Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

Tədqiqat işinin məqsədi
Bu məqsədlərə uyğun olaraq aşağıdakı vəzifələr müəyyənləşdirilmişdir: 
-
ev təsərrüfatları gəlirlərinin formalaşması mexanizminin nəzəri- metodoloji əsasla-
rının tədqiqi; 
-
ev təsərrüfatları gəlirlərinin artırılmasında örüşlər və yardımçı təsərrüfatların rolu-
nun müəyyənləşdirilməsi; 
-
ev təsərrüfatları gəlirlərinin mövcud səviyyəsi və ona təsir edən amillərin qiymət-
ləndirilməsi; 
-
ev təsərrüfatlarında örüşlərdən istifadənin səmərəliliyinin müəyyənləşdirilməsi; 
-
ev təsərrüfatlarında yardımçı təsərrüfatlardan istifadənin səmərəliyinin müəyyən 
edilməsi. 
N.N.Məmmədov: Ev təsərrüfatları gəlirləri: kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin sahələri üzrə gəlirlərin 
təhlili 

---

142 
Əhalinin istehlak səviyyəsi isə birbaşa onların gəlirləri ilə proporsionaldır. Gəlirlər pul 
və natural formada olmaqla təsnifləşdirilir. Əhalinin pul gəlirləri əmək haqqı, sahibkar 
mənfəti, pensiya, müavinət, dividend, faizlər, renta, xidmət haqları, sığorta ödənişləri 
və s. gəlir mənbələrindən ibarətdir. Natural formada olan gəlirlər isə əsasən ev təsər-
rüfatlarının şəxsi istehlak üçün istehsal etdikləri nemətlərin məcmusudur [4; səh 118]. 
Gəlirləri şərh edərkən belə ev təsərrüfatlarının sırf istehlakçı yox, həm də istehsalçı 
tərəfinin olduğunu qeyd edirik. Bəli, ev təsərrüfatları məhsul istehsal edərkən müasir 
dövrün mürəkkəb, çoxfunksiyalı istehsal avadanlıqlarından istifadə etmir. Amma bu 
onların istehsalçı ola biləcəyi reallığını da dəyişmir. 
Natural formada olan gəlir təkcə ev təsərrüfatlarının istehsal etdikləri nemətlərlə məh-
dudlaşmır. Həm dünya praktikasında, həm də ölkəmizdə istehsal müəssisələri əmək-
haqqı fonduna natural formada olan ödənişləri də əlavə edirlər, yəni bu müəssisələr öz 
işçilərinə istehsal etdikləri məhsulları təqdim edirlər. Bu, əsasən ilin sonunda işçilərin 
işlədikləri əlavə iş saatına görə, normadan artıq istehsal etdikləri məhsula görə, işçi-
lərin stimullaşdırılmasını hədəfləyən digər addımların atılması strategiyasına uyğun 
icra edilir. 
İqtisadçı professor B.X.Ataşov ev təsərrüfatlarını tədqiq edərkən onların məcmu gəlir-
lərini “ilkin” və “ikinci” gəlirlər olmaqla iki hissəyə bölmüşdür. İlkin gəlirlər də öz 
növbəsində istehsal fəaliyyətindən və mülkiyyətdən əldə olunan gəlirlərə bolunür. 
Şəkildə öz əksini tapan məsələlərdən biri də tədqiqatda şəxsi yardımçı təsərrüfatdan 
və kənd təsərrüfatı məhsulları satışından əldə olunan gəlirlərin istehsal fəaliyyətindən 
olan gəlirlərin tərkibində qruplaşmasıdır. Bununla yanaşı, əmək gəlirləri də istehsal 
fəaliyyətinə aid olan gəlirlərdir. Belə ki, bura özəl və dövlət müəssisələrində muzdlu 
əmək müqaviləsi üzrə fəaliyyət və özü məşğulluqdan (usta, bərbər, sahibkar və s.) olan 
gəlirlər daxildir. İlkin gəlirlərin əsasını təşkil edən bölmələrdən biri də mülkiyyət 
gəlirləridir. Mülkiyyət gəlirləri də öz növbəsində iki yerə bölünür.
Qiymətli kağızlar, bank əmanətləri maliyyə aktivlərini formalaşdırdığı halda, torpaq 
və digər mülkiyyət aktivlərinin icarəyə verilməsindən əldə olunan gəlirlər isə qeyri-
istehsal aktivlərinə aid edilir. Cari transfertlərə sosial təminatla bağlı ödənişlər, əmək 
pensiyaları, təqaüdlər, işsizlik müavinətləri, sığorta ödənişləri, maddi yardımlar və s. 
daxildir [2; maddə 4]. Cari transfertlər gəlirlərin dövlət tərəfindən yenidən bölünməsi, 
yəni fərdi bölgü hesabına formalaşır. Bu gəlirlərdən isə istehsal amillərinə malik 
olmayan şəxslər bəhrələnə bilirlər [3; səh 508], [5; 129 səh.]. 
Ev təsərrüfatlarının gəlir və xərclərini, eləcə də onları formalaşdıran mənbələri tədqiq 
edərkən bu mənbələrin müxtəlif amillərin təsiri altında olduğunu müəyyənləşdirdik. 
Ancaq bu müxtəlifliyə baxmayaraq insan və onun şəxsi keyfiyyətləri gəlirdə əsas yeri 
tutur. İnsanların qabiliyyəti, bilik və bacarıqlarının gəlirə təsiri təkcə nəzəriyyədə de-
yil, eyni zamanda praktikada da özünü doğrultmaqdadır.