыnın valyuta ямə- liyyatlaрыnıн üstələməsi; - valyuta kurslarının qeyri-stabиlliyi. 7.3. Dünya kredit və maliyyə bazarlaры Dünya kredit və maliyyя bazarlarının aşağıdakı xüsu- siyyətlərini qeyd etmək lazımdır: - miqyasын nəhяngliyi; - dяqiq mяkan vя zaman sяrhяdlərinin yoxluğu; - institusional xüsusiyyət; 101 - dünya borc kapitalı bazarına müraciяt imkanlaрыnын mяhdudluğu; -aparıcı ölkələrin dönərli valyutalarınын və avronun valyuta kimi kredit və maliyyя sazişlərində iştirak etmяsi; - borc kapitalı dünya bazarынın universallığı; -avrovalyutada apaрыlan яməliyyatlarын milli valyutada apaрыlan əməliyyatlara nəzərən mənfяətli olması; -dünya borc kapitalı bazaры sektorlarının genişlənməsi. Sektorlara aşağıdakılar aid edilir: a) dünya pul bazaры (1 gündяn 1 ilə qədər) b) dünya kapital bazaры(1 ildяn 15 ilə qədər verilən av- rokredit kreditlяr) v) dünya maliyyə bazarı. Burada emissiya və qiymətli кağızların alqı-satqısı baş verir. 7.4. Dünya qızıl bazarlaры vя qızıллa aparılan ямялиййатлар Qızıl bazarlaры - qızılla ticarətin xüsusi mərkяzləridir vя burada o aşağıdakı məqsədlər üçün münтəzяm olaraq bazaр qiymətində aлыnıb satıлыr: - sənaye-məişət istehlakı; - investisiya; - riskin sığortalanması; - möhtəkirlik; - beynəlxalq hesablaşmalar üçün zяruri valyuta alын- ması məqsədilə. Bazarda qızıl təklifинин əsas mənbəyi (80 %-ə qədяр yeni hasil edilяn qızıldır, Bundan əlavə, dövlət və xüsusi qızıl ehтiyaтlaры da mənbə sayıla bilяr. Qızıl bazarынda kюhnə və yeni qızıl pullara tяləb böyükdür. Təşkilati cəhətdən qızıl bazaры bir neçə bankdan ibarəт konsorsium olub, qızıl alqı-satqısı üzrə sazişlər bağlayır. 102 Бankлar aлыcılar və saтıcılar arasında vasitəçi rolunu oyna- yır, gündə 2 dəfя qızılын orta bazar qiymətini müəyyən edirlər. Qızıл bazarlaрыnda həmçinin qыzılын tянзимlяnmяsi, saxlanması vя külçələrin hazırlanması ilə məşğul oлan xüsusi firmalar фяаliyyət göstərir. 7.5. Valyuta riskляri vя müdafiя qeyd-şяrtляri Beynəlxalq iqtisadi, o cümlədən valyuta-kredit müna- sиbətlərinin iştirakçılaры müxtяlif risklərə məruz qaлыrlar. Bunlарын içərisində kommersiya riskлəri xüsusi yer tutur. Kommersiyа riskləri aşağıdakı hallarda meydana çıxыr: - kontrakt bağlandıqdan sonra malın qiymətinin də- yişməsi; - idxalatçı tərəfindən mal qəbulundan imtina edilmяsi; - sənədlərdə və ya malın haqqıныn ödяниlməsində sяhvlяr; - valyuta vəsaitinin oğurlanması, saxta banknotlar, çeklяр və s. üzrə ödənişlər; - aлыcının və ya borc alanын ödəniş qabiliyyətiниn olma- ması; - valyuta məzənnələrinin qeyri-sabit olması, inflyasiya. Beynəlxalq təcrübədə valyuta risklяrindən sığortalan- maныn üç əsas üsulu tяtbiq olunur: - Kontragentlərdən birinin birtərəflи qaydada fəaliyyяti; - sığorta şirkətlərinin və ya banklaрыn əmяliyyatı; - saziş iştirakçılaрыnын qarşılıqлы razılaşması. 103 V I I I F Ə S İ L BEYNƏLXALQ VƏ REGİONAL VALYUTA-KREDİT VƏ MALİYYƏ TƏŞKİLATLARI 8 .1. Beynəlxalq maliyyə institutlaрыnın ümumi xarakteristikası Beynəlxalq və regional valyuta-kredit və maliyyə təşki- latlaры çoxsaylı olub, əsasən, aşağıdakы vəzifələri yerinə yetirir: - valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərinin tənzimlən- məsi; -valyuta-kredit və maliyyə siyasəti sahəsində tövsiyəлə- rin hazırlanması; -valyuta-kredit və maliyyə informasiyasıныn yığılması, aktual probleмlər üzrə eлмi-tədqiqat işlərinin nəşr edilməsi. Bu vəzifələrin hamısынı və ya yalnız birini yerinə yeti- rян təşkilatlar vardır. Dünya əhəmiyyətli beynяlxaq maliyyя institutlarına aşağıdakılar aiddir: - BMT-nin və BVF-nin ixtisaslaşdıрыlmış institutları; - Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Banklaры (BYİB) qrupu; - Tarif və ticarət haqqынda baş saziş. 8.2. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) БВФ юз кредит имканларыны эенишляндирмяк цчцн хцсуси фондлар йарадыр. Онлар кредитин мягсяди, шяртляри вя дяйяри бахымындан фярглянирляр: тядиййя балансында хариъи сябяблярдян иряли эялян кясирин компенсасийа фонду; müxtəlif ölkяlərə kömək məqsədilя xammal ehtiyatı yaradan üzv ölkələrin tədiyyə balansынda kəsiri aradan qal- dırmaq üçün kreditləşmə fondu; 104 xarici borcun azaldılması əməliyyatlaры üçün ve- rilən kreditlər fondu; quruluş dəyişikliklяrini dəstяklяyən fond. Bu fond radikal iqtisadi va siyasi islahatlar yolu ilə bazar iqtisadiy- yatına keçən ölkəlяrя yönəldilir. Hazırda fəaliyyət göstərən yuxaрыda qeyd olunmuş xü- susi fondlardan başqa, мüntяzəm olaraq müvəqqəti fondlar da yaradılır. Bunlara aşağıdakılaры aid etmək olar: Neft fondu. Bu fond neft və neft məhsullarının qiymət- lяrinin artması ilə яlaqяdar xərcлərin ödənilməsi üçün verilir. Etibar fondu. Bu fond BVF-nin qızıl ehtiyatının satışı hesabынa, daha doğrusu, ondan alınan mənfяяt hesabına ya- radılıр. Fonddan kreditlər güzəştli şərtlərlя və ən az inkişaf etmiş ölkələrə verilir. Əlavə kreditləşdirmə fondu. Kredit limitini işлətmiş və tяdiyyə balansı böhranı keçirəн ölkələrə verilir. 8.3. Beynəlxalq Yenidənqurma vя İnkişaf Bankı qrupu (BYİB) BYİB qrupuna BYİB özü vя oнун üç filialı daxildir: - Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası (BİA); - Beynəlxalq Maлиyyя Korporasiyası (BMK); - Çoxtərəfti İnvestisiya-Zəmanət Agentliyi (ÇİZA). BYİB və BVF eyni vaxtda (1944-cü ildə) yaradılmışdır. Çoxtяrяfli İnvestisiya-Zəmanяt Agentliyinin sığorta- laнdığı (zəmanяt verdiyi) qeyri-kommersiya risklяrinя aşağı- dakılar aid edilə bilər: - milli valyutanın dönərliyinin ləğv edilmяsi; - investorun əmlakının müsadirə olunması; - hərbi əməliyyatlar; - dövlət çevrilişlяri; -hökumət qərarı ilə kontraktın icrasının dayandıрыlması. 105 8.4. Avropa Yenidənqurma və İнkisaф Bankı (AYİB) AYİB kredit fяaliyyətini həyata keçirərkяn aşağıda- kılarы təmin edir: -inkişaf etmiş ölkələrin bank işi standartları яsasынda çevik kreditləşmə üçün müxtəlif vasitəлərdən istifadəsi; - xüsusi investorlarla, onlarын məsləhətçilərilə, hяmçi- нин kommersiya bankları ilə əməkdaşлыq; -uzunmüddətli iнkişaf planlarının həyata keçirilmя- sindя hökumətlərlə əməkdaşlığı; - beynəlxalq valyuta-kredit və maliyyə təşkilatlaры ilя əməkdaşлыq; -ətraf mühitin qorunması vя yaxşılaşdıрыlmasına yönəl- dilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi; -AYİB fealiyyətində qarşıya çıxan çətinliklərə bir sıra ölkələrdə ayrılmış vəsaitin istifadяsi üzrə dəqiq hüquqi tя- minatын olmaması; - xüsusi sektorun maлиyyələşdirилməsinə mühafizяkar münasibət və s. aid edilə bilər. AYİB məcmu kredit resursları adi resurslardan və xü- susi fondların vəsaitlərindən ibarяtdир. Adi resıırslara aşağı- dakılar daxildir: - AYİB nizamnamə kapitalı, o cümlədən ödяnilən sяhmlər vя tяlяb olunduqda ödənilməli səhmlər; - cəlb edilmiş borc vəsaitləri; - borcların ödяnilmяsi və ya гətnaмətlər üzrə alınmış vəsait, hяmçinin səhm kapitalına investisiyaların reallaş- dıрыlmasından əldя oлунмuş məbləğ; - xüsusi fondların tərkibinə aid olmayan vяsait və gяlirlяr. 106 8.5. Regional inkişaf banklaры Regional inkişaf banklarынa aşağıdakıları misal göstər- mək olar: Asiya İııkişaf Bankı; Amerika İnkişaf Bankı; Afrika İnkişaf Bankı. 107 I I B Ö L M Ə XARİCİ ÖLKƏLƏRİN PUL-KREDİT SИSTEMİ I X F Ə S И L AMERİKA BİRLƏŞMİŞ ŞTATLARININ PUL-KREDİT SİSTEMİ 9.1. ABŞ-ın pul sistemi Hazırda ABŞ - ın pul tədavülünün quruluşunu мüəyyяn edən üç əsas pul emitentlərini qeyd etmяk lazımdır: - Maliyyə Nazirliyi (xəzinədarlıq); - Mərkəzi Bank (Federal Ehtiyat Sistemi); - Koмmersiya bankları. Mərkəzi Bank banknotların emissiyasını üç yolla həyata keçirir: kredit idarəlяrinя kommersiya veksellərinin uçotu formasında kredit verməklə; dövlət qiymətli kağızlarınын tяminatı ilə xəzinənin креditləşdirilмəsi; xarici valyutaya mübadilə edilməklə, banknotların buraxыlması. 9.2. ABŞ-ın kredit sistemi ABŞ-ın başlıca kredit institutu olan Federal Ehtiyat Sisteminə aşağıdakılar daxildir: - 12 federal ehtiyat bankı (FEB); - çoxsayлы banklar. 1913-cü ildə qebul edilmiş Federal Ehtiyat aktına müvafıq olaraq; 108 - FES-in üzvü olan bütün banklar öz xüsusi kapitalının 6 %-ni üzvlük payı kimi FEB-nin xüsusi kapitalı üçün ayır- malıdır: - qısamüddətli əmanətlərin 3 %-ni və tələb olunana qə- dər olan əmanətlərin 7 %-dən 13 %-ə qədər məblяğinin bu banklarda ehtiyat kimi saxlamaq. Federal ehtiyat bankı öz qanuni depozitlərinin 35 %-i həcmində qızыл ehtiyatına malik olmalı idi. Beləliklə, Fe- deral ehtiyat banklarının passivi аşağıdakılardan ibarətdir: - цzv banklaрыn üzvlük payı əsasında yaradılmış xüsusi kapital; - бanknot emissiyası; - bank depozitlяri. Emissiya banklarından başqa ABŞ - ın bank sisteminя aşağıdakı banklar daxildir: - kommersiya bankları; - investisiya bankları; - qarşılıqlı-əmanət bankları; - bankir evləri. 109 X F Ə S İ L BÖYÜK BRИTANИYANIN PUL-KREDİT SİSTEMИ 10.1. Böyük Britaniyanын pul sistemi Böyük Britaniyanın pul vahidi funt-sterlinqdir. Fунt- sterlinq IX-X əsrlərdə, Mərkяzlяşdirilmiş dövlətин yaranma- sından xeyli əввяl istifadя olunurdu. XIV яsrdя İngiltяrяdя dövriyyяyя qızıl фунт-sterlinqlяr çıxmış vя XVIII əsrin axır- larынa qədər bimetallizm pul sistemi fəaliyyət göstərmişdir. XVIII əsrin sonu XIX əsrin əввəllяrindя İngiltərə ilk qızıl moномеtallizmi dövləti oldu. 1798-ci il qanununa görə gü- müş pulların kяsilmяsi qadağan olundu. Gümüş pullarla ödяnişlərə mяhdudiyyətlər qoyuldu. Bu, İngiltяrənin Fransa ilя müharibə apardığı dövr idi. Odur ki, qızıl monometalliz- mi üçün səciyyяvi olan banknotların qızıla dəyişdirilməsi dя dayandırıldı və 1821-ci ilə qяdяr dövriyyədя qızıla dəyişdiril- mяyən banknotlar мövcud idi. Banknotların qızıla dяyişdi- rilmяsi təcrübəsinin бərpasından 5 il əввəl, yяni 1816-cı ildя qızıl pullaрыn kəsilmяsinə icazə verən qanun verildi. Qızıl rəsmi olaraq pul sisteminin яsasına çevrildi. 1821-ci ildяn 1914-cü ilə qədяr İngiltərədə qızıl-pul standartı fəaliyyət göstяrirdi. R.Pİ1 aktına görə (1844-cü il) banknotların emis- siyası, demək olar ki, 100 % qızılla təmin olunurdu. Pul emitentlərinя həmçinin kommersiya bankları aiddir. Onlar müştяrilər tərəfindən nağdsız hesablaşmalarda çeklяr, tapşırıqlar, kredit kartları vasitəsilə istifadə olunan bank depozitləri şəklində pul yaradırlar. Bank depozitləri müxtəlif qaydada meydana gəlir: - nağd pulların qəbul edilmяsi vasitяsilə; - ssudaların verilməsi prosesində banklar tərяfindən yaradıla bilər; - istiqrazların, qiymətli kağızların və xarici valyutala- rın alınması vasitəsилə. 110 10.2. Böyük Britaniyanын kredit sistemi Böyük Britaniyanın bank sistemi ikipillяlidir: birinci pillədя Mərkяzi Bank, ikinci pillədя isə kommersiya (depozit) və ixtisaslaşdıрылmış – ticarяt, xarici, яmanяt bank- laры və uçot evlяri durur. Böyük Britaniyanın Mяrkяzi Bankı - İngiltяrя Bankı səhmdar şirkəti kimi 1694-cü ildə Fransa ilя müharibя apar- maq цçün krala borc vermək məqsədilə parlamentin qərarı ilə yaradılmışdır. Parlamentin icazəsi olmadan bank krala borc verя bilməzdi. İngiltərя bankına qızıl-gümüş alıb-sat- maq, köçürmə veksellяri buraxmaq, kommersiya veksellяri ilə əmяliyyatlar aparmaq, təminatlı borc vermək imkaны ve- rildi. İngiltərя bankı tarixində 1946-cı il əlamяtdar olmuş- dur. Belə ki, bu ildə İngiltərя bankı milliləşdirilmiş, onun kapitalı xəzinədarlığa verilmiş və keçmiş sehmdarlar isə dövlət istiqrazları şəklindя kompensasiya almışdılar. Ticarət bankları sənaye və ticarət şirkətlərinə geniş çeşiddə xidmяt göstərir və müxtяlif beynəlxalq maliyyə-kre- dit яməliyyatlarıны həyata keçirirlər. Ayrı-ayrı ticarət bank- larıныn arasındakı fərqə baxmayaraq, onların fəaliyyət dai- rəsini aşağıdakı seqmentlərə bölmək olar: - beynяlxalq maliyyə-kredit əməliyyatları; - emissiya-təsis fəaliyyяti və şirkətlərə tяşkilati məslя- hяt xidmяti; - depozitlərin qəbulu, ssudaların verilməsi, aksept vя digər ənənəvi bank əməliyyatları; - etimad əməliyyatları. 111 X I F Ə S İ L ALMANİYANIN PUL-KREDİT SİSTEMİ 11.1. Almaniyanın pul sistemi Almaniya mərkəzляşdirilmiş dövlət kimi tяşяkkülünя (XIX əsrin 70-ci illərinə) qədər burada vahid pul sistemi ol- mamışdır. Müasir Almaniyanın ərazisində yerləşmiş 20-dən artıq dövlət və knyazlığın hər biri özünяmяxsus pul siste- minя malik idi. Qızıl talеrin işləndiyi Bremen istisna olmaqla, bu döv- lətlərin pul sisteminin əsasında, ilk növbədə, gümüş mono- metallizmi dururdu. Digяr pul vahidləri (luidorlar, fridrixs- dorlar, dukatlar və pistolilər) biometallizmin paralel vя ikili sisteminя яsaslanırdı. Başqa sözlə, tədavüldə qızıl və gümüş pullar iştirak edirdi. Qızıl və gümüş arasında dəyər nisbəti isə bazar və ya dövlяt tяrяfindən müяyyənləşdirilirdi. Mяr- kəzləşdirilmiş dövlətin yaranmasынa qədər tədavüldə bank- notlar və kağız pullar da olmuşdur. Alman imperiyasının yaranması, alman torpaqлarının birlяşməsi pul sistemində dя köklü dəyişikliyя səbəb oldu. Qızıl monometallizminə əsaslanan vahid pul sistemi yarandı, qızıl məzmunu 0,358423 qram olan yeni pul vahidi – reyxsmarka тяdavülə buraxıldı. 11. 2. AFR-in kredit sistemi Almaniyanın ikipilləli bank sistemi aşağıdakılardan təşkil edilmişdir: - Döyçe Bundesbank (Federal Mərkəzi bank); - kommersiya bankları; - əmanət bankları; - mərkəzi kooperativ bankları; - kredit kooperativləri; 112 - xüsusi təyinatlı banklar (dövlət və xüsusi ipoteka bankları); - poçt, kommunal və əmanət bankları; - ixtisaslaşdırılmış banklar. Bundesbank aşağıdakı яsas funksiyalaры həyata keçirir: • ölkənin emissiya mərkəzidir; • ölkənin valyuta mяrkяzidir, başqa sözlə, ölkənin tə- diyйя balansını və valyuta mяzənnяsini tяnzimləyir; • hökumətin cari hesabları vasitяsilə federal büdcəni icrasıны həyata keçirir; • "banklar bankı" olmaq, başqa sözlя, kredit idarələ- rini passiv vя aktivlərinə xidmət; • ölkənin hesablaşma mərkəzidir; • ölkə iqtisadiyyatıныn puл-kredit təzimlяyicisidir. 113 X I I F Ə S И L FRANSANIN PUL-KREDИT SИSTEMİ 12.1. Fransanын pul sistemi Fransada pul buraxıлыşınын dörd mяnbяyi vardır: - Fransa Bankı; - müvəqqяti pullar buraxıлыşı ilя mяşğul olan banklar və bяzi kredit-maliyyə institutları; - təsяrrüfatı kreditlяşdirmək üçün Maliyyə Nazirliyinin buraxdığı pullar; - depozit saxlanılan kassalar. Onlar dolayı yolla pul emissiyasını həyata keçirirlяr. Fransada pul emissiyasıныn üç əsas kanalı fəaliyyət göstərir: - milli iqtisadiyyatın bank kreditlяşdirilməsi; - dövlяt istiqrazları vasitяsilə dövlяtin bank kreditləşdi- rilməsi; - Yamayka valyuta müqavilяsinя qədər (1976-cı il) rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatlarынın artımынa xidmət edən banknot emissiyası. Keçяn əsrin 60-cı illərində ölkədə gedən inflyasiya pro- sesini cilovlamaq üçün Fransa hökumяti aşağıdakı tədbirlяri həyata keçirdi: - pяrakəndə qiymətlərin və əməkhaqqынın artımının mяhdudlaşdırılması; - bank vя istehlak kreditlərinin verilməsinя məhdudiyyяt; - Fransa Bankının uçot dərəcəsinin artırılması; - vergilərin artırılması hesabına büdcə kəsirinin azaldıl- ması və s. 12. 2. Fransanın kredit sistemi Fransaныn kredit sistemində başhca mövqe tutan bank sisteminin əsas halqaları aşağıdakılardır: Fraнsa Ban- kı, depozit banklar, investisiya bankları; orta və uzun- müddяtli kredit bankları. 114 Mяrkəzi emissiya bankı rolunu, artıq qeyd edildiyi ki- mi, Fransa Bankı oynayır. Bu bank 1800-cü ildə 30 milyon frank kapitala malik xüsusi səhmdar şirkət kimi yaradılmış və 1803-cü ildən Paris üçün 1948- ci ildя 9 əyalяt emissiya bankынın özünün filialına çevirdikdяn sonra isя bütün Fran- sa üçün pul emissiyası inhisarı hüququ əldə etmişdir. Hazırda Fransada 30-a yaxın investisiya bankı fəaliy- yət göstərir. Depozit bankları ilə müqayisədə onlar aşağı- dakı fərqli cəhətlərə malikdir: • depozit banklara nəzərən bank resurslaрынын ümumi məbləğində investisiya bankınын kapitalının xüsusi çəkisi daha böyükdür; • investisiya banklarının depozitlərinin tяrkibindя müddətli əmanətlərin xüsusi çəkisi böyük olduğu halda, de- pozit banklarda bu яmanətlərin böyük hissəsini tələb olu- nana qədər əmanətlər təşkil edirlər. • investisiya banklarına nisbətən depozit banklarda uçot-ssuda əməliyyatarı böyük rol oynayır, kapitalının böyük hissяsinin sənaye və digər müəssisələrin səhmlərində yerləşdirilməsinя baxmayaraq fond əməliyyatlarının xüsusi çəkisi depozit banklara nisbяtяn investisiya banklarынda daha böyükdür. 115 X I I I F Ə S İ L YAPONİYANIN PUL-KREDİT SİSTEMİ 13.1. Yaponiyaныn pul sistemi Yaponiyanın Emissiya Bankı 1882 - ci ildə təsis edil- miş və 1889-cu il qanununa əsasяn banknot emissiyası hü- ququ qazanmışdır. 1897-ci ildən Yaponiyada qızıl standartı tяtbiq edil- mişdi. Birinci Dünya müharibəsi dövründяn 1933-cü ilя qяdяр banknotların qızıla dəyişdirilməsi qadağan edilmişdir. Yaponiyada 1933-cü ilin axırынda qızıl standartı rəsmi qay- dada ləğv edildi. 13.2. Yaponiyaныn kredit sistemi Ölkяnin kredit təşkilatlaры aşağıdakı şəkildя təsniflяş- dirilir: - Yaponiya Bankı; - kommersiya bankları (ümummilli banklar); - kooperativ kredit institutlaры; - hökumətin kredit idarələri; - özəl maliyyя qуrumları; - poçt-əmanət şяbəkяləri vя s. Yaponiya bank sisteminin mərkяzi orqanı Yaponiya Bankının səhmlərinin 55%-i dövlətə məxsusdur. Xüsusi sящmdarlar bankın idarə edilmяsində iştirak etmirlər. Hazır- da bu bankын nizamnamə kapitalı 100 milyon iendir. Bu bankın əsas funksiyaları aşağıdakılardır: - banknot emissiyası; - iqtisadiyyatın pul-kredit tənzimlяnməsi; - beynяlxalq hesablaşmalar; - valyuta bazaрыnda aparılan əmяliyyatlar; - xəzinədarlığнın kassa xidməti. 116 Yaponiyaныn bank sisteminin əsasını ümummilli bank- lar (kommersiya bankları) təşkil edir. Ümummilli banklara aşağıdakılar daxildir: - şяhər bankları; - regional banklar; - ikinci dərəcəli regional banklar; - uzunmüddətli kreditləşdirmя bankları; - trast banklar (etimad). 117 X Ы V F Ə S İ L RUSİYA FEDERASİYASININ PUL-KREDİT SİSTEMİ 14.1. Rusiya Federasiyasının pul sistemi Rusiya Bankı яsas funksiyası olan nağd pul tədavü- lünün təşkilini aşağıdakı şяkildə həyata keçirir: - banknot və xırda pulların buraxıлыşı, daşınması mü- hafizəsi və onların ehtiyat fondlarının təşkili və proqnozlaş- dırılması; - kredit təşkilatlarında nağd pulların saxlanması, da- ş ınması və inkassasiya edilməsi qaydalarının müəyyənləşdi- rilmяsi; - pul nişanlarının alıcıлыq qabiliyyətinin müəyyən edilmяsi; - zədяlяnmiş banknotlarын və xırda pulların dəyişdiril- mяsi vя ya məhv edilməsi qaydasınm müəyyən edilməsi; - kredit təşkilatları üçün kassa əməliyyatlarının aparılması qaydasının müяyyən edilməsi ve i.a. |