Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

FƏSİL II. TƏDQİQAT ÜSULLARI

2.1. Elektrik yüklərinin hesabatı

Mən öz buraxılış işimdə əsas metodlardan biri olan qoyulmuş gücə və sorğu əmsalı hesablama metodundan istifadə edərək hesablama aparıram və hesabalama aşağıda göstərildiyi kimidir.

Ümumi olaraq aşağıdakı düstur kimi hesablanır:

P_h.=n∙P_n∙K_s (2.1)

n- Adadanlıqların sayıdır

K_s-Sorğu əmsalı olub hər bir avadanlıq üçün fərqlidir

P_n-avadanlıqın nominal gücüdür.

1. 
   Siyirtmələrin hesabi gücü:
   

P_h.siy=n∙P_n∙K_s=16∙370∙0.7=4.14kW

n-16 K_s-0.7 P_n=370 W

Q_h.siy=P_h.siy∙tg =4.14∙1=4.14kVAR

tg =1

2. Içməli su nasosunun hesabi gücü:

P_h.i.s=n∙P_n.i.s∙K_s=3∙18.5∙0.65=36.8kW

n=3 K_s=0.65 P_n=18.5 kW

Q_h.i.s=P_h.i.s∙tg =36.8∙0.75=27.6kVar

tg =0.75

3.Yanğın söndürmə nasosunun hesabi gücü:

P_h.y.s=n∙P_n.y.s∙K_s=2∙45∙0.65=58.5kW

n=2 P_n.y.s=45kW K_S=0.65

Q_h.y.s=P_h.y.s∙tg =58.5∙0.75=43.88kVar

tg =0.75

2.2. İşıqlandırma

İşıqlandırma üçün lazım olan hesabi güc tapmaq üçün bizə nasostansiyasının baş planı lazımdır.Baş plan aşağıdakı kimidir:

Şək.2.2 Nasos stansiyasının baş planı

İşıqlandırma hesabatı üçün ümumi düstur aşağıdakı kimidir:

P_iş=K_s∙P_xüs∙F∙10^-3 (2.2)

Burada F(m²)-İşıqlanma hesabatı apardığım nasosxananın sahəsi,P_xüs(Vt∕m²-1m² düşən xüsusi işıqlanma gücü,K_s-İşıqlanma yükünün sorğu əmsalıdır və K_s=0.9 qəbul olunur.Hesabat apararkən E=100 lks üçün P_xüs=6.5Vt∕m² qəbul edirik.

Burada nasosxananın sahəsini dəqiq bilmədiyimiz üçün verilmiş baş planda miqyas üsulu ilə nasosxananın sahəsini tapmaq olar

1 sm-30.3m

1sm²-909m²

Nasosxananın eni-12 sm

Nasosxananın uzunluğu-22 sm

P_iş=K_s∙P_xüs∙F∙10^-3=0.9∙12∙22∙6.5∙909∙10^-3=7Kw

Aşağıda nasosxana üçün yekun cəm aktiv gücü və reaktiv gücləri göstərilmişdir.

∑P_h=107.34 kW

∑Q_h=76.16 kVAR

Bu güclərə uyğun olaraq tam güc tapılır:

S_h= = 137.46 KVA

2.3. Transformator məntəqəsindəki transformatorların güclərinin tapılması və itkilərin hesabatı.

2.3.1. Transformatorların güclərinin tapılması

Nasosxananın qidalandırılması iki dənə ayrı-ayrı TM-dən həyata keçirilir.Hər bir TM-dəki transformatorların gücləri nasosxanın ümumi hesabi gücünə görə hesablanır.Bu TM-lərdəki transformatorlar güclərinin 70% qədər yüklənir.Nasosxananın qidalandırılması hər hansi bir səbəbdən 1 ci TM-dən kəsilərsə,onda EAQ vasitəsilə digər yəni ikinci TM-dəki transformator qoşulur.

TM-dəki transformatorun gücü tapılan S_hes görə aşağıdakı kimi tapılır:

S_tr= = =98.18 KVA

S_h-Yüklərin hesabatından tapdığımız tam hesabi güc.

K_y-Transformatorun yüklənmə əmsalı olun 0.7 götürülür.

n-Transformatorların sayıdır.

2.3.2 Transformatorda itkilərin tapılması.

Seçdiyimiz bu transformatorlar da itkilər də mövcuddur.İtkilərin özlərini də güc və elektrik enerjisi itkiləri olmaqla iki yerə bölünür.Lakin biz burada transformator da yaranan güc itkilərini hesablayacıq və güc itgiləri aktiv və reaktiv güc itkiləri olmaqla iki hissədən ibarətdir ibarətdir.

Transformatorun aktiv itkilər aşağıdakı kimi hesablanır:

P_d=3I² R_T= = =0.03 kW

R_T= = =0.0000424 Om

Reaktiv güc itkisinin hesablanması:

Q_d=3I² X_d= X_T= 0.000072=0.06 kVAR

X_T= =0.000072 Om

burada, X_d-transformatorun reaktiv müqavimətidir.

2.4. Kabellərin en kəsiklərinin seçilməsi.

Güc kabelləri müxtəlif xüsusiyyətlərinə görə siniflərə ayrılır.

1. İşləmə gərginliklərinə görə kabellər:

• Alçak gərginlikkabelləri (1 KV qədər.)

• Orta gərginlik kabelləri (1KV - 35kv)

• Yüksək gərginlik kabelləri (380 KV qədər)

2.İstifadə edilən izoliyatorlarının tipinə görə kabellər,

• Kağıt izoliyasiyalıkabellər

• PVC (Polivinilxlorid ) kabellər

• PE (Polietilen)kabellər

• XLPE(Çapraz bağlı polietilen) kabellər olarak gruplandırılabilir.

3.Keçirici materialların hazırlandığı materiallara göre,

• Mis keçiricilikabellər

• Alüminyum keçiricilikabellərşəklindəsinifləndirilir.

Kabellərin tərkib hissələri və kabel standartlar haqqında aşağıda bəzi məlumatlar verilmişdir:

Kabellərin gruplandırılmasında bəzi ortaq ifadələrdən istifadə olunur. Bu ifadələr TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ilə VDE (Alman Standartları) görə gruplaşdırılır.

Uyğun kabelləri seçmək üçün ilk öncə onların cərəyanların tapmaq lazımdır:

1. 
   45 kVt-lıq motorun cərəyanının tapılması:
   

= = =77.5 A

2. 
   18.5 kVt-lıq motorun cərəyanının tapılması:
   

= = =31.8 A

3. 
   0.37 kVt-lıq motorun cərəyanının tapılması:
   

= = =0.74 A

4. 
   0.37 kVt-lıq motorun cərəyanının tapılması:
   

= = =0.74 A

5)7 kVt-lıq işıqlandırma və kran sistemi üçün cərəyanının tapılması:

= = =12.06 A
6)7 kVt-lıq işıqlandırma və kran sistemi üçün cərəyanının tapılması:
= = =12.06 A
7)TM-dən nasosxanaya gələn ümumi kabel üçün cərəyanın tapılması:
= = =190.7 A

2.5. Reaktiv gücün kompensasiyası

Reaktiv gücün kompensasiyası hər zaman elektrik sistemlərində aktual məsələlərdən biri olub.Çünki reaktic güc əgər düzgün kompensasiya olunsa cos -in qiyməti artacaq və faydalı iş əmsalını artacaq.Avropanın bir çox ölkələrindəhəmçinin ABŞ-da reaktiv gücün kompensasiyasına xüsusi diqqət ayırırlar və cos -ə xüsusi tələb olunan qiymət qoyurlar və əgər cos -in qiyməti həmin tələb olunan qiymətdən kiçik olarsa müəyyən cərimələr tələb olunur.Reaktiv gücün kompensasiyası bir sıra problemləri həll edir.Məsələn texniki itkiləri azaldır,elektrik enerjisinin keyfiyyətini artırır,düyün nöqtələrində gərginliyin səviyyəsini yüksəlir və s bu kimi bir neçə məsələri.

Reaktiv güc əsasən sənaye sahələrində istifadə olunur. Belə ki, reaktiv gücün 10%-i xətlərdə, 20-25%-i transformatorlarda, 60-70%-i isə asinxron mühərriklərdə istifadə edilir.Görünür ki reaktiv gücü kompensə etməklə elektrik avadanlıqlarının reaktiv güclə yüklənmələrini azaladırıq.

Cos -ə qoyulan tələblərdən asılı olaraq kompensasiya olunacaq reaktiv güc Q_k hesablanır.

Aşağıdakı göstərilən düsturlarla nasosxana üçün tələb olunan kompensasiya olunacaq reaktiv güc Q_k tapılır.

Q_k= (tg - tg )=107.36(0.7-0.32)=42.5 kVAR

sin =0.6

tg =0.7

tg =0.32

Reaktiv gücün kompensasiyasından əvvəl:

cos = = =0.8

Reaktiv gücün kompensasiyasından sonra:

cos = = = =0.95

2.6. Q.Q cərəyanlarının hesabatı

Normal iş zamanı gözlənilməyən fazalararası qapanma,neytralı torpaqlanmış və yaxud da dördnaqilli şəbəkələr də isə bir və ya birdən çox faz naqilinin yerlə qapanmasına deyilir.

Qısaqapanma hesabatı dedikdə, göstərilən sxemdəki qısaqapanma növü üçün cərəyan və gərginliklərin hesabı başa düşülür.Qıqaqapanma hesabatların hesablanması aşağıdakı bəzi vacib məsələrin həlli üçün vacibdir:

1.Elektikavadanlıqları yəni açar, ayırıcı, ölçü transformatorları və s bu kimi avadanlıqların seçilməsi

2.Rele mühafizəsi və avtomatika avadanlıqların seçilməsi və sazlanması

3.Elektrik stansiyalarının,yarımstansiyalarının birləşmə sxemlərinin düzgün seçilməsi və s.

Qısaqapanma hesabatlarını aparmaq sxemlər mürəkkəbləşdikcə daha da çətinləşir.Bu hal olduqda əvəz sxemi qısaqapanma nöqtəsinə görə sadələşirdirilir və yekun bir budaq halına gətirilərək yekun qısaqapanma cərəyanı Om qanununa görə aşağıdakı kimi hesablanır:

I= (2.3)

burada, , -sisteminyekune.h.q və tam müqavimətləridir. Bunların qiyməti əvəz sxeminin mürəkkəb haldan sadələşdirilmiş vəziyətə gətirilərək tapılır.

Hesabat aparılarkən kəmiyyətlərin adlı və yaxud nisbi vahidlərdə ifadə edilir.

Mən hesabatımda adlı vahidlərdən istifadə edəcəm. Hesabat aşağıdakı kimidir:

1.Sistemin əvəz sxemində parametrləri:

U_s=110 kV =

_*=1.03 = _* U_s=1.03 110=113.3kV

I_k=5 kA

2. Transformatorun əvəz sxem parametri:

X_T1=X_T2= = =0.3 Om

= =X_T k²=0.3 =206.7 Om

3. Kabellərin əvəz sxemində parametri:

X_K1=X₀ l=1.1 0.04=0.042 Om =X_K1 K²=0.042 =28.94 Om

X_K2=X₀ l=1.1 0.038=0.04 Om =X_K2 K²=0.04 =27.56 Om

X_K3=X₀ l=1.7 0.038=0.06 Om =X_K3 K²=0.06 =41.34 Om

X_K4=X₀ l=1.7 0.04=0.068 Om =X_K4 K²=0.04 =46.85 Om

X_K5=X₀ l=1.7 0.044=0.07 Om =X_K5 K²=0.07 =48.23 Om

X_K6=X₀ l=2.9 0.04=0.12 Om =X_K6 K²=0.12 =82.68 Om

X_K7=X₀ l=2.9 0.035=0.12 Om =X_K7 K²=0.1 =68.9 Om
4. Asinxron mühərrikin əvəz sxemində parametrləri:

E_M1= U_n=0.5 0.4=0.2 kV _M1=E_M1 k=0.2 26.25=5.25 kV

X_M1= =0.13 =0.03Om _M1=X_M1 K²=0.03 26.25=20.67 Om

E_M2= U_n=0.3 0.4=0.12 kV _M2=E_M2 k=0.12 26.25=3.15 kV

X_M2= =0.13 =0.08Om _M2=X_M2 K²=0.08 26.25=59.71 Om

E_M3= U_n=0.1 0.4=0.04 kV _M3=E_M3 k=0.04 26.25=1.05 kV

X_M3= =0.13 =4.8Om _M3=X_M3 K²=4.8 26.25=3307 Om

nöqtəsi nöqtəsi üçün hesabat:

= + = + = + =116.05 Om

= + + + + + + = + + + + + +

+ =0.02+0.02+0.009+0.009+0.09+0.07+0.0002=0.12 Om

= =

= = 1.11 kV

= = = =1.7kV

= =0.11 Om

I_q.q= = =10 kA

K₂ nöqtəsi nöqtəsi üçün hesabat:

= =113.3 kV

= =12.7 Om

=112.7 kV

= + =103.3+0.12=103.4 Om

= =

= = 1.11 kV

= = =112.7kV

6.3 Om

I_q.q= =17.8 kA

Şək 2.5. K₁ qq nöqtəsi nəzərən sadələşdirilmə sxemi








Şək 2.6. K₂ nöqtəsinə nəzərən sadələşdirilmiş sxem

2.7. Rele mühafizəsi və avtomatika sxemləri

Rele mühafizə həm elektriki, həm də kontrollerdə (PLC) qurulmuşdur.Sxemlər aşağıda göstərilmişdir:


Şək.2.7.Motorun ulduz-üçbucaq birləşmə sxemi

Cədvəl 2.2

Şək.2.8.Siyirtmələrin irəli-geri hərəkəti təmin edən avtomatika sxemi