AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

raKet-artilleriya 
qurğuları  i b   təchiz  etməsi  də  münaqişə 
bölgəsində  vəziyyətin  gərginbşməsinə  səbəb  elan  əsas 
amilbrdən  idi.  Bu vəziyyət  1997-ci  ilin  əvvəbrində  artıq  mün- 
təzəm  olaraq  həyata  Keçirilmoyə  başladı.  M əsəbnin  maraqlı 
tərəfi  burasmda idi  Kİ, Rusiyanm  bəzi  yüksək  rüibəii  məmurları 
da  Ermənistana  silah  göndərilməsi  faktmı  gizbtm irdibr.  Hə- 
ınin dövrdə  Azərbaycan  Respublikası  XIN-nin  mətbuat markə- 
zinin  məlumatında  bildirilmişdi  Kİ,  1994-1996-cı  ilb r  ərzində 
271  milyard  Rusiya  rublu  dəyərində  m üxtəlif növ  müasır  tipli 
zirehli  texnikanın  əvəzsiz  olaraq  Ermənistana  verilməsi  barədə 
faktlar  mövcuddur  (125,  14  mart  1997-ci  il).  Bu,  Rusiyanm 
müdafıə  naziri  I.Rodionovun  1997-ci  xl  fevraim  23-də  MDB 
ölkələri i b  əməkdaşlıq naziri A.Tuleyevə  göndərdiyi  roəktubda 
da öz əKsini tapırdı.  Həmin məktubda о da göstərilirdi  ki,  bütün 
bu  işlərin  Müdafiə  Nazirliyinin  xətti  ib   həyata  keçiriiməsinə 
baxmayaraq,  əməliyyat  barədə  Rusiya  hökiimstinin  heç  bir 
qərarı  yoxdur.  Bu baxımdaıı  deməıc olardı  Kİ,  Rusiyadan Ermə- 
nistana  qanunsuz  silah  verilməsinin  birbaşa  onun  dövlət  siya- 
səti ib  heç bir əlaqəsi  yoxdur.  Burada söhbət yalnız Rusiyadakı
254
müəyyən  qüvvəbrin  ölkonm  milli  maraqlarmm  ziddinə  olaraq 
yol  verdİK'bri  xəyanətkar əməllərindən gedə bilərdi.
Rusiya  hökumətbdən  xəbərsiz  olaraq  Ermənistana  silah 
satılması  barədə  fakta  Parisdə  çıxan həftəlik  “Ekspress”  jurnalı 
b eb  münasibət bildirmişdi:  “Özü də bunlar  1992-ci  ildə  ATƏT 
tərəfmdən  qoyulmuş  qadağa  pozulmaqla  edilmişdir"  (10,  2 
mart  1997-ci  il).
1997-cı  il  martin  3-də  Azərbaycan  və  Ermənistan  pre/.i- 
dentbri  Heydər  ƏJiyevlə  L.  Ter-Petrosyaıı  arasında  telefon  da- 
ııışığı  oldu.  Prezidentbr  söhbət  zamanı  bundan  sonra  atəşkas 
rejiminə  əırol  edibcəyiııə  dair  razılığa  gəlməıdə  yanaşı,  Ermo- 
nistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  miinaqişəsinin  sülh  yohı 
i b  həlü  istiqamətində  aparılan  damşıqlar prosesi,  bu  masolə  ib  
bağlı  Minsk  qrupunun  fəaliyyəti,  eyni  zamanda Azərbaycan  .və 
Ermənistan  prezidentbrinin  şəxsi  nümayəndəbri  arasmda  bir- 
başa görüşbrin mütəmadi olaraq Keçirilməsi  barədn  ik ir müba- 
dibsi apardılar (125,  8  mart  1997-ci  ü).
Ermənistanm  daxili  işbr  və  milli  təhiikəsi/.lik  na/.iri 
S.Sarkisyanın  Rusiyadan silah aldıqları  və milyardlaıia dollamı 
ordunuıı  silahlandınlmasına  sərf edilməsi  barodə  xarici  radio- 
staıısiya vasitəsib  verdiyi  məlumat  vo  ebco  də  Vazgcn  Sarkis- 
yanm  “sürotlə  silahlanma  müharibənin  amansı/.  qanunudur  va 
bn  gün  hcç  kəs,  məsələn,  Dağlıq  Qarabağı  özii  üçün  toyyarəbr 
vs  uzaqvuran  toplar  almaqda  təqsirbndiıib  bilmoz"  dcməsi 
şübhosiz  Kİ,  bu  dövbtin  Dağlıq  Qarabağ  münaqişosinm  siilh 
yolu  ib   həllindo  maraqlı  olmadığını 
əks
 
ctdirirdi  (125,  18  marl
1997-ci  il).
Ermənistan  prezidentinin  xarici  siyasnt  nmsobbri  üzro 
baş  məsbhətçisi  .I.Lipardyan  isə  ABŞ-da  dorc  olunaıı  crmoni 
qozetlorindnn  blrinə  verdiyi  müsahibosindo  bcb  demi.şdi. 
«Dağlıq  Qarabağ  üçün  bizim  istəyimiz  bcynnlxalq  ictimaiy- 
yətin  mövqeyi  ib  üst-üstə  düşmiir.  Dork  etmok  lazımdır  ki,  nə 
qədər  bizim  istr>yimiz  beynəlxalq  qüvvolərin  rannafeyinə  /.id-
Azm 'haycan R e sp u b lim sm m  x arici siyasətin dn
_________   ____
E m u n ista n -A o ırh a yc a n   Duğluj  Qarabıtğ m iim ıt/if.ıs/
155

H .İM əm m sdova
dir,  bizim  istədiyimizi  heç  vaxt  arüamayacaqlar.  Müharibəni 
başlayan  tərəf tutariı  səbəb  göstərməlidir.  Ermənistamn  isə  sə- 
bəb gətirrəv o  əsası yoxdur» (125,  30  aprel  1997-ci  il).
Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  dinc  yolla  nizama  salm- 
masında MinsK qrupunun həmsədri  Kİmi  ABŞ-tn  dinbm atik tə- 
şəbbüsü ələ keçirməyə çalışması  erm ənibrin narazılığma səbəb 
olan  əsas  m əsəbbrdon  idi.  Vaşinqtona  Errcmistan-Azərbay- 
can,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsini  aradan  qaldırmaq  itçün  bu 
əsası  onun  Minsk  qrupunun  həmsədri  kimi  Balkanlarda  əldə 
etdiyi  uğuriarı  da  verirdi,  Ancaq  bu  məsələnin  MDB  dövbt 
başçılanmn  1997-ci  il  mart  aymda 
K e ç i r i b c ə K  
görüşiində  qəti 
surətdə  qaldırılması  üçün  MDB  Parlament  Assanbifeyasmda 
xüsusi  komissiyanm  yaradılması  Rusiyanm  da  gerı  çəKİlməK 
niyyətinin  olmamasından  хэЬэг  verirdi.  Bıı  isə  təbıi  oiaraq  rəs- 
mi  Moskvamn  əlaltısına  çevrilmiş  Ermənistanı  hərtərəfli  qane 
edirdi.
Ermonistan-Azorbaycan.  Dağlıq  Qarabağ  m ünaqişəsinin 
həllində  təşəbbüsii  э1э  KeçsrmoK  üçün  diplomatik  mübarizəyə 
qoşulmuş  bəzi  d ö v b tb r  Cənubi  Qafqaz  bölgəsində  siyasi  və 
strateji  maraqların  toqquşmasmda  vo  regional  m m asibətlərm  
gərginləşməsində  maraqlı  id ib r  (384;  385).  Probiemin  həllində 
vasitəçiliyi  öz  iizərinə  götürmüş  M insk  qrupuna  həmsədrlİK 
edən  d ö v b tb r  arasındaıa  m ünasibətbrdə 
d ə  
bu 
cəhəf  açıq  şə- 
Kİİdo 
nozorə  çarpırdı.  MosKvamn m ünaqişonin 
h o ilin  do 
ABŞ-m 
liderliyi  ə b   alm aq  cəhdi  ib   heç  cür  razılaşm aq  istəməməsini 
həmin  günlərdə  ABŞ-ın  d ö vb t  katibi  M.Olbraytm  Rusiyanm 
xarici  iş b r naziri  Y.PrimakovIa  Keçirdiyi  görüşdə Azərbaycan- 
Ermanistan  sərhəddində  beynəlxaiq  sülhməramiı  qüvvəbrin 
yerbşdirilməsinə  dair  irəli  sürdüyü  təklifmə  Rusiya  rəsmisinin 
birmənalı  olaraq  etiraz  etməsi  də  bir  daha  aydın 
şəK İldə 
gös- 
tərirdi.  Ancaq  bütün  bu  siyasi  çəKİşməbrə  baxmayaraq,  böjgə* 
də  mühüm  iqtisadi  və  siyasi  maraqları  olan  ABŞ.  Rusiya  və 
Fransanm rəhbər vəzifəli  şəxsbri  birgo  say  göstərməKİə region-
256
da sabitliyin və inkişafm əldə edilməsinə,  еЬсэ da münaqişonin 
ştilh  yolu 
i b  
həllinə  nai!  olacaqiarına  ümid  edirdibr.  Heydnr 
Əliyevin  Rusiyaya  гг  nai  soforinin  (2-4  iyul  1997-ci  il)  nəticə- 
b r i   i b  
bağlı  dövbt  başçıiannın  mətbuat  konfransmda  Rusiya 
Federasiyasınm  Prezidenti  Boris  Yeltsin  vasitəçilərin 
h a z ı r K i  
dövrədəK 
g ö s t ə r d İ K b r i  
fəaliyyətin  səmərəsiz  olduğunu  etriraf 
etmişdi:  «Biz "Rusiya-NATO” məsələsi  ib   песэ məşğul  olduq- 
sa,  nəhayət,  bu m əsəb  ib  
d ə  
b eb   məşğul  olacağıq. Xarici  işhr 
naziıi  öziinün 
h ə r  
bir  iş  gününü  bu  problemdən  başlavacaqdır. 
Mən  Bii!  Klinton  ib ,  JaK  Şirak  ib   razılığa  gəlmişom 
ki,  mii- 
vəqqəti  müqavib  və  ya  saziş  imzalamaq  iiçün  Azorbaycan  vo 
brmənistan  prezidentbrini  danışıqlar  stolu  arxasında  əybşdir- 
mok və  iki  qonşu dövlətin tarixinin  bu pis  dövrünə  son  qoymaq 
iiçün biz üç dövbt. nəhayət,  özümiizdə  iradə tapaeağıq» (125,  8 
iyul  1997-ci  Щ.
Minsk  qrupunun  irəli  sürdüyü  “Ümumi  dövbt”  prinsip- 
bri  osasmda  son  toklifbri  ib   rəsmi  Bakmın  qoti  surotdo  razı- 
laşmaması  vo  A T ö f-in   Emənislan-Aznrbaycaıı.  Dağlıq  Qara- 
bağ  münaqişəsinin  aradan  qaldırılmasmda  ÖKliviİK  niimayiş 
etdirməməsi  Azərbaycanı  məcbur  edirdi  Kİ,  Minsk  qrupunun 
Ibaliyyotinin  artırılması  vo  danışıqlar  prosesino  ycnidon  başla- 
nılması  üçim  daha  müııasib  yollar  axtarsın.  Minsk  qrupu  p rçi- 
Vəsinda  aparılan  süih  prosesinin  ciddi  m ancəbrb  qarşılaşması 
iizündon  danışıqların  hcç  bir  fayda  verməməsin.'»,  Krnıruıistanın 
giiclü  müitarizasiya  siyasotinə  mcylbnmasinn  mtinasibnt  bil- 
dirmsK üçün  Ileydor Əiiyev  Minsk qrupunun  iınmsndri  olaıı  lıor 
Ütç  dövbt  başçısına-  B.Yeltsino,  B.KIinlona  vo J.Şiraka  8  fcvral
1998-ci  il  tarixli  cyni  mnzmunlu  müraciolbr  ünvaııladı.  Ik b - 
lijcb,  beynolxalq  abm in  diqqotini  Dağlıq  Qarabağ  problcmi 
olralinda yarannıış  rnürokkəb voziyyoto co!b  etmo.k  iiçiin  gusto- 
rilon  soybr  miisbət  nəticobndi.  1  rm?nistan-.\z.ırba\сап,  l)ağ- 
hq  Qarabağ  miinaqişosinin  nizamlanması  ib   bağlı  yarannıı.ş 
vəziyyətb  əlaqodar  martm  3-də  ATƏT-in  Ibaliyvntdr»  olan
/ 
KespublİKusııun xarici siyas.ıtimb
___________
Ermmistan-Azsrbaycan  Dağlıq  Qarabağ m ü w q iş m
257

Е .Ь М э т т э й о х а
sadri,  Norveçin  xarici  işlər  naziri  K.Vollebekin  Minsk  qrupu 
həmsədrləri  ilə  Osloda  apardığı  müzakirələrin  ııatieasi  beb 
düşünməya əsas  verirdi  ki,  vasitəçibr problemin  halli  istiqama- 
tindəKİ  fəaliyyətbrini  asasan  münaqişəda  iştiraK  edan  dövlətbr 
arasmda  müntazam  olaraq  aparılan  dialoqlar  nəticasində  va 
onlar arasında  əldə  edilmiş  razılıq  asasmda qurmağı  uaha məq- 
sadəuyğun  sayırlar.  MüzaKİranin  sonunda  hamsndrlər  təkli'f et- 
dilər  ki,  münaqişənin  qarşılıqlı  güzoşt  asasmda  nizama  salın- 
masınm  uyğun  hesab  edibn  hall  formasmın  müayyan  edilməsi 
münaqişə  tərəfbrinin  özbrina  həv ab   edilsitı.  Ancaq  bu  taklif 
Azarbaycan  rəhbərliyi  tarafindan  ATƏT  va  onun  Minsk qrupu­
nun  Dağlıq  Qarabağ  probleminin  həllim b  cavabdchliıdan  bo- 
yun qaçırması üçüıı atılmış addım ıOnu  da  qeyd  etməK  lazımdır 
Kİ. 
Azarbaycan  rəhbərliyi 
Ermənistanı  уепэ  do  birbaşa  danışıqlara  başlamağa  çağırır  və 
bu  danışıqların  dialoq  formasında  hayata  Keçirilmasinə 
üstünliİK 
verirdi.  Ermanistanm  siyasi  rəhbarliyinm  1998-ci  ildə 
radİK al 
müharibə tərəfdarları  ila ovəz oluıımasmdan  sonra (493) 
Azarbaycan  tarafinin  görüşmək  takli tindan  rasmi  fravanm 
müxtəlif b a h a n a b rb  yaymmağa çalışması  is.a  onım bu dialoqda 
maraqiı olmadığım  göstarirdi.
Bununla yanaşı,  MDB  üzvü olan  ö lk ab n n   d d v b t başçıla- 
rı  şurasınm  növbəti  iclasmda  (1  aprel  1999)  Heydər  Əliyevla 
Ermanistan  prezidenti  Robert  Koçaryan  arasmdaKi  damşıqlar 
zamanı  onların  arasmda  Ermanistan-Azarbaycan,  Dağiıq 
Qarabağ  münaqişəsinin  hallinə  dair  İİKir  müxtalıffiymm  möv- 
cud olması  ortaya çıxdı  (430).
B eb lİK b , 
1998-ci  ilin  noyabrmda  Minsk  qrupunun  Dag- 
lıq  Qarabağ  probleminin  hallina  dair  irəli  surmüş  olduğu 
“Ümumi  d ö v b t’’  ideyası  bu  problemi  nəimd  lıəil  eımadi, 
əksi- 
nə,  onun  daha  da  dərinləşməsi  i b   naticaləndi.  Rusıya  tarafm- 
dan  irali  sürülmüş  bu  təklifə  Azarbaycan  tərəfmin  qəti  surətdə 
etiraz  etmasindən  sonra,  ABŞ  siyasi  rəhbərliyı  problemin  hall
258
edilmasi  iiçün  başqa  üsullar  axtarnıağın  zaruriliyini  öna 
çək
- 
mişdi.  Tutduğu  qeyri-obyeKtiv  mövqedan  geri  çoKİİmaK  istama- 
yan  Moskva  :a  Ermanistanı  silahlandırmağı  va  bundan  chtiyat 
edən  Azarbaycan  tarafmdan  özünün  ortaya  atmış  olduğu  garaıc- 
siz  bir  idcyanın  qabul  olunacağını  düşüni'ırdü.  Bu  sababdan  da 
Dağlıq  Qarabağ  probleminin  sülh  yolu  ib   nizama  salmması  is- 
tiqamatinda apanlan bütün danışıqlar naticasiz qaldı.
ABŞ  Prezidenti  B.Klintonun  Azarbaycan 
R e s p u b l İ K a -  
sınm  Prezidenti  Meydər  Oliyevə  göndardiyi  maktubunda  'Wğ 
ev”in  yaranmış  vaziyyatb  alaqadar  rasmi  mövqevi  aydm  ııa- 
zora çarpır:  Amerika  munaqişali  vaziyyatbrda  ■'beynalxalq  bir- 
liyin taratb r arasmda mühüın  asanlaşdırıcı  roluna"  yiiksak  qiy- 
mot  verir.  MəKtubda  eyni  zamanda  münaqişaniıı  balii  namina 
taraflarin  özbrinin  hansı  addımları  atmah  olduqları  da  vur- 
ğulanır:  ‘\..M asəb n in   effektiv  va  davamlı  hnllim  tapmaq  üçiin 
münaqişo tarafbri  casaratli  va  tcz-lez  mübahisali  qararlar qabul 
elmaya qabil  olmalıdırlar.
Özbrinin  tabiatlarina  görə  beb  münaqişabr  dariıı  kök 
salmış,  bazan  uzıın  va  mürakkob  tarixa  malik  okın  am in ü k b rb  
idara  olunurlar.  Ba/.i  mosablardə  hallediei  rola  malik  oJan  li- 
derlar  köklii  xaraktcr  daşıyan  seçimb  Üzteşmalı  olurlar:  casa- 
rotli  novator  addımlar  atıb,  keçmişdan  qahuış  miras  dair.ısmi 
qımıaq  va ya  keymişa  imkan  vernınk  ki,  golacayi  diqlo elmokda 
davam  et.sin.  Osas mosab: cmdan  ibarntdir ki.  Siz, prc/.idcnt  Ku 
yaryaıı  va  Dağlıq  Qarabağın  rahbarliyi  Dağlıq  Qarabağm  yekuıı 
slatusu  üzıa  mümkiin  kompromis  nıasabsinda  razıiıq  n k b   eda 
bilasiniz".
Bıı  lİKİrbrdan  bclo  anlamaq  olar 
k
İ,  ABŞ  bıırada  Dağlıq 
Qarabağın  statusu  məsabsinin  kissabnn  Sammjlinin  prinsip- 
brina,  ATOT-in  qararlarma  uygun  lıall  edümasinin  inr.M 
dandir.  Bu  təKİillar  Aznrbaycanm  mpmjiarma  ııyğun  olsa  tla. 
ernıaniar  bıınu  radd  edirbr.  Digar  tanfdan  do  ABŞ  Minsk  qru­
pu  çarçivasinda  apardan  danışıqlarda  “I )ağhu  Qarabuğ  rohbar-
A zarbaycan   K espublixasuun x a ric i siyas.itim Li
-----------------------
Erm nuistan-A znrbaycım   D ağlıq  Q arabuğ m iau iqi^ isi
259

H J .M a m m ə d o v a
liyinin”  üçüncü  tərəf kimi  iştirakma  mane  olmamağa  çağırır, 
Bu  isə  ermənilərin  mövqeyi  ilə  üst-üstə  düşür 
v ə  
Azərbaycan 
tərəfı  haqlı  olaraq bunu  qəbul  etmir.  M əsəbnin  bu  cür  qoyulu- 
şundan  b e b   aydm olur  Kİ,  guya  hər  İkİ  münaqişə  tərəfiııə  qarşı 
eyni  münasibətdə  olduğunu  nümayiş  etdirən  ABŞ  torpaqlan 
işğal olunmuş Azəbaycanm haqlı  təbbi  ib   təcavüzKar  Enııənis- 
tanın ədalətsiz mövqeyini eyni dəracədə qobuJ  edir.
Fransa  prezidenti  J.Şirakm  cavab  məktubunda  da  buna 
bənzər  mövqe  ortaya  qoyulub:  "Dağlıq  Qarabağın  ala  biləcəyi 
эп  yüksok  muxtariyyət  statusunun  dəqiqbşdirilm əsi  vaxtı  da. 
şübhəsiz,  gəlib çatmışdır.  Bu  baxmxian.  son  iki  ilin  noiicəsi bi- 
/э  göstərir ki,  danışıqlarda bizə hər hansı  bir уел i  maneənin ya- 
ranmasma  imkan  verməmək  üçün,  xüsusi 
v ə   r n ü m k ü n  
variant- 
lardan istifadə  edərək  Dağlıq  Qarabağı  münaqişənİR  bəlli  işinə 
cəlb etmək vacibdir” (125,  22 aprel  1999-cu il),
ABŞ  Prezidenti  B.Klinton  NATO-nun  50  illik  yubileyi 
ilə 
əiaqədar  1999-cu il  aprelin  25-də Vaşinqtonda 
d ö v b t   b a ş ç ı- 
ları  səviyyəsində  keçirilən  tədbirbrdə 
iştira K   e d ə n  
Heydər 
Əliyevb  apardığı söhbət əsnasmda həyata Keçirdiyı  xarici siya- 
sətində  Cənubi  Qafqaz  bölgəsinə 
ü stiinlÜ K  
verdiyini  və  haki- 
miyyotdə  olduğu  dövrdə  Ermənistan-Azərbaycan.  Dağlıq  Qa- 
rabağ  münaqişəsini  həll  edəcəyinə  ümidvar 
o l d u ğ u n u  
bildir- 
mişdi.  LaKİn Keçən müddət ərzində  Minsk qrupu  ATƏT-in Lis­
sabon zirvo  görüşündə  qəbul  olunmuş  prinsipbrın 
h ə y a t a  
Keçi- 
rilməsi  və  reallaşması  istiqamətində  heç  bir  irəlib v
iş ə  
nail  oia 
bilmədi.
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  mimaqişəsinin 
m ərhəbli  həlli  variantma  razı  oimayan,  eləeə  də  Rusiya 
brəfm dən irəli  süriibn və onu qane edən  “Ümumi  döviəf' prin- 
sipinin  lıəyata  xeçmədiyini  görən  rəsmi  Yerevatım  tez  bir  za­
manda Dağlıq  Qarabağm statusunun müəyyənfBşdirilınəsİ  üçün 
beynəlxalq  təşkilatlara  təzyiq  göstərməsi  açıq-aşKar  sezilirdi. 
Minsk  qrupu həm sədrbrinm   atəşkəsiıı  beşitıci  ildöniim ünə  dair
260
A ^ r b n y c a n   Res/nıhlİKasm ut x a r ic i  siyaxJfiııüj
E rn M tista n -A zərb a ycu n   D uğlıq  Q a ra b a ğ  m iin aqi^ .m
yaydıqları  bayanatda  sosbnon  “hortoroHi  vo  qoti  lənzimbmo 
ATOT-in  qaydalanna  və  prinşipbrinə  omol  edilrm kb  Dağlıq 
Qarabaii  -  эп  yüksok  muxtariyyot  statusu  verilmosino  əsaslaıı- 
malıdır"  lik'rindən  beb  anlaşılırdı  Ki,  bu toşıdlat  tocavii/.каг  Er- 
mənistana  vo  Dağlıq  Qarabağda  scparatçılıqla  mo^ğul  olaıı 
qüvvobro  qarşı  miinasibotini  müəyyən  dərocədə  yumşaldd^ 
(10,  18  may  19cJ9-cu  il),  ÇiinKİ  ə w o lb r  ATOT  tərofindon  qo- 
bu!  olunmuş  h c |  bir  rəsmi  sənəddə  “эп  yüksək  muxtariyyot" 
ifadosi  işbnmənıişdi.  Ы эт  də  burada  söhbot  bu  vaxtadoK  möv- 
cııd  olmuş  hansjsa  statusdan  yox,  hob  dünya  tocriibosindo  rası 
golinməyon  bir status modelindon gedirdi.
Meydor  Əliyevin  ABŞ-a  sobri  zaınanı  miinaqişo  torol- 
brinin  miitomadi  olaraq  birbaşa  damşıqlara  cotb  edilmosi  ba- 
rədo  ra/.dıq  əldə  edildi.  Azorbaycan  və  F.rmonistan  pre/.identb- 
ri  arasmda  vasitəçibrin  iştirakı  olmadan  bel.ı bir göriiş  1999-cu 
il  iyulun  !6-da keçirildi.  Bu  göriişün  müsbəf  cəhoti  onda  idi  ki. 
artıq  ATv)T taroimdon  bu düvrodäi  iroii  siirübn  beç  hir taklilin 
qobııl  olunmadığı  vo  ınünaqişodo  iştiraK  edon  hor  iki  Oraİin 
ınüvqcyino  uyğun  galon  nizamasalma  fomıalannm  ara^dınldığı 
bir  vaxlda  A/.ərbaycan  tnrəli  problemin  Ivdfimb yena də  özü- 
nün  süllısevəriİK ııiyyətinda olduğuııu  ortaya qoydu.
Ibm in  göriişdən  bir  av  sonra  Isveçroııin  ('enevrn  şolın- 
rindo  Azorbaycan  və  l;rmr>nistan dövlət  rohborbrinin  ikiııci  do­
th  Keçiribn  tokbətnk  göriişii  zamanı  hər  iki  lərof  i>ağlıq  Qara- 
bağ  probleminin  hollində  qarşdıqlı  razıiaşmaya  gedacəymn  vo 
ab.'jkn.sitı  bundan  sonra  da  davam  efdiitlmnsinin  iainin  oluna- 
cağına  z.imanol  Verdi.  IİU  danışıqlarm  dig.irteiinlon  b aji  on- 
dan  ibarot  idi  Kİ,  burada  qabul  cdilmi.ş  tjorara  asasan  artrq  hor 
iki  ölkoniıı  mudali#  nazirlori  münaqişəniu  ni/.ama  sahumas: 
moqsadib qarşılıqlı  baliyystə colb edilirdilor.
Minsk  qrupunun  1998-ci  ilin  sonlarmdan  baslavaraq.  de- 
mok  olar  ki,  brınənistan-Azərbaycan,  Dağlıc)  Oarabag  miinaqi- 
şosinin  hoi У  ib   bagli  heç  bir  omoli 
щ
  göıo  bilmomosi  A/oi-
261

H.İ.Məmmddo va
baycan 
höKum ətinin 
haqlı  narazılığma  səbəb  oldu.  Heydər 
Əliyev  1998-ci  ilin  sentyabrında  ATƏT-in  sədri  K.Vollebekb 
görüşü  zamanı  Minsk  qrupunun  problemin  həlli 
ilə 
bağlı 
münaqişə 
tərəflərinə  münasibətdə  qeyri-obyeKtiv  və  bktərəfli 
mövqe  nümayiş  etdirdiyini  onun  diqqətino  çatdıraraq  demişdi: 
“Belə  nəticə  çixarmaq  olar  ki,  Minsk  qrupu  bu  məsəbyə 
birtərəfli 
baxır, 
Azərbaycana 
qeyri-obyektiv 
münasibət 
göstərir. 0 ,  bizim razılaşdığımız təklifi Ermaaislan qəbul etmə- 
yəndə  bunu 
normal 
hesab  cdir,  amma  bizim  razı  olmadığmuz 
təklifı  Ermənisan  qəbul  edəndə  bunu  bizim  üçün  qeyri-nomıal 
hesab  edir...  Indı  bir ildir  ki,  bizi  qınayırlar  ki,  пэ  uçiin  biz bu 
“Ümumi dövlət” formulunu qəbul  etmirik və  Minsk  qrupu  yeni 
bir təklif vermir” (125,  19  sentyabr  1999-cu  il).  Heydər  Əliyev 
problemin  həlli  ilə  bağlı  hər 
İ
k
İ 
dövbtin  nümayiş  etdirdiyi 
mövqenin  təşKİlat 
tərəfındən  eyni  dərəcədə  qiymətləndiril- 
məsinin  doğru  olmadığmı  da  K.VollebeKİn  nəzərinə  çatdırdı: 
“Amma  bu  dediklərim  də  əsas verir  ki,  sizə  bildirim:  Ermənis- 
tanla  Azərbayacanı  bərabər  vəziyyntdə  qiym ətbndirm ək  ol- 
maz.  Bir də  təəssüf edirəm  ki,  beynəlxalq təşkilatlarda,  о  cüm- 
lədən  ATƏT-də  b eb   bir  fıkir  hökm  sürür"  (125,  19  sentyabr 
1999-cu 
il).
Keçiribn  görtişbrdən  sonra  münaqişəmn  uizamlanması 
baxımmdan mühüm  bir ııəticə  əldə  olunmasa  da  Bakıda və  Irə- 
vanda  ATƏT-in  ofisinin  açılması  barədə  razıbğm  əldə  edil- 
məsini  ATƏT  tərəfindən  müəyyən  dərəcədə  irəliyə  doğru  atıl- 
m ış 
bir addım Kİmi qiymətləndirməK oiardı.
ATƏT-in  Istanbulda 
KeçirilocəK 
sammitmiıı  başianma- 
sma  az  bir  müddət  qalmış  təşKİlatm  bir  sıra  qurumları 
i b  
bərabər  Minsk  qrupunun  həmsədrləri  olan  d övlətbr 
d ə  
Dağlıq 
Qarabağ  probleminin  hslli  istiqamətində  öz 
fə a liy y ə tlə rin i 
bir 
qədər  canlandırmağa  başladılar.  Sentyabrm  29-da  Azərbayca- 
nın  vn  Ermənistanm  xarici  işb r  nazirbri  ABŞ-m 
d ö v b t  
katibi 
Madlen  Olbraytın  təşəbbüsü  və  iştirakı  ilə  Nyu-Yorkda  görüş-
262
A znrhnycan  Нефир.птхШШ. xa rici sivas.ıtim b 
1: п п л /ıisran-A z^rbııycnn  Da^ln/  Quruhağ mıı»(ufış?si
dübr.  Görüş  zamam  söhbətin  mövzusu  danışıqlann  gəbeoKdo 
də  davara  ctdirilməsinə  imKaıı  verən  fonnullarm  işhrnb  ha/ır- 
lanmasına  dair  oldu.  ABŞ-ın  dövbt  ка  -,i  bu m ssob  1Ъ  əlaqn- 
dar  Azərbaycan  RespublİKasınm  Prezidentinə  24  sentyabr
1999-cu  i!  tarixli  məktub  iinvanladı.  MəKtubda deyilirdi:  “Ogər 
sammit  başlayanadək  danışıqlann  davam  etdiriiməsi  istiqamo- 
tində  kifayət  qədər  tərəqqi  əldə  edibrso.  əminam  ki,  bi/  bu 
hadisədən  münaqişənin  nizamlanması  prosesinə  beynəlxalq 
dəstəyin  güeləndirihmsi  və  nizamlamadan  sonra  regionda  bor- 
pa prosesinə iqtisadi yardım  göstərilməsi  üçün  istil'ado edə bib- 
rik".  ABŞ  rəsmisi  bu  məktubda  “Dağhq  Qarabağm  gnbenk 
statusu  kimi  m osəbbrdə  mübahisəli  terminlərdon  vo  adlardan 
çəkinməyi  irəli  getntəym  ən  vaxşı  vasitəsi”  hesab  edirdi.  Bu- 
fiunfa da o,  oslindo,  Rusiyanm  ortaya atrnış  olduğu  vo  tirmonis- 
tanm  xeyrin.T  olan  “Ümumi  d ö v b f   ideyasınm  yolverilmoz  ol- 
duğunu  bildirirdi.  Digər  tərəfdən  iso  m.iKtubdan  Dağlıq  Qura- 
bağ  ennonibrinin  tərəf  Kimi  başlanğıc  mərholndn  dam^ıqlar 
prosesino  cnlb  olunmasınm  moqsədouyğun  hesab  cdilmosi 
his.s 
olunurdu.
ABŞ-ın  vitse-prczidcnti  A.Qorun  A/orbaycanla  iqtisadi 
əmokdaşlığm 
gələcnK 
inKİşafma  dair  çorçiva  .sa/.işinin  inr/alan- 
masına  dair  toKİifini  /•rmonistanm  baş  naziri  V..Sarkisyan  Va- 
şinqtonda  səibrdo  olaıı  zaman  etirazla  qarşılamı.ştlı.  Bıı  barndn 
nıoiumatda  deyilirdi:  "İrəvan  bir  qr>d,ır  ba.şqa  fikirclotli
j
-  vn 
hesab  edir  ki,  qarşılıqlı  iqtisadi  olaqobri  siyasi  prohlembrln,  о 
cümbdon  Dağlıq  Qarabağ  ətralindaKi  münaqişa  ib   bağlamatj 
olma/.”  (447).
lleydər  Əliyevin  Naxvıvan  MR-nin  75  illik  yljbileyitub 
ıştirak  etmok  iiçün  Muxtar  Respubükaya  solbri  zamatu  S.xləmk 
snrhnd  zonasında  Mnnnnistan  prezidenti  R.Kovar_\ani.ı 
do  Istanbul  zirvn  toplantısı  onf'osind.ı  orııtri  (ЬглГпкЬп  lıa/irlıq 
moqsədib atılnnş addım  Kİmi  qəbul  edilmolidir.
263

Я . İ.Mmımədova
Münaqişədə  iştiraK  edan  hər  k i  dövbtin  xarici  ışbr 
nazirbri  T.Zülfüqarov  və  V.Oskanyanm  iştiraKi  ib   1999~cu  il 
oktyabnn  9-da  Vyanada  keçirilmiş  görüşda  Ermanistan-Azar­
baycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mərhəbii  va paket həlli 
barada  irəli  sürübn  yeni  təklifbrin  Minsk  qrupunun  həmsədr- 
b ri  ib   razılaşdırılmasına,  bir  neçə  gün  sonra  isa  xaıici  işbr 
nazirbrinin  LüksemburqdaKi  görüşünda  bu  prosesin  daha  da 
sürətbndirilməsinə  daır  ümumi  razılığa  galinmasina  baxmaya- 
raq,  Minsk  qrupu  ATƏT-in  Istanbul  sammitində  problemin 
həllinə dair yeni ideya və ya təklif irəli  süra bilmədi.
ATƏT-in  Istanbul  zirvə  görüşündə  (18-19  noyabr  1999- 
cu  i!)  münaqişə  tərəfbrinin  m əsəbyə  miixtəlif  mövqebrdan 
yanaşması  ucbatmdan,  bir  sıra  siyasi  qurumların  düşündüKİə- 
rinin  əksinə  olaraq,  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağhq  Qarabağ 
münaqişasi  ı b   əlaqədar  heç  bir  əlava  sənad  qəbul  olunmadı  və 
sülh  sazişinin  imzalanacağına  dair  veribn  proqnoziar  tasdiqiııi 
tapmadı.  HalbuKİ,  ATƏT  va  onun  Minsk  qrupunun  həmsadr- 
brinin ən başlıca maqsadi  sammit ərafəsində  Dağlıq  Qarabağm 
statusunu  Azarbaycan  tomП  ib   «Ümümi  dövbt»  m odelinə  uy- 
ğun  razılaşdırmaqla  bu  problemi  KÖKündan  Jıəll  etməK  va 
beynalxalq  siyasi  arenada  эп  işgüzar  bir  təşıcilat  imici  qazan- 
maq  naminə  sülh  sazişinin  irnzalanmasma  nail  olmaq  idi.  An­
caq о da aydm idi kİ, Ermanistan parlamentində  baş verm iş ter­
ror  hadisasinin  ökodəKİ  ictimai-siyasi  vəziyyəti  mürəkkəbləş- 
dirməsi  və  öIkə  iqtidarı  ib   müxaiifət  arasındaKi  münasibatbrin 
daha  da  gargirı  bir  hala  gəlməsi  dağıdıcı  m övqevi  i b   tamnan 
R.Koçaryana  kompromisə  getmaya  imıcan  verməyəcəK.  Eynı 
zamanda,  hər  kəsə  malum  idi  kL  Lissabon  Sammitində  olduğu 
Kimi, 
bu  dafa  da  Heydər  Əliyev  öz  siyasi  iradasini  ortaya  qoy- 
maqla  Azarbaycanm  manafeyina  xidmat  etm ayan  hansisa  bir 
sanadin  qabul  edilmasina  razı  olmayacaq.  Mahz  bu  səbabdən 
da hamin arəfada Ermənistan-Azarbaycan, Dağliq Qarabağ mii- 
naqışasinin  hallina  dair  heç  bir  münasib  t a d if   iraii  sürül-
264
ınamişdi,  bu  yönümdə  har  hansı  bir  razılıq  əldə  edilmamişdi. 
Ona  göra  də  yalnız  sammitda  qabul  edilmiş  siyasi  boyan- 
ııas-əya  20~ci  maddanin  alavə  edilməsi  ila  Kİfayətbnildi.  Г  , 
maddə  Dağlıq  Qarabağ probleminin hazırKi  vəziyyətindən balıs 
cdir,  mtinaqişa  tərafbrina  Minsk  qrupunun  vasitasiliyi  ib  
damşıqları  davam  etdinnayi  tövsiya  edirdi.  Hamin  sanadda 
eyni  zamanda  deyilirdi:  “Biz  hamçinin  tasdiq  edirik  ki,  ATOT 
va  məsalənin  hallinin  tapılması  üçün  an  münasib  format  olan 
ATƏ'l -in  Minsk qrupu sülh prosesini va onun galacakda hoyata 
keçirilmasini,  taraflari  bütün  zəruri  kömaklik  ib   tamin  etmok 
da daxil  olmaqla,  daha da iralibtmaya hazırıq» (115).
Sammitda  Dağhq  Qarabağ problemi  barədə  Minsk  qrupu 
homsadrbri  tarafindan  maruza  yayılmışdı.  Maruzada  diinya- 
dakı  üç  an  asas  münaqişanin  -  Kosovo,  Çeçenistan  va  Dağlıq 
Qarabağ  münaqişalarinin  hallinda  dövlatbrin  arazi  bütövlü- 
yi'mə  hörmət  edilmasi  va  bu  m əsabbrin  Avropada  tohlükasiz- 
iiyin  tomin  edilmasi  baxımmdan  müzakira  olunması  nozordo 
tutulurdu.  Bu  isa  sammitin  yekun  sanadbrinda  Azorbaycamn 
iT m ra q la r ın ın  
öna ç a K İ lm o s in ə  əsas verdi.
MinsK  qrupunun  Praqada  Kcçirümiş  müşavirosindo  har 
iıci  dövlat arasmda qarşılıqlı  inamın  möhıcaınlaııdirilıuosino dair 
müayvan  todbirbr  razılaşdırılmışdı  Kİ,  bunların  da  bir  lıissasi- 
nin  ataş  dayandırılana  qadar,  digarinin  isə  atoşKosin  olda  edi!- 
mosindon  so lira hoyata Keçirilmosi  nozərdo tutulurdu.
I fcydar  Oliyev  MinsK  qrupunuıı  baliyyotinda  yaraıımış 
eanlanmadan  razrhğını  ifada  etso  da  ham  l’raqa  miişavirosindo 
razıla.şdırılmış  bu  sanodin,  hom  do  problemin  hoili  iio  bağlı  ho- 
yata  keçiribn  digar  işbrin  hcç  bir  osaslı  noticobr  vcrmomo- 
sindan  ciddi  suratdo  narahat  olduğunu  bildirmişdi.  Ileytlor 
Əliyevin  sülhə  doğru  irolilomayin  başlıea  şorti  Kİmi  atoşin  da- 
yandırılması  tOKİifini  qoti  şaKİldo  irali  siirmosi  do  sağlam 
mantiqo  asaslanırdı.
Azarbaycan  Respublmasmm 
x a ric i 
siyas.itimb
-----------------------
B n n ən ista n -A ıa rb a yca n   D ağh q  Q arabağ münaifişffsi
265

Н.1.Маттм1о va
Həmin  dövrdə  MinsK  qrupunun  təmsilçiləri  miinaqişə 
tərəfləri  arasmda  vasitəçi-yardmıçı  funtcsiyasmj  da  lıəyata  ке- 
çirməyə  başla  ışdılar.  Onlar  İrəvandan  В ам уа  qayıdancən 
erməni  əsirliyində  olan  2  nəfər azərbaycanh  vətəndaşı  özləri  ilə 
gətirmiş,  əvəzində  iso  BaKida  olan  2  nəfər  erməni  əsirinin  Er- 
mənislana  qaytardması  üçün  Azərbaycan  tərəfi  ib   razdığa 
gəlmişdilər.  TezÜKİə  müİKİ  və  digər  əsirlərin  tamamilə  dəyiş- 
dirilməsinin  başlanğıcmı  qoymaq  üçün  bu,  on  münasib üsullar' 
dan  biri  idi.  Bununla da  artıq  Praqa  sazişinin  müddəalarım  hə- 
yata KeçirməK mümıdm ola bitardi.
Heydər  Əliyev  uzun  müddət  ABŞ-da  bir  sıra  mühüm 
vəzifələrdə  çalışmış,  1992-1993-cü  illərdə  MinsK  qrupunun üz- 
vü  Kİmi  fəaliyyət  göstərmiş  Con  MaresKa  i b   Mosfcva  səfərin- 
don  sonra  yanvarm  23-də  görüşəndə  Ermənistan-Azərbaycan, 
Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  aradan  qaldırılmasmda  beynəl- 
xalq  təşKİlatların  vaxtib  yaranmış  inncanlardan  lazımınca  ya- 
rarlana  bilməmələrini  həmsöhbətinin  diqqətinə  çatdirmışdı: 
«Əslindo  bu  məsələnin  həliində  miirəKKəb  bir  şcy  yoxdur.  onu 
sadəcə  olaraq  həyata xeçirmDK  lazımdır vo həmin prinsipbrdən 
heç 
vaxt  geri  çəKİlməK  olmaz.  LaKİn  təəccüblü  burasıdır  Kİ, 
beynəlxalq  təşKİlatlar,  böyüK  dövlətlər,  bu  mosələlərdə  vasitə- 
çilİK edən q ü w ə lər bu sadə.  elementar,  eyni  zamanda tamamilə 
əsaslı  olan  prinsipləri  v ax tib   nədənsə  кэпага  qoyublar.  Əgər 
b eb  olmasaydı,  bu  m osob çoxdan holl  edibrdi.  Beynolxalq təş- 
Kİlatlar,  bu  məsələnin  həllində  iştiraK  edən  böyüK  dövbtbr, 
vasitəçüİK  edən  qüvvəbr  Ermənistana  və  D ağlıq  Qarabağda 
olan  adam lara gərəK  açıq  surətdə  bildirəydilər ki.  Dağlıq  Qara- 
bağ  heç  vaxt  müstəqillİK  oldə  ecb  bilməz,  Azərbaycamn  torei- 
bindon  çıxıb  Ermonistana  qoşula  bilməz.  Əgər  bütün  bunlar 
onlara  və  onları  dəstəıdəyən  qüvvəbrə  vaxtmda  KəsKİnliyi  ilə 
deyilsəydi,  güman  edirəm,  başa  dü şərdibr  kİ,  apardıqları 
m üharibə nəticəsız qalacaqdır.  Təəssüf kİ,  b eb  olmayıb».
266
Heydər  Əliyev  bir  sıra  dövlətlər  tərəfındən  bu  məsoləyə 
İKİli 
mövqedən  yanaşdmasını  da 
kəsk
İ
u
 
tənqid  etmişdi:  «Bəzi 
d ö v b tb r  var  Kİ,  özlərinin  ərazi  bütövlüyü  haqqında  danışanda 
hesab  edirlər  tci,  onların  ərazi  bütövlüyünə  toxunmaq  olmaz, 
amma başqa bir dövlədn ərazi  bütövlüyü pozulanda bunun qar- 
şısmı  almır,  fİKİrbşmirlər  Kİ,  sonra  onların  da  başına  gobcoK. 
Beynəlxalq  prinsipbr.  hüquq  normaları  var  və  hər  bir  dövbt 
bunlara sadiq  olmahdır.  Bu məsəbdə hansısa bir milbtə.  elnİK 
qrupa,  dövbtə  simpatiya  və  antipatiya  əsas 
gotürülm əm əlidir. 
Bu  münaqişənin  həllində  də  təəssüf Kİ,  bu  sadə  prinsıpbr  unu- 
dulub.  Azərbaycanın  hüquqları  tapdalanıb,  amma  danışıqlarda 
homişə  deyiblər  Kİ,  Azərbaycanla  Ermətıistana eyni  miinasibot 
olmahdır».  Daha  sonra  Heydər  Əliyev  münaqişənin  həllindo 
Azorbaycanm xeyrinə  işləyən addımların atıiacağına  inandığını 
da  AmerİKalı  siyasətçinin  nəzərinə  çatdırmışdı:  «Indi  görürom 
Kİ,  beynəlxalq  təşxiladarda,  böyüK  dövlətbrdo  bu  mosololoro 
obyeKtiv 
münasibət  yaranıb.  Ən  mühüm  odur  kİ,  biz  artıq 
hiss 
cdirİK 
Kİ, 
odabt  prinsipi  üstünliiK  qazanir».  Ona  bu  lİKri 
söybməyə  isə  həmin  dövrdə  Azərbaycan-ABŞ  münasibotbri- 
nin 
«Əsriıı  müqaviləsi»  formasmda  yüKsəK  soviyyodə  təzahür 
ctmasi  də əsas vcrirdi.
Gözbnildiyi  kimi,  Minsk  qrupu  Istanbul  sammilindnn 
sonra  Ermonistan-Azərbaycan,  Dağiıq  Qarabağ  münaqişnsinin 
həllino  nail  olmaq  üçün öz səyləriııi  bir qodər do artırmalı  oldıı- 
ğıınun  vacibliyini  anlayırdı.  E b  buna görr»  do 
ATO'l'-in 
l'oaliy- 
yotdo  olan  sodri,  Norveçin  xarici  işlər  naziri  K.Vollcbck  vo 
Minsk  qrupunun  hnmsədrbri  İrovan-Dağlıq  Qarabağ-Bakı  mar- 
şrutu  iizrə  miinaqişo  bölgəsinə  sobr  ctmoKİo  damşıqlar  prosc- 
sini  ycnidon  canlandırmaq,  problemin  hollino dair lıazırlanacaq 
yeni 
toKİilbri  torəflarb  razdaşdırmaq  vo  münaqişodo 
i.ştiraK 
cdən  hor  iici  dövlətin  mosələyə  münasibotini 
cynıloşdirmoK 
üçiin  bozi  todbirbr  həyata 
Keçirmoyə 
çalışırdı.  OvvoİKİlordon 
ibrqli  olaraq  b e b   geniş  tərkibli  nümayondo  heyotinin  bir  çox
Azərhaycan HespublİKasının xarici siyas?timb
___________
Ermənistun-Azsrbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişasi
267

H.İMammədova
məsablərlə bağlı fəaliyyətini nazarda tutan uzunmüddatli safari 
artıq  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  həllina  daha  vaxmdan 
yanaşıldığmm  göstəricisi  idi.  Heydər  Əliyev  görübn  bu  işbra 
öz  münasibatini  belə  ifadə  etmişdi:  “Minsk  qnıpunım  r.üma- 
yəndələri  yeni  adamlar  olmaqla  barabar,  eyni  zamanda  bu 
masələya  tamamilə  yeni  fikiıiərlə  yanaşırlar....  Yeni  fıkirbr 
deyanda man onu nazarda tuturam ki,  artıq məsalənin  sülh yolu 
ilə hall  olunması  haqqmda konkret söhbat  gedir.  Buna göra  də 
sizin  indiki  missiyanız  Minsk  qrupunun  tarixində  demək  olar 
ki, yeni bir mərhəla açır”.
ATƏT-in  Istanbul  zirvə  toplantısınm  Minsk  qrupunun 
fəaliyyətinə  yeni  təKan  verməsi  sababindan qrupun  bölgaya bu- 
dafaki  safari  digərbrindən  bir  sıra  saciyyavi  xüsusiyyatbri  ib  
fərqbnirdi.  B eb  Kİ,  avvala,  həmsədrlərin,  əvvəlki  səforiorindan 
farqli olaraq,  ilk dəfə Azərbaycamn Dağhq  Qarabağa aid oima- 
yan  işğal  edilmiş  ərazibrində  olmaları,  eyni  zamanda  onlar 
tarəfindan  bu  missiyaya  beynalxalq  maliyya  təsisatiarmm  va 
humanitar taşkilatlarm  nümayandabrinin  da  cəlb  edilməsi  azad 
edibcak  torpaqlarda  yenidənqurma  va  barpa  işlarinə  başlaml- 
ması  iiçün  asas verirdi.  Bununla yanaşı,  Minsk  qrupu həmsədr- 
lərinin  qaçqm  va  məcburi  köçkünbrin  aeınacaqlı  həyat  şaraiti 
ib   bilavasita  yaxmdan  tanış olmaları,  nahayat  kİ,  onlara Ermə- 
nistanın  Azarbaycana  qarşı  təcavüzü  nəticasinda  yaranmış 
problembrin miqyasım və daracasini  dark etməya  imkan verdi.
Dağlıq  Qarabağ  probleminin  hallinin  2000-ci  ilin  birmci 
yarısmda  Cenevrada  Keçirilən  görüşda  müzakirasi  zamanı 
Minsk  qrupu  humanitar  masablarin  hallinin  vacibliyini  də  önə 
çaıcdi.  Bu  baxımdan  VQXK-nin  prezidenti  Y.Kelenberger  va 
BMT-nm  qaçqmların  işbri  üzra  ali  komissarı  S.Oqata  ib   ke- 
çiribn  görüşlar  münaqişanin  hallina  başqa  aspeK tbrdan  da 
yanaşılmasma işara idi.
Minsk  qrupu  Istanbul  sammitindən  sonra problemin halli 
ib   bağlı  yeni  takliflari  yena  də  miinaqişə  tərafbri  arasmda
268
aparılan  danışıqlarda  alda  olunacaq  razılaşmalara  əsasan  irali 
sürmayi  planlaşdırırdı.  Bu maqsadb bölgayə səfor etmoyi  qəra- 
ra  alan  :  'insk  qrupunun  hamsadrbrina  Ermanistan  prezidenti 
lıəmin  vaxtda  ölka  daxilinda  qarışıq  vaziyyat  yarandığına  göra 
problemin  tam  həllinə  nail  olunmasına  inanmadığından  bu 
safari  həlalİK  təxirə  salmaları  üçün  müraciət  etdi.  Bununla  о, 
danışıqlarda  yaranmış  fasilədən  istifada  edarax  ölıcədə  höKm 
siiran  qeyri-sabit  siyasi-ictinıai  vaziyyati  yoluna  qoymaq  ista- 
yirdi.  Bu addım isə onunla alaqabndirila bilar ki,  inadkar möv- 
qe nümayiş etdirməKİa beynalxalq  alamda nüfuzunu itiracayini, 
əvazinda  heç  bir  şeya  nail  ola bilmayacayini  anlayan  va  1997- 
ci  ildan  miiharibaparast  partiya  rəhbari  Kİmi  tanınan  Enna- 
nistan  prezidenti  artıq  özünü konstruktiv  mövqedan  göstarmaK 
niyyətindədir.
27-30 yanvar 2000-ci il tarixda Isveçranin Davos şahərin- 
da keçiribn növbati  ümumidünya forumunda nizamasalma pro- 
sesinin  bütün tarallarinin ayrı-ayrılıqda ABŞ  prczidenli  B.Kliıı- 
ionla,  dövlat  katibi  M.()lbraytla  va  Ermanistan  prezidenti 
R.Koçaryanla  bir  daha  tam  daqiqliyi  ib   müzakirə  edilmasi  Er- 
manislan  rahbarliyinin  masabya  artiq  bir  qadar 
KonstruKtiv 
möqedan  yanaşmaq  istadiyini  göstardi.  Bu  isa  Qarabağ  dtiyii- 
nimün tezlikb  açılacağına olan  inami  bir  qador  da  arlırırdı.  Bu 
istiqamatda  xarici  işlar 
nazirlarinin 
Moskvada  va  Davosda 
pa 
raid  olaraq 
K e ç i r d k b r i  
görüşlar də eyni  daraendo 
ö n a m  
da.şı- 
yırdı.  Rusiya  prezidenti  V.Putin  Moskva  sammitinin  gedişiııda 
Qaiqazda  regional  tahlükasizliyin  möhkam  mexanizminin  ya- 
radılması  məqsadi  ib   mtintazam  olaraq  “Dördlar  in  (Azarbay­
can,  Giirciistan,  Ermanistan va  Rusiya  rahbarbrinin)  görüşlari- 
nin  toşki 
1 
olunmasina  dair 
təKİif 
irali 
stirdii.  llamin 
toKİilı 
ölka 
başçılarımn  da 
ycKdillİKİa 
qabul  ctmasi  bu  masabnin  hayala 
Keçacayina  inanmağa asas verirdi.
Olda  cdilmiş  bütün  bu  razihqlara  baxmayaraq.  qondarma 
“Dağlıq  Qarabağ  Respublikasinda"  2000-ci  il  iyimun  18-da
Azarbaycan RespubliiMsırtın xarici siyasətindл
_____ ____
_Ermənistan-Azərbaycan  Dağlıq Qarabağ miinaqiş.m
269

H.İ.Məmmədova
erm ənibrin  KeçirdİKİəri  “parlament  seçkiləri”nin  qarşısmı  al­
maq 
milmKÜn 
olmadı.  Erm ənibrin bu cür  saymazyana  hərəKət- 
brinitı əsas  səbəblərindən  biri  də  beynəlaxalq  təşkilatların,  xü- 
su sib   da  ATƏT-in  Ermənistan-Azarbayean,  Dağlıq  Qarabağ 
miinaqişasinin nizama salmması  üzra  götürdüyü  öhdalikbri  ye- 
rinə  yetirməKdə  qətiyyət  nümayiş  etdirməməsi  idi.  B eb   bir  qə- 
tiyyətsizlk  isə  арап 1 an  sülh  damşıqlarmın  heç  пэуэ  yaramadı- 
ğmı  göstarirdi  və  separatçı  qüvvələrin  tərafləri  yenidən  qarşı- 
durmaya tahrik edan harakətbrinə şərait yaradırdı.
Bununla  yanaşı,  hamin  dövrdə  Minsk  qrupıı  nüm ayandə- 
brinin  bölgəyə  ctdİKbri  səfərləri  zamanı  münaqişənin  hailing 
dair  heç  bir  taıdif və  ya  təşəbbüsə  malİK  olmamaları,  əvəzində 
isə  bu  məsala  ib   bağlı  Azarbaycan  və  Erməııistan  prezidentb- 
rindən  yardım  istəmabri  yaxm gabcəkdə  nizamlama  prosesin- 
də  har  hansı  bir  irəlibyişin  əldə  olunacağı  haradə  iuarnian 
miiəyyən  qadar  azaldırdı.  Bu  isa  münaqişənin  Minsk  qrupu 
çərçivosind.a  hallində  maraqlt  olmayan  Ermanistan  rəhbarliyini 
tam qane edirdi.  Bunu həmin ərəfədə  R.Koçaryanın Fransa pre­
zidenti  J.Şirakla  görüşü  zamam  Dağlıq  Qarabağ  probleminin 
Minsk  qrupu  çərçivasinda  deyil,  münaqişə  tərafbri  arasmda 
aldə  edilmiş  razılığa  asasan  həllinin  mümkün  olması  barəcb 
irali  sürdüyü  fiKİrbri  da  sübut  edirdi.  Bunu  MÜB  üzvü  olan 
ölkalərin  d ö v b t  başçılarmın  2000-ci  il  iyul  aymm  18-19-da 
Yaltada  təşıcil  olunmuş  görüşiinda  R.Koçaryanm  səsbndirdiyi 
fiKİrbr 
da  bir  daha  tasdiq  edirdi:  “Görünür,  regiona  çoxdan 
g ö zb n ib n   siilh  gətirə  bibcak  diizgün  qəran  hər  halda  ilk 
ııövbəda  biz  özümüz  müayyanbşdirməliyiıc”.  Sonra  Ermanis­
tan  d övbt  başçısmın  matbuat  nüm ayəndabrinə  verdiyi  müsa- 
hibada  “Nyu-Yorkda  görüşmək  barada  razılaşmam  man  da 
tasdiqbyiram   və  ümiidvaram  ki,  oktyabrda  sizin b   görüşarkən 
konkret olaraq  na  isə deya bibcəyik”,  -  demasi  onun problemin 
aradan  qaldırılması  yönümiindo  ikitərəfli  danışıqlardan  miisbət 
nəticələr əldə edibcayina ümidvar olduğunu göstərirdi.
270
“Vaşinqlon  Post*  qazetinin  yazarı  Maykl  Dobbsun  2000- 
ci ilin sentyabr saylarınm  birinda dərc olunmuş  Dağlıq  Qarabağ 
probler;  'adən  bəhs  edan  məqabsində  b eb   bir  fudr  irəii 
sürülmuşdü:  "Bir vaxtalar Bakıya hər hansı  güzəştin  qəti  şəkil- 
da  əleyhinə  çıxan  Koçaryan,  hər  şeydon  göründüyü  kimi,  indi 
başa  düşür  ki,  Ermanistanm  ağır  iqtisadi  vəziyyətinin  uzun- 
müddətli  hallinin  yeganə  yoiu  son  10  il  üçün  səciyyavi  olaıı 
•'miilıasiraya  alınmış  qala”  mentalitetindən  əl  p k m ə k d a d ir. 
Yazıda  qoııdarma  Dağlıq  Qarabağ  RespublİKasmın  xarici  işlər 
naziri N.Melkumyanm fiKİrlərindan də sitat gatirilib:  "Nə  qadər 
ki,  Əliyev  hakimiyyətdədir,  biz  bu  münaqişənin  həlli  yolunu 
tapmalıyıq.  Əliyevdən  sonra Azərbaycanda пэ  baş  verocoyi  ay- 
dm (məlum) deyildir”.
Beynalxalq  xəbər  agentliyi  UAR- l'ASS-ın  açıqladığı 
məlumata  görə,  ABŞ-ın  Ermanistandakı  safiri  M.Lemmoıı
2000-ci  il  fevralm  23-do  Vaşinqtonun  Orta  Asiya  vo  Qafqaz 
Institutunda  çıxış  edarkən  problemin  həlli  ib   bağlı  görü.şlarin 
müntazam  olaraq  məhz  Heydər  Əliyevb  R.Koçaryan  aıasında 
Keçirilmasini  “Qarabağ  rnünaqişösinin  nizama  salmmasında  on 
mühüm  müsbət  maqam”  Kİmi  qiymotbndirmişdi.  Amerikalı 
diplomat  bu 
fiKrini 
həmin  dövrdə  miinaqişodo  iştiraıc  edon  lıar 
iki  dövbta  onları  qane  edan  qarşılıqlı  ra/ılaşmalara  gctınoyi 
bacaran  şaxsbrin rəhbarlik  clmosi  ılo osaslaııdırırdı.
Ancaq,  gözbnibnbrin 
OKSİnə 
olaraq,  BMT  BM-in  2000- 
ci  il  sentyabr  aymin  6-dan  8-daic  Nyu-Yorkda  I
oşk
İI  olunmuş 
55-ci  yubilcy  sessiyası  çorçivosinda  keeirilmiş  vo  tarixo  "Mi- 
nilliyin  zirva  göriişü''  adı  ilo  düşmüş  sammitda  Azorbaycan  vo 
Hrmonistan  prezidentlari  arasindaici  ikiiorofli  daııışıqlarda,  ABŞ 
prezidenti  B.Klinton,  dövbt  katibi  Madlen  Olbrayt  va  Minsk 
qrupunun  amerikali  həmsodri  K.Kavano  ib   baş  tutan  görflş- 
brda  yeni  heç  bir  tƏKİif va  ya toşabbiisün  ortaya  quyulmamasi. 
iştiraKçıların  yalnız  bir-birini  tamamlayan  sözbrdan  ibarot  olan
Azjrhaycıuı RespublİKasının xarici siyasjtimfo
------------------
Ei’mnnistan-Azərbaycun  Duğlıif  Qurabıığ tıııt
ihuj
ı ı
271

H.İMdinmddova
çıxışları,  təbii  ki,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  teziİKİə  öz 
həllini tapacaği  baxımından  heç пэ vəd etmirdi.
Minsk  qrupunun  Ermənistan-Azərbaycan,  Dagl 
Qara- 
bağ  münaqişəsinin  nizamlanması  istiqamətindoıä  fəaiıyyətinə 
nəzər saldıqda 2000-ci ildən Ki-Vest  görüşünədək olaıı dövr  ər- 
zində  onun  fəaliyyətində  Kİfayət  qədər  uzun  fasiləbrin  və  dur- 
ğunluqlarm olduğunu görməıc 
m üm K İindür. 
Qeyd  ed ib n  dövrdə 
bu  problem  müxtəlif beynəlxalq  səviyyəli  tədbirbrdə, 
bir 
eox 
xarici  dipiomatiarla  aparılan  damşıqlarda  müzakirə 
o iım sa   da, 
əslində, heç bir rəsmi xaraKter daşımırdı.
MDB  üzvü  olan  d öv b tb rin   rəhbərbrinin  işfiniÄf  tb   no- 
yabrın 30-da Minskdə  Keçiribn  zirvə  görüşimdə  Heydər Əiiyev 
vo  R.Koçaryan  arasındaKi  dıaloqdan  hər 
İkİ 
miinaqişə  tərəiinin 
qarşılıqh  güzəştə  getməyo  bazır  olmaları  aydmlaşsa  da  bımun 
konkret  olaraq  nədən  ibarət  olması  qaranlıq  qaldı.  ATƏT  və 
onun  Minsk  qrupunun nizamasalma prosesində  son  vaxtiar çox 
zəif  fəaliyyət  göstərməsi  m əsəbsində  d öv bt  başçıları  eyni 
mövqedən  çıxış  etsələr  də,  bununla  yanaşı,  münaqişənin  həl- 
lində ATƏT-in bilavasitə  iştirakııu vacib saydılar.
Bu  istiqamətdə  edibn  iənqidbrdən  sonra  Minsk  qrupu 
fəaliyyətində  müəyyən  dərəcədə  canlanma  yaratdı  və  prob- 
iemin  həlli  ib   bağlı  fəaliyyət  dairəsini  genişbndirm əyi  qərara 
aldi.  MinsK  qrupunun  həmsədrləri  K.Kavano,  J.J.Qayyard  və 
N.Qqribkovun  2000-ci  ilin  dekabr  aymm  əvvəlbrində  Dağlıq 
Qarabağ  münaqişəsinin  nizamalanması  yöniimündə  görülmiiş 
işbrin vəziyyəti  ib   tanış  olmaq  və  yeni  təkliflərin  hazırlanması 
üçün  эп  mühüm  detallan  araşdırmaq  m əqsədib  əvvəlcə  Tiir- 
kiyəyə  səfər  edərəK  xarici  iş b r  naziri  Ismayıl  Cemlə  görüşmə- 
bri,  bunun  ardınca  Tündyənin  Qars  vilayətində  olaraq  oradan 
Naxçıvana  gəlməbri,  sonra  isə  öz  səfərbrini  İrəvan-Xankəndi- 
Bakı  marşrutu  iizrə  davarrı  etdirm əbri  ləqdirəlayiq  lıal  Kİmi 
qarşılanırdı,  Həm  də  burada  mühüm  amil  ondan  ibarər  idi  ki, 
ATƏT  nümayəndəbrinin  Azərbaycanla  qardaşlıq  münasibət-
272
ЩЛПтусш  iic.’/'uhiihıisııun xarici siym M İnäj 
hrnı,>nist(in-Az<>rhayaııı  Duğitı/  Qurahai; mi'nutifişjs'i
brinda  olan  TiirKİyoya  Safor  etmobri  bu  öikonin  gcosivasi 
mövqeyinin  Hrmnnistan-Axorbaycan.  Dağlıq  Qarabağ  jmrnaqi- 
şəsinin  həllinə  nə  dərocədə  tr-  ;v  göstnnnoK  iqtidannda  olması 
barədə  beynolxalq  abm da  fiKir iormalaşdınrdı.
Minsk  qrupu  homsndrbri  Dağlıq  Qarabağ  rnosolosi  ntra- 
fında  yarartmış  vəzivyətin  daha  da  darinbşməsindon  vo  çntin 
düyünə  düşmosindən  narahat  olaraq  Paris  danışıqlaıınm  tez- 
liklə  davam  etdirihmsi  təKİifıni  iroli  sürdübr.  Л Ю  1 -in  t,ış- 
Kİlatçdığı  ilə  beb  danışıqlardan  biri  ABŞ.  Rusiya  vo  l;ransadan 
olan  mütoxəssisbrin  vasitəçiliyi  ilə  2001-ci  il  aprelin  3-dnn  6- 
da« ABŞ-ın  Florida  ştalmın  Ki-Vest  phərindo hayala  Keçirildi.
Ibm irt  dövrdo  Azərbayean  xalqı  arasında  işğal  cdilmiş 
torpaqların  harbi  yolla  azad  edilməsi  barədo  !brmala,şmış  ohval- 
ruhivyənin 
g et dİ KCə  
daha  da  giicbnımsi.  Heydor  Oliyevin  man 
ayının  ortalarında  i iirkiyəyo  soibri  əsnasında  l urkiyn  jls  Л/пг- 
baycan  arasuıda  horbi  amnkdaşlıq  vo  horbi  ınüüafıqlik  bar.xb 
lo r hansı  bir snnndin  imzalanacağı  barodə  yaraıımış  d
ü ş i i п е л !
or. 
cyni  /amaııda  Azorbaycanın  dövbt  başçısmm  Tlj&MM-do  D&ğ-
1 ıc|  Qarabağ  problemi  ib   bağlı  beynolxalq  KIV-iıı  dıqqəiini  ул- 
кап  sort  çıxrşi  da  danışıqlarm  davam  etdirilm.rsini  zorııri  eifon 
osas  səbobbnbn  idi.
Ki-Vesl  danışıqları  ovvolkilordon  İ.ışkilali  baxınulan 
seçilirdi.  1к‘1л  Kİ,  burada  ih<  da!b  olaraq  Minsk  qrupu  lumsodr- 
lorinin  hnr 
iiçii 
bir  y e a b   m tinaqip  ləmlbrini  lomsil  edoıı 
ş n \ s -  
torb  nvvolco 1
лк
Ь
л
1
лк
.  sonra  isn  birlikdn  göräprnK  nui/.акил!лг 
apardflar.  Daııışıqlann  Keyirilınosi  iiçüıı  belo  bır  üsulun  se- 
çilmosinın  iistiiıı  ofw ti  onda  idi  Ki.  bıırada  !лкЬл!лк  apanlan 
siihl^tlor  nsnasında  Ьл/.i  gizli  ınoq;ı!nl:ar  da  ii/.л  yixirdi.  Ame- 
nka  g