AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet



Yüklə 1,45 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/4
tarix14.01.2017
ölçüsü1,45 Mb.
#5637
1   2   3   4

 

а) нейтралы йерля бирляшдирилмиш шябякядя; б) нейтралы йерля 

бирляшдирилмиш електрик гурьусунун бир щиссяси сыфырланыр, о бири щиссяси ися 

йерлябирляшдирилмиш шябякядя (Ро-нейтрал нюгтянин мцгавимяти, Рж-

йерлябирляшмянин мцгавимятидир.  

 

32



 

Аваданлыьын эювдясиндя эярэинлик йарандыгда эювдяйя 

тохунан  адам  щяйат  цчцн  тящлцкяли  олан  эярэинлик  алтына 

дцшцр.  Бу  щалда  ъяряйанын  кечдийи  йол  белядир:  мцщафизя 

йерлябирляшмяси  мцгавимяти  (Рж)-торпаг  (йер)-нейтралын 

йерлябирляшмяси мцгавимяти (Ро)-шябякянин нейтрал нюгтяси-

йарымстансийанын  трасформаторунун  долаьы-фаза  мяфтили-

електрик  гурьусунун  эювдяси.  Мцгавимятляр ардыъыл  гошулду-

ьундан  фаза  эярэинлийи  (220  В)  онларын  гиймятляриня  мц-

тянасиб бюлцнцр; Рж вя Ро ейни оларса, онда эювдяйя дцшян 

эярэинлик 110 В олаъагдыр ки, бу да она тохунан адам цчцн 

олдугъа тящлцкялидир.  

Эювдянин  йерлябирляшмяси  мцгавимяти  (Рж)  нейтралы 

йерлябирляшдириъисинин  мцгавимятиндян  (Ро),  адятян  бюйцк 

олур, демяли, эювдяйя дцшян эярэинлик дя 110 В-дан йцксяк 

олаъагдыр.  

Аваданлыьын  эювдясини  10,б  шяклиндя  эюстярилян  кими 

гошмаг  (эювдялярин  бир  щиссяси  сыфыр  мяфтилиня  бирляшдирилмиш, 

галан  щиссяси  ися  йерля  бирляшдирилмишдир)  ашаьыдакы  сябябя 

эюря йолверилмяздир. Яэяр фазалардан бири йерля бирляшдирилмиш 

эювдяйя  кечярся,  онда  щяр  ики  эювдядя  йеря  нязярян 

тящлцкяли эярэинлик йарана биляр.  

Ъяряйанын  кечдийи  йол  беля  олар:  мцщафизя  йерлябир-

ляшмяси  (Рж)-йер-нейтралын  йерлябирляшмяси  (Ро)-сыфыр  нюгтя-

йарымстансийанын  трансформаторунун  долаьы-фаза  мяфтили-

електрик аваданлыьынын эювдяси Рж=Ро оларса, онда биринъи вя 

икинъи  эювдяляря  дцшян  эярэинликляр  тягрибян  ейни  вя  фаза 

эярэинлийинин  йарысына  бярабяр  (110  В)  олаъагдыр  ки,  бу  да 

тящлцкялидир.  

 

 



 

 

 



 

 

33

Мцщафизя сыфырланмасы 



 

Мцщафизя  сыфырланмасы  електрик  аваданлыьынын  эярэинлик 

алтына  дцшя  билян  ъяряйанапармайан  метал  щиссяляринин 

електрик  шябякясинин  бир  нечя  дяфя  йерля  бирляшдирилмиш  сыфыр 

мяфтилиня бирляшдирилмясидир (шякил 11).  

 

 



 

 

Шякил 11. Електрик мцщяррикинин сыфырланмасы схеми: 



 

У-фаза эярэинлийи, Ыгг-гыса сыфырланма ъяряйаны, 1,2,3-фазалар,  

0-сыфыр мяфтили, Ро-нейтрал нюгтянин мцгавимяти. 

 

Мцщафизя сыфырланмасынын тяйинаты еля мцщафизя йерлябир-



ляшмяси  кимидир:  эювдяйя  эярэинлик  дцшдцкдя  адамларын 

ъяряйандан  зядялянмяси  тящлцкясини  арадан  галдырмагдыр. 

Бу  мясяля  зядялянмиш  гурьунун  електрик  шябякясиндян 

автоматик айрылмасы иля щялл едилир.  

Сыфырламанын  иш  принсипи-эювдяйя  дцшян  эярэинлийи  бирфа-

залы  гыса  гапанмайа  чевирмякдян  ибарятдир  ки,  бунун  да 

мягсяди мцщафизянин ишлямясини тямин едя билян вя бунунла 

 

34



да  зядялянмиш  електрик  гурьусуну  гидаландырыъы  шябякядян 

автоматик  айыран  бюйцк  ъяряйан  шиддяти  йаратмагдыр. 

Ашаьыдакылар беля мцщафизя щесаб олунур:  

-ярийян  горуйуъулар  вя  йа  гыса  гапанма  ъяряйанла-

рындан мцщафизя цчцн гойулмуш максимал автоматлар; 

-истиликдян мцщафизя едилян магнит ишясалыъылары; 

-истилик релеляри иля контакторлар вя башга ъищазлар. 

Эювдяйя фаза дцшдцкдя ъяряйан ашаьыдакы йолла ахыр: 

эювдя-сыфыр  мяфтили  вя  трасформатор  долаглары-фаза  мяфтили-

горуйуъулары; гыса гапанмада мцгавимят кичик олдуьундан 

ъяряйан шиддяти бюйцк олур вя горуйуъулар ишляйир.  

Мцщафизя  сыфырланмасы  нейтралы  бирбаша  йерлябирляш-

дирилмиш  эярэинлийи  1000  В-а  гядяр  олан  дюрд-мяфтилли  цчфазалы 

електрик  шябякяляриндя  тятбиг  едилир.  Адятян  380/220  вя 

220/127  В  эярэинликли  беля  шябякяляр  машынгайырма  сяна-

йесиндя эениш тятбиг олунур.  

Електрик  шябякясиндя  сыфыр  мяфтил  електрик  гурьусунун 

дюврядян  ачылмасы  цчцн  лазым  олан  гыса  гапанма  ъяряйа-

ныны тямин етмякцчцн кичик мцгавимятли дювря йаратмагдан 

ютрцдцр.  

Цчфазалы дюрдмяфтилли шябякядя нейтрал ондан ютрц йерля 

бирляшдирилир ки, фаза тясадцфи олараг йерля гапанмадыгда сыфыр 

мяфтилин  йеря  нязярян  эярэинлийи  тящлцкясиз  гиймятя  гядяр 

азалсын (шякил 12).  

 

 

 



 

 


 

35

 



 

Шякил 12. Нейтрал нюгтянин йерлябирляшдирмя мяфтили 

гырылдыгда мцщафизя йерлябирляшдирилмясинин йериня 

йетирилмясиня йол верилмяйян щал 

 

Нейтралы  йерля  бирляшдирмядян  беля  шябякя  тящлцкялидир 



вя ону тятбиг етмяк олмаз.  

Тякрар  йерлябирляшдирмя  сыфыр  мяфтили  гырылдыгда  вя  ейни 

заманда  эювдяйя  фаза  дцшдцкдя  адамларын  зядялянмя 

тящлцкясини  азалтмаг  мягсядиля  едилир.  Бу  щалда  тякрар 

йерлябирляшдирмя  олмадыгда  эювдяйя  дцшян  эярэинлик  фаза 

эярэинлийиня бярабяр олур. Сыфыр мяфтилин тякрар йерлябирляшмяси 

олдугда  ися  о,  фазанын  эювдя  иля  гапанмасы  йериня  кими 

гырылмышса, ондакы эярэинлик хейли азалар.  

Сыфыр мяфтил еля чякилмялидир ки, гырылма имканыны олмасын; 

сыфыр  мяфтилдя  онун  бцтювлцйцнц  поза  билян  горуйуъулар, 

ачарлар  вя  башга  ъищазлар  гоймаг  гадаьандыр.  Сыфыр  хяттин 

кечириъилийи  фаза  мяфтилинин  кечириъилийинин  ян  азы  50%-и  гядяр 

олмалыдыр.  

Електрик  аваданлыьынын  сыфырланмасына  нязарят  ону  ис-

тисмара  гябул  етдикдя,  щабеля  истисмар  просесиндя  дюври 

олараг  апарылыр.  Беш  илдя  бир  дяфя  ян  узаг,  щабеля  ян  эцълц 

електрик  гябуледиъиляринин,  онларын  цмуми  мигдарынын  ян  азы 

10%-и цчцн «фаза-сыфыр» илэяйинин там мцгавимяти юлчцлцр.  

Шябякя  ясаслы  тямир  едилдикдя  вя  йенидян  гурулдугда 

пландан кянар юлчмяляр мцтляг апарылыр.  

 

 

 

36



Мцщафизя ачылмасы 

 

Мцщафизя  ачылмасы  адамын  електрик  ъяряйаны  иля  зядя-



лянмя тящлцкяси баш веряркян електрик гурьусуну автоматик 

ачан системдир.  

Мцщафизя ачылмасына нцмуня 13-ъц шякилдя эюстярилян 

гурулуш  ола  биляр;  бурада  вериъи  эювдя  иля  кюмякчи  йер-

лябирляшдириъи арасында гошулмуш ПЖ релесидир.  

 

 



 

 

Шякил 13. Йеря нязярян эювдяйя дцшян эярэинлийи 



мцщафизя ачылмасынын схеми: 

 

а) автоматик ачылмада, б) магнит ишясалыъысы иля 

 

Реленин  долаьынын  мцгавимяти  кюмякчиси  йерлябирляшди-



риъинин мцгавимятиндян хейли бюйцк оларса, кюмякчи йерлябир-

ляшдириъи ися мцщафизя йерлябирляшмясинин гойулдуьу сащянин 

щцдудларындан  кянара  чыхарылмышса,  онда  ПЖ  релесинин 

макарасы  эювдянин  йеря  нисбятян  эярэинлийиня  бярабяр  олан 

эярэинлик алтында олаъагдыр.  

Эювдяйя  дцшян  щямин  эярэинлик  ПЖ  релесинин  ишлямя 

эярэинлийиндян  бюйцк  оларса,  реле  ишя  дцшцр  вя  АВ  ачарынын 


 

37

макарасыны ачан дювряни гапайыр вя йа магнит ишясалыъысынын 



ОК  макарасыны  ачыр.  Щяр  ики  щалда  зядялянмиш  ишлядиъи 

шябякядян ачылыр.  

Мцщафизя  ачылмасы  иш  етибарлылыьына  эюря  хцсуси  техники 

шяртляри юдяйян автоматларла йериня йетирилир.  

Мцщафизя ачылмасы бцтцн мцщафизяни, йа да онун Аша-

ьыдакы нювляриндян бязисини бир ъищазла йериня йетирмяк цчцн 

нязярдя тутулмушдур: 

-торпаг вя йа эярэинликдян нормал изоля едилмиш електрик 

аваданлыьынын елементляри иля бирфазалы гапанма; 

-фазалардан биринин азалан изолйасийа сявиййяси адамын 

зядялянмясиндян  ютрц  тящлцкя  йаратдыгда  натамам  га-

панма;  


-ъищазын мцщафизя зонасында адамын електрик гурьусу-

нун фазаларындан бириня тохундугда електрикдян зядялянмя.  

Мцщафизя  ачылмасы  гурулушуну  эярэинлийи  1000  В-а 

гядяр олан анъаг ашаьыдакы нюв електрик гурьуларында тятбиг 

етмяк тювсийя олунур:  

-нейтралы  изоля  едилмиш  сяййар  електрик  гурьуларында, 

хцсусиля  яэяр  електрик  гурьусу  бцтцн  зярури  параметрляри 

нязяря  алынан  йерлябирляшдириъи  гурулушун  щазырланмасы  чя-

тинляшмиш  шяраитдя  йерляшдирилдикдя.  Беля  шябякялярдя  мцща-

физя  ачылмасы,  щям  мцстягил  мцщафизя,  щям  дя  йерлябир-

ляшдирмя иля бирликдя мцщафизя шяклиндя тятбиг олуна биляр;  

-йеэаня  мцщафизя  васитяси  вя  башгаларына  ялавя  кими 

нейтралы изоля едилмиш стасионар електрик гурьуларында електрик 

машынларыны мцщафизя етмяк цчцн; 

-електрик  ъяряйаны  иля  йцксяк  зядялянмя  тящлцкяси  вя 

партлайыш  тящлцкяси  олан  шяраитдя  нейтралы  мцхтялиф  режимли 

стасионар вя сяййар  електрик гурьуларында; 

-сыфырлама  мцщафизяси  кифайят  гядяр  сямяряли  олмайан 

ян  узаг  електрик  енержиси  ишлядиъиляриндя  вя  номинал  эцъц 

бюйцк  олан  ишлядиъилярдя  нейтралы  бирбаша  йерля  бирляшдирилмиш 

стасионар електрик гурьуларында.  

 

38



Мцщафизя  ачылмасыны  йерлябирляшдирмя  вя  йа  сыфырлама 

тятбиг етмяк мцмкцн олмайан йерлярдя, щабеля тякрар цчцн 

хцсуси  тящлцкяли  биналарда-мисал  цчцн,  шахталарда  гойурлар; 

бу  биналарда  сыфырлама  заманы  гыса  гапанма  партлайыша 

сябяб ола биляр.  

Ясас вя йеэаня мцщафизя тядбири шяклиндя тятбиг едилян 

(йерлябирляшмя  явязиня)  мцщафизя  ачылмасы  гурулушу 

ашаьыдакы тялябляри юдямялидир:  

-ъяряйанапаран  щиссяляря  биргцтблц  тохундугда  тящ-

лцкясизлийи тямин етмяли; 

-юзцнянязарят; 

-кифайят гядяр етибарлы олмалы; 

-кифайят гядяр ъялд ишлямяли.  

Мцщафизя  ачылмасы  башга  мцщафизя  прийомлары  (йерля-

бирляшдирмя,  сыфырлама,  тутумун  компенсасийасы  вя  и.а.)  иля 

бирликдя  ясас  тядбир  кими  еля  гурьуларда  тятбиг  олунур  ки, 

щямин  гурьуларда  бу  прийомлар  етибарлы  дейил  вя  мцщафизя 

ачылмасы олмадан тящлцкясизлийи тямин етмяк олмур.  

 

Електрик гурьуларынын истисмарында тящлцкясизлик 



техникасынын цмуми гайдалары  

 

Електрик  гурьуларынын  тящлцкясиз  истисмарынын  тяшкилинин 



ясасы  хидмят  щейятинин  йцксяк  техники  савадлылыьы  вя  шцурлу 

интизамы,  ишлярин  йериня  йетирилмясиндя  тящлцкясизлийи  тямин 

едян  тяшкилати  вя  техники  тядбирляря  ъидди  ямял  едилмясиндян 

ибарятдир.  

Ишляйян електротехники гурьулара хидмят ишиня дахил олан 

бцтцн  шяхсляр  сящиййя  назиринин  ямриня  мцвафиг  олараг  га-

багъадан  вя  вахташыры  (24  айда  бир  дяфя)  тибби  бахышдан 

кечмялидирляр.  

Ишляйян  електротехники  гурьулара  хидмят  ишиня  гябул 

едилмясиня  мане  олан  тибби  якс-эюстяришлярин  сийащысы  6-ъы 

ялавядя верилмишдир.  


 

39

Електрик енержиси мянбяйи олуб, тамамиля вя йа гисмян 



эярэинлик  алтында  олан,  йахуд  коммутасийа  апаратларына 

гошмагла  истянилян  анда  эярэинлик  вериля  билян  електрик  гур-

ьулары ишляйян електрик гурьусу щесаб олунур.  

Електрик  тящлцкясизлийи  цзря  беш  ихтисас  групу  мюв-

ъуддур.  

1-ъи ихтисас групу ЕТГ вя ТТГ биликляр йохламасындан 

кечмямиш  ишчи  щейятиня,  мясялян,  електротехники  гурьулара 

хидмят едян, електрик аляти иля ишляйян, юзцйерийян автомобил 

машынларын вя автокранларынын сцрцъцляриня, електрик гурьулары 

биналарынын сцрцъцляриня, електрик гурьулары биналарынын сцпцр-

эячиляриня верилир.  

1-ъи  ихтисас  групундан  олан  ишчилярин  ТТ-дян  хцсуси 

електротехники  щазырлыьы  олмайа  биляр,  лакин  електрик  ъяряйа-

нынын тящлцкяси щаггында вя хидмят етдикляри сащядя ишляйяр-

кян  тящлцкясизлик  тядбирляри  щаггында  елементар  тясяввцрляри 

олмалыдыр.  1-ъи  ихтисас  групундан  оланлар  илк  йардым  эюс-

тярмяк гайдалары вя прийомлары иля практики таныш олмалыдырлар.  

1-ъи  ихтисас  групунун  верилмяси  хцсуси  журналда  гейд 

едилир, йохланылан вя йохлайан шяхсляр имзалайырлар. Бу щалда 

биликлярин  йохланылмасы  щаггында  вясигя  верилмяси  тяляб 

олунмур.  

2-ъи ихтисас групу практикантлара-институтларын, техникум-

ларын, техники мяктяблярин тялябяляриня; електрик монтйорларына, 

електрик  чилинэярляриня,  рабитячиляря,  електрик  мцщяррикляри  мо-

торчуларына,  електрик  няглиййаты  машинистляриня,  галдырыъы  кран 

машинистляриня; електрик гурьуларында ян азы бир ай иш стажы олан 

електрик гайнагчыларына; електрик гурьуларында ян азы алты ай иш 

стажы олан практик-електрикляря верилир. 

2-ъи  ихтисас  групундан  олан  ишчилярин  електрик  гурьулары 

иля  елементар  техники  танышлыьы,  електрик  ъяряйанынын  вя 

ъяряйанапаран щиссяляря йахынлашмаьын тящлцкялилийи щаггын-

да  айдын  тясяввцрляри  олмалыдыр;  електрик  гурьуларында  ишля-

йяркян  ясас  ещтийат  тядбирлярини  билмяли  вя  илк  йардым 

эюстярмяк гайдалары иля практики танышлыьы олмалыдыр.  

 

40

3-ъц  ихтисас  групу  електрик  монтйорларына,  електрик 



чилинэярляриня,  рабитячиляря;  електрик  йарымстансийаларында  вя 

електрик гурьуларында ихтисаслар цзря ян азы алты ай иш стажы олан 

оператив  ишчиляря;  йеддинъи  вя  даща  йухары  синиф  тящсили  олан 

ТПМ-нин битирмиш, щабеля ян азы цч ай иш стажы олан шяхсляря; 

институтларын  вя  техникумларын  практикантларына,  2-ъи  ихтисас 

групунда  ян  азы  бир  ай  иш  стажы  олан  йени  башлайан  мцщян-

дисляря вя техникляря верилир.  

ТТ цзря 3-ъц ихтисас групунда оланлар: 

-електрик  гурьуларынын  гурулушу  вя  онлара  хидмятля 

танышлыьы, електротехникадан елементар биликляри олмалы; 

-електрик  гурьуларында  ишляйяркян  тящлцкяни  айдын  тя-

сяввцр етмяли;        

-електрик  гурьуларында  цмуми  тящлцкясизлик  техникасы 

гайдаларыны  вя  онларда  ишлямяйян  бурахылма  гайдаларыны 

билмяли; 

-щямин шяхсин вязифяляри даирясиндя дахил олан иш нювляри 

цзря хцсуси тящлцкясизлик техникасы гайдаларыны билмяли; 

-електрик гурьуларында ишляйян адамлара нязарят етмяйи 

баъармалы; 

илк  йардым  эюстярмяк  гайдаларыны  билмяли  вя  зядя-

лянмишляря ямяли илк йардым эюстярмяйи баъармалыдырлар.  

4-ъц ихтисас групу електрик монтйорларына, електрик чилин-

эярляриня,  рабитячиляря,  електрик  йарымстансийаларына  вя  сех 

електрик гурьуларынын щямин ихтисаслар цзря цмуми иш стажы ян 

азы бир ил олан оператив ишчиляриня вериля биляр; йеддинъи вя даща 

йухары синиф тящсили олан вя хцсуси тялим кечмиш шяхсляр цчцн 

иш стажы алты айа кими азалдыла биляр; 3-ъц ихтисас групу олан вя 

електрик  гурьуларында  иш  стажы  ян  азы  ики  ай  олан  фяалиййятя 

йениъя башламыш эянъ мцщяндисляря вя техникляря;  

електрик гурьуларында ян азы цч ил истещсалат иш стажы олан 

тящлцкясизлик техникасы цзря мцщяндисляря верилир.  

ТТ-цзря 4-ъц ихтисас групундан оланлар:  

-хцсуси  техники  пешя  мяктяби  щяъминдя  електро-

техникадан мялуматы олмалы;       



 

41

-електрик  гурьуларында  иш  тящлцкяси  щаггында  там 



тясяввцрц олмалы; 

-електрик  гурьуларынын  техники  истисмар  гайдаларыны, 

електрик  гурьуларында  тящлцкясизлик  техникасы  гайдаларыны,  ща-

беля  електрик  гурьуларында  тятбиг  олунан  мцщафизя  ва-

ситяляриндян  истифадя  вя  онларын  сынанылмасы  гайдаларыны  там 

билмяли;  

-гурьуну о дяряъядя йахшы билмялидир ки, ишин тящлцкясиз 

эюрцлмяси  цчцн  мящз  щансы  елементляри  ачмаг  лазым 

олдуьуну мцстягил тяйин едя билсин, щямин елементляри цздян 

тапа  билсин,  тящлцкясизлийя  аид  лазыми  тядбирляри  дягиг  йериня 

йетиря билсин; 

-эярэинлийи  1000  В-а  гядяр  олан  електрик  гурьуларында 

ишлярин  тящлцкясиз  апарылмасыны  тяшкил  етмяйи  вя  онлара 

нязарят етмяйи баъармалы; 

-илк тибби йардым эюстярмяк гайдаларыны билмяли вя зядя-

лянмиш  адамлара  илк  тибби  йардым  эюстярмяйи  практики  баъар-

малыдыр.  

5-ъи ихтисас групу ашаьыдакы шяхсляря вериля биляр:  

-електрик гурьуларында цмуми иш стажы ян азы беш ил олан 

електрик монтйорлары, електрик чилинэярляри, усталар, техникляр вя 

мцщяндис-практикляр;  йедди  вя даща  йухары  синиф  тящсили  олан, 

хцсуси  тялим  кечмиш  вя  електрик  гурьуларында  ян  азы  цч  ил 

цмуми иш стажы олан шяхсляр; 

-цмуми  иш  стажы  ян  азы  алты  ай  олан  усталар,  техникляр, 

мцщяндисляр (там орта вя али техники тящсилли).  

5-ъи ихтисас групундан олан шяхсляр:  

а) юз сащясинин схемини вя аваданлыьыны билмяли; 

б)  цмуми  вя  хцсуси  даирядя  гайдалары  вя  ТТгГ-ни 

мющкям  билмяли,  щабеля  електрик  гурьуларында  тятбиг  олунан 

мцщафизя  васитяляриндян  истифадя  вя  онлары  сынама  гай-

даларыны билмяли; 

ъ) ЕТГ вя ТТГ гайдаларынын бу вя йа башга бяндинин 

тялябляринин нядян иряли эялдийини айдын тясяввцр етмяли;  

 

42



ч)  истянилян  эярэинликли  електрик  гурьуларында  ишлярин 

тящлцкясиз  эедишини  тяшкил  етмяйи  вя  онлара  нязарят  етмяйи 

баъармалы;  

д) илк йардым гайдаларыны билмяли вя зядялянмиш Адам-

лара практики илк йардым эюстярмяйи баъармалы;  

е) башга ихтисас групларындан олан ишчиляря тящлцкясизлик 

техникасы  гайдаларыны  вя  илк  йардым  эюстярмяйи  юйрятмяйи 

баъармалыдырлар.  

 

Ишчи щейятин щазырланмасы вя юйрядилмяси 



 

Ишя гябул олундугда вя йа башга ишя кечирилдикдя мц-

дириййят ишя гябул олунанлары илкин тялиматландырмалы, онлары тящ-

лцкясиз  иш  прийомлары  иля,  дахили  низам  гайдалары  иля,  тящлцкя-

сизлик  техникасы  гайдалары,  сянайе  санитарийасы  вя  йаньын 

ялейщиня мцщафизя гайдалары иля таныш етмялидир. Ишя тязя гя-

бул олунан шяхсляр цчцн апарылан эириш тялиматландырмасындан 

ялавя,  башга  ишя  кечиряркян  билаваситя  иш  йериндя  тялимат-

ландырма апарылмалыдыр.  

Иш  йериндя  тялиматландырма  щямин  иш  йери  цчцн  електрик 

гурьулары гурулушдарынын мювъуд гайдаларына вя ишлядиъилярин 

електрик  гурьуларынын  техники  истисмары  гайдаларына  мцвафиг 

хцсуси щазырланмыш тялиматларын бцтцн бяндляри цзря апарылыр.  

Илкин  тялиматландырманы  мцяссисянин  верилян  гурьунун 

хцсусиййятляриня  мцвафиг  тяртиб  едилмиш  тялимат  ясасында, 

хцсуси  аваданлыглашдырылмыш  тящлцкясизлик  техникасы  каби-

нетиндя тящлцкясизлик техникасы цзря мцщяндис апарыр. Мцяс-

сисянин  ишчиляринин  илкин  тялиматландырманы  мянимсямя 

дяряъясини  йохламаг  вя  гиймятляндирмяк  цчцн  бу  ишя  тящ-

лцкясизлик техникасы вя сянайе санитарийасы шюбясинин ряисини, 

мцяссисянин  сящиййя  мянтягясинин  вя  йа  поликлиникасынын 

щякимини,  сынагдан  кечирилянин  ишя  эюндярилдийи  сехин  нцма-

йяндясини ъялб етмяк мягсядяуйьундур.  

Тящлцкясизлик  техникасы  вя  електрик  тящлцкясизлийи  цзря 

илкин  тялиматландырманын  кейфиййятиня  мцяссисянин  иътимаи 


 

43

тяшкилатларынын  мцнтязям  нязарят  етмяляри  ваъибдир.  Биликляри 



йохлайаркян  тялиматландырылан  шяхсин  эярэинлик  алтына  дцшмя 

щалларында  илк  йардым  эюстярмяйи  баъарыб-баъармадыьыны 

айдынлашдырмаг лазымдыр.  

Тялиматландырма тялиматландырыланын тящким олундуьу ян 

тяърцбяли  ишчинин  (устанын)  рящбярлийи  вя  сех  ряисинин  нязаряти 

алтында апарылыр.  

Иш  йериндя  тялиматландырма  дюври  олараг  тякрар  едилир  ки, 

бу  да  щямин  мцяссися  цзря  верилмиш  ямрля  мцяййянляш-

дирилир; иш йериндя тякрар тялиматландырманын дюврцнцн мцддяти 

иш  йеринин  хцсусиййятляриндян  асылыдыр.  Хцсуси  мясул  сащя-

лярдя  (истещсалат  сехляринин  електрик  гурьуларында)  тялимат-

ландырма айда бир дяфя, галан сащялярдя (кюрпцлц кранларда) 

ися щяр цч айдан бир тякрар олунур.  

Иш  йериндя  апарылан  електрик  тящлцкясизлийи  цзря  тяли-

матландырманын  кафилийини  тялиматландырылан  шяхся  верилмиш 

тялимат  ясасында  ямяк  мцщафизяси  цзря  сех  инспекторунун 

иштиракы иля сех ряиси вя йа онун мцавини йохлайыр.  

 

Сянайе мцяссисясиндя електрик  



тящлцкясизлийи цчцн мясулиййят 

 

Мцяссисянин електрик тясяррцфатынын тящлцкясиз вязиййяти 



електрик  гурьуларынын  гурулушу  вя  техники  истисмар  гайдала-

рынын  йериня  йетирилмяси,  хидмятин  тящлцкясизлийи  цчцн  мясу-

лиййят  баш  мцщяндися,  баш  енерэетикя  (йахуд  баш  ме-

ханикя), електрик сехинин ряисиня, сехин енерэетикиня вя мцяс-

сисянин  истянилян  сащясиня  башчылыг  едян  истянилян  ишчийя 

щяваля олунур.  

Мцяссисянин  баш  енерэетики  електрик  аваданлыьынын  ъари 

вя  план-ещтийат  тямириня  вахташыры  бахышларын  кечирилмясини; 

ишыгландырыъы  арматурун  тямизлянмясини  вя  ятраф  сятщлярин 

рянэлянмясини;  електрик  аваданлыьынын  йейилмяси  вя  зядя-

лянмясиндян  електрик  травмаларынын  башвермя  тящлцкясинин 

гаршысынын  вахтында  алынмасыны;  електрик  гурьусуна  хидмят 

 

44

щейятинин  биликляринин  дюври  йохланылмасыны;  ишчи  щейятин  тяли-



матларла  тяъщизини;  електрик  тящлцкясизлийи  цзря  хцсуси  тяд-

бирлярин  (мцщафизя  васитяляринин,  изолйасийанын вя  и.а.)  кечирил-

мясини; йерлябирляшмянин вязиййятинин йохланылмасыны; паркда 

електрик  аваданлыьынын,  хцсусиля  електрик  гурьуларынын  тящлц-

кясизлийиня  тяминат  верян  електрик  аваданлыьынын  ещтийат  щис-

сяляринин  артырылмасыны;  електрик  гурьуларынын  няинки  сямяряли, 

щям дя тящлцкясиз ишиня кюмяк едян йени техники васитялярин 

тятбигини тямин етмялидир.  

Мцяссисялярин  айры-айры  истещсал  сащяляриндя  електрик 

гурьуларынын  дцзэцн  вя  тящлцкясиз  истисмарына  мясулиййяти 

щямин сащялярин енерэетикляри дашыйыр.  

Мцяссисянин  баш  енерэетики,  щабеля  електрик  тясяррцфа-

тынын истянилян сащясинин щяр бир рящбяри, нювбятчилийи вя тямир 

ишлярини  тяшкил  едяркян  ишчи  щейятинин  щазырлыьыны,  ихтисасыны  вя 

практики  вярдишлярини  нязяря  алмалы  вя  онун  цчцн  мясулиййят 

дашымалыдыр.  

Айры-айры щяр бир електрик гурьусу цчцн мцвафиг ихтисаслы 

мясул  шяхс  тяйин  олунмалыдыр;  щямин  шяхс  хидмят  етдийи 

гурьунун тящлцкясиз вязиййятиня нязарят етмялидир.  

Електрик гурьусуна хидмятя билаваситя щеч бир аидиййяти 

олмайан  шяхсляр  гурьунун  олдуьу  бинайа  баш  енерэетикин, 

електрик  сехинин  ряисинин,  йахуд  щямин  гурьуйа  ъавабдещ 

шяхсин  иъазяси  олмадан  вя  3-ъц  ихтисас  групундан  мцша-

йиятчи  шяхс  олмадан  гурьунун  олдуьу  бинайа  бурахыла  бил-

мязляр.  

Бцтцн  мцяссисянин  (тяшкилатын)  електрик  тясяррцфатына, 

йахуд  електрик  тясяррцфатынын  айрыъа  сащясиня  мясул  олан 

шяхс хидмят едилян вя тямир олунан електрик гурьусунун ишчи 

щейятинин дцзэцн сечилмяси цчцн мясулиййят дайышыр.  

Хырда  мцяссисялярин  вя  тяшкилатларын  (мяктяблярин,  хяс-

тяханаларын,  маьазаларын,  емалатханаларын,  йемякханаларын 

вя  б.)  мцдириййяти  башга  хырда  мцяссисялярля  (тяшкилатларла) 

мцштяряк ясасларла мцвафиг ихтисаслы ишчи щейяти сахламалыдыр, 

йахуд  електрик  гурьуларынын  истисмарыны  мцгавиля  цзря 



 

45

ихтисаслашдырылмыш  истисмар  тяшкилатларына  тапшырыб  онлара 



хидмяти  тяшкил  етмялидир.  Хырда  мцяссисяляр  (тяшкилатлар) 

групунун  електрик  гурьусуна  хидмят  едян  щейятя  бцтцн 

щалларда  мцвафиг  ихтисаслы,  мцщяндис-техник  ишчилярдян 

електрик тясяррцфатына мясул шяхс башчылыг етмялидир. Мцвафиг 

електротехники  щейят  олмадан  електрик  гурьуларынын  истисмары 

гадаьан олунур.  

Хцсуси  тяшкилатларын  (гурашдырыъы,  сазлайыъы,  сынаг)  мц-

дириййяти  вя  ишляйян  електрик  гурьуларында  чалышан  мцщяндис-

техник  ишчиляри  мцяссисялярин  (тяшкилатларын)  електрик  гур-

ьуларында  ишлямяк  цчцн  щейятин  бурахылмасы  щаггында  мц-

гавиля  вя нарйадлара мцвафиг  олараг,  тящлцкясизлик  техникасы 

гайдаларынын йериня йетирилмясиня ъавабдещдирляр.  

Електрик  гурьусунун  ишиндя  щяр  бир  аварийа  вя  щяр  бир 

брак  щалындан  ютрц,  щабеля  хидмят  олунан  сащядя  истянилян 

аварийа  вя  бракын  сящв  ляьв  едилмяси  цчцн  електрик  гур-

ьусуна  билаваситя  хидмят  едян  ишчиляр  шяхсян  мясулиййят 

дашыйырлар.  

Аваданлыьы тямир етмиш ишчиляр тямирин ашаьы кейфиййятдя 

апарылмасы  цзцндян  баш  вермиш  щяр  бир  аварийа  вя  брак 

цчцн,  мцяссисянин  мцщяндис-техник  ишчиляри  ися  онларын 

тягсири  цзцндян  тямирин  вахтында  апарылмамасы  вя  тямирдян 

сонра  аваданлыьын  пис  кейфиййятдя  гябул  едилмясиня  эюря 

ишдя  баш  вермиш  аварийа  вя  бракдан  ютрц  мясулиййят  да-

шыйырлар.  

Електрик гурьуларынын ишиндя баш верян аварийа вя бракын 

щяр бир щалы електрик вя истилик енержиси ишлядиъиляринин енерэетика 

тясяррцфаты обйектляринин ишиндя аварийаларын, бракын вя башга 

позулмаларын  тядгигиня  вя  учотуна  даир  нцмуня  тялиматына 

мцвафиг олараг тящгиг олунмалы вя нязяря алынмалыдыр.  

Тящгигатын материаллары ясасында ишдя охшар аварийа вя 

бракын  баш  вермясинин  гаршысыны  алан  аварийа  ялейщиня 

тядбирляр ишляниб щазырланмалыдыр.  

Йаньын,  партлайыш  вя  йа  бядбяхт  щадися  иля  нятиъяляня 

билян (мясялян, мяфтиллярин гырылмасы, йерля гапанма, електрик 

 

46

мцщяррикляринин  эювдяляриндя  эярэинлийин  олмасы  вя  и.а.) 



насазлыьы ашкар етмиш шяхс тящлцкянин гаршысыны алмаг цчцн 

дярщал  тядбир  эюрмялидир;  бу  щалда  нювбятчи  тяъили  вя  тяк-

башына  бцтцн  гурьуну  вя  йа  онун  бир  щиссясинин  ача  биляр, 

тящлцкяли зонаны мцщафизя чяпяриня ала биляр вя и.а., бундан 

сонра о, йухары вязифяли шяхся хябяр вермялидир.  

 

Електрик мцщяррикляри вя ял електрик машынлары 



 

Електрик мцщяррикинин етибарлы вя тящлцкясиз ишини щяр шей-

дян  яввял  онун  эювдясиндян  эедян  ъяряйанапаран  щис-

сялярин (мяфтиллярин) изолйасийасы мцяййян едир.  

Електрик  мцщяррикляриндя  вя  ял  електрик  машынларында 

изолйасийанын  ашаьыдакы  нювляри  тятбиг  едилир:  ишчи,  йахуд 

функсионал, ялавя, икигат вя эцъляндирилмиш.  

Машынын  (гурулушун,  апаратын,  ъищазын  вя  и.а.)  ишлямяси 

цчцн  зярури  олан  вя  оператору  електрик  ъяряйаны  иля  зядя-

лянмякдян  мцщафизя  едян  ясас  изолйасийайа  ишчи,  йахуд 

функсионал  изолйасийа  дейилир.  Емал,  щопма  лаклары  вя  ком-

паундлар, кабел дамарларынын вя дахили бирляшмялярин мяфтилляри 

резин изолйасийасы ишчи изолйасийалардыр.  

Ишчи  изолйасийайа  ялавя  едилян  вя  ондан  асылы  олмайыб 

ишчи  изолйасийа  зядяляндикдя  операторун  мцщафизя  цчцн  ня-

зярдя тутулмуш изолйасийайа ялавя изолйасийа дейилир. Машынын 

пластик кцтлядян олан эювдяси, изоляедиъи втулка вя и.а. ялавя 

изолйасийа ола биляр.  

Ялавя изолйасийа цчцн хассяляриня эюря ишчи изолйасийа 

кими истифадя олунан материаллардан фяргли материаллар истифадя 

олунмалыдыр ки, машынларын ян пис истисмар вя йа сахланма шя-

раитиндя ишчи вя ялавя изолйасийанын ейни вахтда зядялянмяси 

ещтималы ян кичик олсун.  

Икигат  изолйасийа  ишчи  вя  ялавя  изолйасийадан  ибарят 

електрик изолйасийасыдыр.  


 

47

Операторун електрик ъяряйанындан мцщафизя дяряъясини 



икигат  изолйасийа  кими  тямин  едян  йахшылашдырылмыш  ишчи 

изолйасийайа эцъляндирилмиш изолйасийа дейилир.  

Эцъляндирилмиш  изолйасийа  мящдуд  щалда  тятбиг  едилир; 

ондан  анъаг  икигат  изолйасийаны  йерляшдирмяк  мцмкцн 

олмайан  йерлярдя  истифадя  олунур;  мясялян,  штепсел  чян-

эялиндя, шоткатутанларын гапагларында.  

Електрик  мцщяррикляринин  истисмарынын  тящлцкясизлийини 

йцксялтмяк  цчцн  щяр  бир  мцщяррикдя  механизмин  фырланма 

истигамятини эюстярян ягряб гойулур; ишясалма гурулушунда, 

магнит  ишясалыъыларда,  кясян  ачарларда  вя  и.а.  онларын  аид 

олдуьу  агрегат  эюстярилир;  ишясалынма  шяраити  чятин  олан 

електрик  мцщяррикляри  артыг  йцклянмядян  мцщафизя  иля  тяъщиз 

олунур.  

Мяъбури  йаьланан  електрик  мцщяррикляриндя  йаь  ве-

ришинин  кясилдийи  щаггында  сигнал  верян  блоклама  дцзялдилир. 

Електрик  мцщяррикляринин  фырланан  бцтцн  щиссяляри  (вентилйа-

торлар,  гаснаглар,  муфталар  вя  валларын  ачыг  щиссяляри)  етибары 

юртцклярля мцщафизя олунур.  

Електрик  машынларынын  вя  ишясалма  тянзимляйиъи  апа-

ратларын  эиришляри  вя  чыхышлары  кипляшдирилир  вя  гапагла  гапаныр. 

Щямин  гапаглар  еля  бяркидилир  ки,  онлары  хцсуси  тяртибат 

олмадан ачмаг мцмкцн олмасын. Електрик мцщяррики ишляйян 

вахт мцщафизя чяпярини эютцрмяк гадаьандыр.  

Бядбяхт  щадися  баш  вердикдя,  тцстц  вя  йа  алов  чых-

дыгда, щяддиндян артыг вибрасийа олдугда, йастыглар гыздыгда, 

мцщяррикин  эцълц  гызмасы  иля  мцшайият  олунан  дюврляр  сайы 

азалдыгда, интигал механизми сындыгда електрик мцщярриклярини 

дярщал  шябякядян  айырырлар.  Йерли  тялиматда  щямин  мцясси-

сядя ишин хцсусиййятини якс етдирян башга щаллар да эюстяриля 

биляр.  


Ъяряйанапаран  щиссяляринин  мцщафизя  чяпяри,  йяни 

хцсуси  юртцйц  олмайан  електрик  мцщяррикляри  ачыг  електрик 

мцщяррикляри адланыр. Беля електрик мцщяррикляри ян уъуздур вя 

габаритляри  ян  кичикдир.  Мцщафизя  юртцйцнцн  олмамасы  йахшы 

 

48

тябии вентилйасийаны, истилийин йахшы айрылмасыны вя демяли, актив 



материалын истифадя олунмасынын йцксяклийини тямин едир.  

Ачыг електрик мцщярриклярини анъаг тозлу олмайан, туршу 

бухарлары  вя  башга  бухарлар  олмайан  гуру  биналарда  иш-

лятмяк  олар.  Ачыг  ъяряйанапаран  фырланан  щиссялярин  олмасы 

тясадцфи  тохунма  щалларында  ъяряйанла  зядялянмя  вя 

травма  алмаг  тящлцкяси  йарадыр;  щабеля  ъяряйанапаран 

щиссялярин цстцня метал йонгары вя йа ъяряйанапаран башга 

яшйалар дцшдцкдя гыса гапанманын башвермя имканы артыр.  

Ачыг  щавада  истифадя  етмяк  цчцн  кянар  яшйаларын 

дцшмясиндян  мцщафизя  олунан  електрик  мцщяррикинин  изол-

йасийасы  нямлик  ялейщиня  (рцтцбятя  дюзцмлц)  материалдан 

щазырлана биляр.  

Юртцлц  електрик  мцщяррики  ъяряйанапаран  щиссяляри 

мцщафизя чяпяриня алынмыш, йяни рцтцбят, тоз, щава чиркляринин 

дцшмямяси цчцн хцсуси юртцйц олан електрик мцщяррикляриня 

дейилир.  

Сойудулма  цсулундан  асылы  олараг  юртцлц  електрик  мц-

щяррикляри  бору  иля  бирляшдирилмякля  цч  вариантда  щазырланыр: 

сойутма щавасыны эятирян вя апаран боруларын бирляшдирилмяси 

цчцн  хцсуси  йерляри  олан  електрик  мцщяррикляри;  эювдяси  иля 

юртцйц  арасында  щава  дювраны  цчцн  бошлуьу  олан  сойутма 

кюйнякли  електрик  мцщяррикляри;  щава  дювран  етмяйян 

мющкям юртцклц електрик мцщяррикляри.  

Електрик мцщяррикляринин бцнювряси вя йа эювдяляри ара-

сында,  електрик  мцщяррикляри  вя  бинанын  щиссяляри,  йахуд 

аваданлыг арасындакы сярбяст «хидмят кечидляри» ян азы 1 м 

олмалыдыр;  чятин  щалларда  електрик  мцщяррикляринин  габаьа 

чыхан  щиссяляри  иля  аваданлыг  арасында  кечидлярин  0,6  м-я 

гядяр  даралмасына  йол  верилир.  Електрик  мцщяррикляри  вя 

бинанын диварлары, йахуд паралел гойулмуш електрик мцщяррик-

ляри  арасындакы  мясафя  о  бири  тяряфдян  кечид  олдугда  ян  азы 

0,3 м олмалыдыр.  

Ишляйян  електрик  мцщяррикиндя  шоткалара  гуллуг  етмяк, 

онлары  дяйишмяк  ямялиййатларыны  ямялиййат  щейятиндян  олан 



 

49

шяхс  вя  йахуд  ян  азы  3-ъц  ихтисас  групундан  хцсуси  тялим 



эюрмцш  шяхсляр  ашаьыдакы  ещтийат  тядбирлярини  эюзлямякля 

апармалыдырлар:  

а) ишляйян шяхсляр палтарынын вя йахуд силэи материалынын 

машынын  фырланан  щиссяляриня  илишмясиндян  юз  тящлцкясизлийини 

тямин етмялидир; 

б)  иш  апарыларкян  дирсяклярдян  кип  баьланан  голчаглар 

вя  йахуд  биляклярдян  кип  дцймялянян  ялъяк  эеймяк  лазым-

дыр;  


ъ)  коллекторлар  тяряфдя  тясирляндириъиляр  йанында  вя  ро-

торун  щалгалары  йанында  резин  диелектрик  айагалты  салынмалы, 

йахуд диелектрик галош эейиб ишлямяк лазымдыр;  

ч) ял иля машынын мцхтялиф гцтблц ъяряйанапаран щисся-

ляриня, йахуд ъяряйанапаран щиссяляря вя йерля бирляшдирилмиш 

щиссяляря  тохунмаг  гадаьандыр;  анъаг  дястякляри  изоля 

едилмиш алятлярдян истифадя етмяйя иъазя верилир.  

380/220  В  эярэинликли  електрик  мцщяррикляринин  мяфтилля 

бирбаша  йерля  бирляшдирилмиш,  изолйасийасынын  позулмасы  няти-

ъясиндя эярэинлик алтына дцшя билян метал щиссяляри шябякянин 

сыфыр  мяфтили  иля  бирляшдирмяк  йолу  иля  йерля  бирляшдирилмялидир 

(сыфырланмалыдыр).  Щямин  електрик  мцщяррикляринин  эювдяляринин 

шябякянин  сыфыр  мяфтили  иля  бирляшдирилмядян  йерля  бирляшди-

рилмяси гадаьандыр.  

Ял  електрик  машынларыны  електрик  мцщяррики  иля  тяъщиз 

олунмуш,  кичик  кцтляли  машынлара  ял  машыны  дейилир.  Ял 

машынына  нцмуня  ял  електрик  бурьулама  машыны,  ял  електрик 

гайчысы, ял електрик гайкаачанлары вя и.а. ола биляр.  

Операторун  електрик  ъяряйаны  иля  зядялянмядян  мц-

щафизя методундан асылы олараг ял електрик машынлары цч синфя 

айрылыр: Ы, ЫЫ, ЫЫЫ синифляр.  

Ы  мцщафизя  синфиня  эярэинлийи  42  В-дан  йцксяк  олан 

(бунлара  тохунмаг  мцмкцн  олан  щеч  олмаса  бир  метал 

деталы эярэинлик алтында олан щиссялярдян анъаг ишчи изолйасийа 

иля  изоля  едилир)  вя  йерля  бирляшдирмяк  цчцн  гурулушу  олан  ял 

електрик машынлары аиддир.  

 

50

ЫЫ  мцщафизя  синфиня  42  В-дан  йцксяк  эярэинликли  вя 



тохунмаг  мцмкцн  олан  бцтцн  метал  деталлары  эярэинлик 

алтындакы щиссялярдян икигат вя йа эцъляндирилмиш изолйасийа иля 

изоля едилмиш ял електрик машынлары аиддир.  

ЫЫЫ  мцщафизя  синфиня  42  В-дан  гядяр  эярэинлийя  щесаб-

ланмыш вя мухтар ъяряйан мянбяйиндян (эенератор гурьусу 

мцщяррикиндян,  аккумулйатордан,  галваник  елементлярдян 

вя и.а.), трансформатордан (автотрансформатордан йох!) вя йа 

икинъи  долаьы  (трансформаторун,  чевириъинин)  ня  биринъи  до-

лагларла,  ня  дя  йерля  щеч  бир  електрик  ялагяси  олмайан  че-

вириъилярдян гидаланан ял електрик машынлары аиддир.  

Ял  електрик  машынларынын  эярэинлийи  ашаьыдакы  кими 

олмалыдыр:  

-ян  чоху  220  В  тящлцкялилийи  йцксяк  олмайан  биналарын 

дахилиндяки ишлярдя;  

-ян  чоху  36  В  тящлцкялилийи  йцксяк  олан  биналарын 

дахилиндя вя биналарын хариъиндя.  

Мцстясна  щалларда  мцщафизя  васитяляриндян  (диелектрик 

ялъякляр,  галош,  айагалтылардан)  мяъбури  истифадя  етмякля  ял 

електрик  машынынын  мцщафизя  айрылмасы  гурулушу,  йахуд 

эювдясинин  етибарлы  йерлябирляшдирилмяси  олдугда  220  В-а 

гядяр эярэинликли ял електрик машынынын ишлядилмясиня йол верилир.  

Хцсуси  тящлцкяли  биналарда  вя  ялверишсиз  шяраитлярдя 

(газанларын,  бакларын  ичярисиндя  вя  и.а.)  мцщафизя  Васитя-

ляриндян (диелектрик ялъякляр, айагалты вя и.а.) мяъбури истифадя 

етмякля  ян  чоху  36  В  эярэинлийя  щесабланмыш  ял  електрик 

машынларынын ишлятмяйя иъазя верилир.  

Ял  електрик  машынлары  иля  ишлямяйя  ян  азы  2-ъи  ихтисас 

групу олуб, ял електрик машынлары иля тящлцкясиз иш методларыны, 

щямин  ишляри  йериня  йетиряркян  мцщафизя  тядбирлярини  вя  илк 

йардым эюстярмяк прийомларыны юйрянмиш шяхсляр бурахылыр.  

Ял  електрик  машынларындан  истифадя  едян  шяхсляря 

ашаьыдакы эюстярилянляр гадаьан олунур:  

-ял  електрик  машыныны  гыса  мцддятя  олса  беля  башга 

шяхсляря вермяк; 



 

51

-ял  електрик  машыныны  сюкмяк  вя  щяр  щансы  бир  тямир 



етмяк  (истяр  ял  електрик  машынынын  юзцнц,  истярся  дя  мяфтил-

лярини, штепсел бирляшмялярини вя и.а.). 

-ял  електрик  машынынын  мяфтилиндян  тутмаг,  йахуд  фырла-

нан кясиъи алятиня тохунмаг; 

-машын  ишляйян  вахт  вя  йа  там  дайандырылмамыш 

вязиййятдя йонгар вя овунтуну ял иля кянар етмяк; 

-2,5  м-дян  чох  йцксякликдя  сюйкямя  нярдивандан 

истифадя едиб ишлямяк;  

-газан  барабанларынын,  метал  резервуарларын  вя  и.а 

ичярисиня  эяздирилян  трансформаторлары  вя  тезлик  чевириъилярини 

дахил етмяк.  

Ял  електрик  машынлары  диггятля  хариъи  бахышдан  кечири-

ляъяк  йохланылыр,  йерлябирляшмянин  вя  мяфтиллярин  изолйасийа-

сынын сазлыьына, чылпаглашмыш ъяряйанапаран щиссялярин олуб-

олмамасына  вя  машынын  иш  шяраитиня уйьун  олмасына  диггят 

верилир.  

Ишчийя  вермямишдян  габаг  ял  електрик  машыны  стенддя 

вя  йа  ъищазла  (мисал  цчцн,  нормометр  типиндя)  йерлябир-

ляшдириъи  мяфтилин  сазлыьына  вя  эювдя  иля  гапанманын  олма-

масына йохланылыр. Гцсурлу ял електрик машыныны ишчийя вермяк 

гадаьандыр.  

Эювдя иля гапанманын олмамасы вя мяфтиллярин изолйа-

сийасынын  вязиййяти,  щабеля  машынын  йерлябирляшдириъи  дама-

рынын  (мяфтилинин)  гырылыб-гырылмамасыны  вя  онун  изолйасийасыны 

яз азы 3-ъц ихтисас групундан олан ишчиляр айда бир дяфядян 

аз олмайараг йохлайырлар.  

Машынын  тящлцкясизлик  тялябляриня  уйьунлуьуна  нязарят 

цчцн мцтляг вахташыры йохламаг лазымдыр (алты айда ян азы бир 

дяфя,  щабеля  яэяр  шоткалара,  коллектора,  долаглара,  дахили 

бирляшмялярин  мяфтилляриня,  ачара  вя  и.а.  ялчатмасы  мцмкцн 

оларса,  щяр  дяфя  сюкяндян  сонра).  Йохламаг  щцгугу 

електрик  тящлцкясизлийи  цзря  ян  азы  3-ъц  ихтисас  групу  олан 

шяхсляря  верилир.  Йохлама  заманы  машынын  тозу,  чирки  тямиз-

лянмяли  вя  бахышдан  кечирилмяйя  вя  ишлядиб  йохланылмайа 

 

52

щазырланмалыдыр.  Машынын  изолйасысийа  1  дяг.  мцддятиня  50 



Щс  тезликли  эярэинликли  електрик  мющкямлийиня  сынаныр:  100  В 

ишчи изолйасийа цчцн, 1500 В ялавя изолйасийа цчцн, 2500 В 

икигат  вя  йа  эцъляндирилмиш  изолйасийа  цчцн.  Нювбяти 

йохламанын тарихи машында эюстярилмялидир. Машынларын тямири, 

тяфтиш вя техники хидмятини анъаг хцсуси щейят апармалыдыр.  

Йохланма  мцддяти  ютмцш,  эювдя  деталы,  шоткатутуъу-

сунун  дястяйи,  йахуд гапаьы  сындыгда  вя  йа  онларда  чатлар 

ямяля  эялдикдя;  кабелин  юртцйц  вя  йа  онун  мцщафизя 

боруъуьу  зядяляндикдя;  юртцйц  гойулмамыш  вя  йа  насаз 

олдугда,  гошан  ачар  дягиг  ишлямядикдя,  шоткалар  гыьылъым 

вердикдя (коллекторда даиряви аловла мцшайият олунур), йанан 

изолйасийа  цчцн  характерик  тцстц  вя  йа  ий  олдугда;  йцксяк 

сяс-кцй,  таггылты,  вибрасийа  баш  вердикдя  ЫЫ  мцщафизя  синфин-

дян  олан  ял  електрик  машынларындан  истифадя  етмяк  га-

даьандыр.  

 

Аккумулйатор вя гайнаг гурьулары 



 ишляриндя тящлцкясизлик 

 

Аккумулйаторчуларын  ян  ашаьысы  3-ъц  ихтисас  групу  ол-



малыдыр.  Аккумулйатор  батарейаларынын  хариъдян  бахышдан 

кечирилмяси  вя  истисмарына  даир  ямялиййат  ишлярини  аккумул-

йатор  батарейаларына  нязарят  цзря  хцсуси  щазырлыг  кечмиш 

щейят апарыр.  

Щяр  бир  гурьунун  аккумулйатор  батарейасы  журналы  ол-

малыдыр,  щямин  журналы  хидмят  едян  електрик  монтйору  дол-

дурур.  

Стасионал аккумулйатор батарейалары онлар цчцн хцсуси 

айрылмыш  вя  тамбура  чыхышы  олан  биналарда  гойулур.  24-28  В 

эярэинликли  батарейалар  щавасы  вентилйасийа  олунан  шкафларда, 

йахуд тамбур олмайан биналарда гойула биляр.  

Туршу  вя  гяляви  батарейаларыны  ейни  бир  бинада  сах-

ламаг гадаьан олунур.  


 

53

Аккумулйатор  гурьусу  ашаьыдакыларла  тяъщиз  олун-



малыдыр:  

-денсиметрляр (ареометрляр) вя термометрляр електролитин 

сыхлыьыны вя температуруну юлчмяк цчцн; юлчц щцдуду 0-3 В 

олан эяздирилян сабит ъяряйан волтметри;  

-горуйуъу  тору  вя  йа  аккумулйатор  фанары  олан  эяз-

дирилян щерметик лампа; 

-тутуму  1,5-2  л  олан  лцляли  шцшя  бирялли  (йахуд  долча) 

електролит щазырламаг вя ону габлара тюкмяк цчцн; 

-горуйуъу шцшяляря елементлярин цстцнц юртмяк цчцн; 

-габа  йун  костйум,  резин  юнлцк,  резин  узунбоьаз 

чякмяляр вя ялъякляр, мцщафизя ейнякляри; 

-сода мящлулу туршулу батарейалар цчцн, борат туршусу 

мящлулу  вя  йа  сиркя  туршусу  мящлулу  гялявили  батарейалар 

цчцн;  


-эяздирилян  бянд  батарейа  елементлярини  шунтламаг 

цчцн.  


Даими ямялиййат щейяти олмадан ишляйян гурьулар дясти 

эюндяриляркян  онда  йухарыда  садаланан бцтцн  васитяляр ола 

биляр.  

Аккумулйатор  биналары  калорифер  гурулушунун  кюмяйиля 

исидилмялидир, щямин гурулуш аккумулйатор бинасындан хариъдя 

йерляшдирилир вя вентилйасийа каналына исти щаваны вурур.  

Аккумулйатор  бинасынын  дахилиндя  фланс  вя  вентиллярсиз 

бцтюв гайнаг олунмуш борулар шяклиндя бухар вя су исидилмя 

гурулушларынын гойулмасына йол верилир.  

Аккумулйатор 

биналарында 

електрик 

собаларынын 

гойулмасы гадаьан олунур. Електрик гыздырылмасындан истифадя 

етдикдя  каналдан  гыьылъым  чыхмасы  ялейщиня  тядбирляр 

эюрцлмялидир.  

Сойуг  щаваларда  аккумулйатор  бинасында  температур 

+10


0

Ъ-дян ашаьы олмамалыдыр.  

Аккумулйатор  батарейаларыны  долдурмаг  вя  ялавя 

долдурмаг  цчцн  тятбиг  олунан  дцзляндириъи  гурьулар  бюлцъц 

трансформатордан дяйишян ъяряйанла гидаландырылмалыдыр.  

 

54



Ачарлар,  штепсел  розеткалары  вя  горуйуъулар  аккумул-

йатор  бинасындан  хариъдя  гойулмалыдыр.  Ишыгландырма  електрик 

мяфтилляри  туршуйа  дюзцмлц  (гялявийя  дюзцмлц)  юртцклц 

мяфтиллярдян олмалыдыр.  

Аккумулйатор  батарейасыны  нювбятчи  щейят  суткада  бир 

дяфя  вя  уста,  йахуд  йарымстансийанын  ряиси  ики  щяфтядя  бир 

дяфя (даими нювбятчи олмайан йарымстансийаларда аваданлыьы 

бахышдан  кечирилмяси  иля  ейни  вахтда),  щабеля  айрылмыш  вя 

мцяссисянин  баш  енерэетикинин  тясдиг  етдийи  график  цзря 

хцсуси  айрылмыш  шяхс  бахышдан  кечирир.  Аккумулйатор  бата-

рейасыны  уста,  йахуд  йарымстансийанын  ряиси  аккумулйаторчу 

иля бирликдя ян азы айда бир дяфя мцфяссял бахышдан кечирир.  

Аккумулйатору  бахышдан  кечиряркян  ъяряйанапаран 

щиссяляря  тохунмаг,  щяр  щансы  ишляри  апармаг,  папирос 

чякмяк, од йандырмаг гадаьан олунур.  

Бахышдан  кечирмядя  ашаьыдакылар  хцсуси  диггятля 

йохланылыр:  

-вентилйасийанын  етибарлылыьы  вя  еффективлийи,  хцсусиля 

аккумулйатору долдураркян; 

-ачарларын,  штепсел  розеткаларынын  вя  юз  конструксийа-

сына  эюря  партлайыш  тящлцкяси  олан  вя  ачыг  гыьылъым  веря 

билмяйян башга електрик аваданлыьы;  

-стеллажларда вя изоляедиъи кюрпцлярдя рцтцбятин вя тозун 

олуб-олмамасы; 

-гапыларда  «Папирос  чякмяк  олмаз-йаньын  тящлцкяси 

вар!» плакатынын асылылб-асылмадыьыны;  

-диелектрик  резин  ялъяклярин,  мцщафизя  ейняйинин,  юн-

лцкляринин,  електролит,  дистилля  едилмиш  су  тюкмяк  цчцн  габын, 

сода вя борат туршусу мящлулларынын олуб-олмамасыны.  

Туршу иля бинада сахланылмалыдыр ки, орада ондан башга 

анъаг  дистилля  олунмуш  су  сахланыла  билсин.  Туршу  шябякяйя 

алынмыш,  йахуд  гулплары  олан  тохунма  зянбиллярдя  кип  гапалы 

шцшя  бутулкаларда  сахлама  зянбиллярдя  кип  гапалы  шцшя 

бутулкаларда сахланылмалыдыр.  



 

55

Туршу  тюкцлмцш  бутулканын  ортасында  ичярисиня  бутулка 



юз щцндцрлцйцнцн 

3

2



 щиссяси гядяр йерляшян шябякяли ойуьу 

олан  хцсуси  хярякдя  ики  фящля  апармалыдыр.  Туршу  бутулканын 

аьзындан  тюкцлдцкдя  бутулканы  бяркитмяк  вя  яймяк  цчцн 

хцсуси тяртибатлардан истифадя олунмалыдыр.  

Мящлулу тюкян вя щазырлайан ишчиляр ейняк, резин ялъяк-

ляр  вя  юнлцкляр  эеймякля  йаныглардан  мцщафизя  олун-

малыдырлар.  Ишляйян  вахт  йахынлыгда  ичярисиндя  5%-ли  сода 

мящлулу  олан  2-3  литрлик  бутулка  олмалыдыр  ки,  цзя,  ялляря  вя 

палтара  туршу  сычрантылары  дцшян  щалларда  онлары  йумаг 

мцмкцн олсун.  

Мящлулу щазырлайаркян туршунун сычрамамасы цчцн ону 

суйа  (суйа,  туршуйа  йох!)  тутуму  2  л  олан  шцшя  габдан 

назик  шырнагла  тюкцрляр.  Суйу  туршуйа  тюкмяк  гяти 

гадаьандыр, бу олдугъа тящлцкялидир.  

Гялявили  аккумулйаторлар  цчцн  електролит  щазырлайаркян 

сон  дяряъя  ещтийатлы  олмаг,  йейиъи  калиума  ял  иля 

тохунмамаг,  ону  маша  вя  йа  пинсетля  эютцрмяк  лазымдыр; 

бу щалда ял алтында мцтляг борат туршусу мящлулу вя тязя су 

олмалыдыр.  Йейиъи  калиумун  парчаларыны  хырдалайаркян  онларын 

цстцнц тямиз яски иля юртмяк лазымдыр ки, гопан гялпялярдян 

ола биляъяк йаныгларын гаршысы алынсын.  

Аккумулйаторларын  лювщялярини  вя  башга  гурулушун 

щиссялярини  тямизляйяркян,  йаранмыш  гурьушун  тозунун 

интенсив  сорулмасыны  тямин  етмяк  ваъибдир.  Эярэинлик  алтында 

ишлямяк тяляб олунарса, онда мцтляг дястякляри изоля едилмиш 

алятдян  истифадя  етмяк,  йахуд  изоляедиъи  диелектрик  ялъякляр 

эеймяк лазымдыр; бу щалда эярэинлик алтында олан ики мцхтялиф 

груп  батарейалара  ейни  заманда  тохунмаьын  мцмкцнлцйц 

арадан галдырылмалыдыр.  

Бундан  башга,  резин  айагалты  васитясиля  дюшямядян 

ялавя изоля олунмаг нязярдя тутулмалыдыр.  

Аккумулйатор  биналарында  гадаьан  олунур:  папирос 

чякмяк, од йандырмаг, гыьылъым веря билян електрик апаратлары 

 

56



эятирмяк,  електрик  гыздырыъы  ъищазлардан  истифадя  етмяк, 

эярэинлик алтында олан ъяряйанапаран щиссяляря вя мяфтилляря 

тохунмаг,  йалын  ялля  гурьушун  оксидиня  тохунмаг,  туршуну 

билаваситя  бюйцк  бутулкадан  суйа  тюкмяк,  йалын  ялля  йейиъи 

калиуму  эютцрмяк,  туршу  долдурулмуш  бутулканы  чийиндя  вя 

йа бойунда апармаг.  

Ял  гювс  гайнаьы,  йахуд  мцщафизя  газлары  мцщитиндя 

мцнтязям  апарылан  гайнаг  ишляри  хцсуси,  йахшы  вентилйасийа 

олунмуш  диварлары  йанмайан  ишыгкечирян  материалдан  щазыр-

ланмыш  кабинялярдя  эюрцлмялидир.  Мцнтязям  апарылмайан, 

щабеля  иригабаритли  деталлар  апарылан  щямин  нюв  гайнаг 

ишляриндя  иш  йери  ишыг  нцфуз  етмяйян  сипярлярля,  йахуд  йан-

майан  материалдан  щазырланмыш  пярдялярля  мцщафизя  чяпя-

риня алынмалыдыр.  

Флцс  алтында  апарылан  гайнаг  вя  електрик-шлак  гайнаг 

ишиндя мцщафизя чяпяри тяляб олунмур.  

Електрик  гайнаьы  гурьулары  цчцн  айрылмыш  биналарда 

ишляйяркян вя гайнаг ишляри апарылан йеря мямулатын данышыб-

апарылмасында  ращатлыьы  вя  тящлцкясизлийи  тямин  едян  кифайят 

гядяр енли (ян азы 0,8 м) кечид йоллары нязярдя тутулмалыдыр.  

Гайнаг  ишляри  биналарында  тезалышан  маддя  вя 

материалларын сахланылмасы гадаьандыр.  

Емалатханаларда,  кабинялярдя,  гайнагчыларын  иш  йерля-

риндя  ишчилярин  эюзляринин  вя  дяринин  шцаланмасы  тящлцкясинин 

олдуьу щаггында мцтляг хябярдарлыг плакаты асылмалыдыр.  

Ачыг щавада гойулмуш гайнаг гурьулары, щабеля бцтцн 

кюмякчи  ъищазлар  вя  онлара  аид  апаратлар  сычранты-тоздан 

мцщафизя едилмиш щалда олмалыдыр.  

Ачыг щавада олуб мцщафизя едилмяйян вязиййятдя олан 

гайнаг  гурьуларынын цзяриндя  йанмайан  материалдан  талвар 

щазырланмалыдыр,  бу,  гайнагчыларын  иш  йериня,  йахуд  гайнаг 

аваданлыьынын цстцня йаьынтынын дцшмясинин гаршысыны алыр.  

Беля талварлар олмадыгда йаьыш вя гар йаьан вахтларда 

електрик гайнаьы ишляри дайандырылмалыдыр. Йаьышдан вя гардан 



 

57

сонра  гайнаг  ишлярини  ъавабдещ  олан  шяхсин  иъазяси  иля 



давам етдирмяк олар.  

Електрик  гайнаьы  ишляриня  тящдцкясизлик  техникасы  цзря 

ян азы 2-ъи ихтисас групу олан електрик гайнагчылары бурахылыр.  

Електрик  гайнаьы  ишляриндя  мцтляг  иш  палтары  (эюдякъя, 

шалвар,  ичи  дярин  айаггабы,  ялъяк,  дюшлцклц  юнлцк  вя  папаг) 

эеймяк лазымдыр. Таван гайнаьында бунлардан башга гай-

нагчы азбест, йахуд брезент голчаглар эеймялидир; ялван ме-

таллары  вя  тяркибиндя  синк,  мис,  гурьушун  олан  яринтиляри  гай-

наг етдикдя ися сцзцъц респираторлардан истифадя олунмалыдыр.  

Метал  конструксийаларын,  газанларын,  резервуарларын, 

щабеля  хариъи  гурьуларын  ичярисиндя  (йаьыш  вя  гардан  сонра) 

гайнаг  ишлярини  апараркян  гайнагчы  ялавя  олараг  диелектрик 

ялъяк, галош вя айагалтыдан истифадя етмялидир.  

Гапалы  тутумларда  ишляйяркян  дя  полиетилен  каска 

эеймяк лазымдыр, бу заман метал сипярлярдян истифадя етмяк 

гадаьандыр.  

Гапалы  тутумларда  ишляри  ейни  вахтда  ян  азы  ики  няфяр 

эюрмялидир,  беля  ки,  онлардан  биринин  1-ъи  вя  даща  йцксяк 

ихтисас  групу  олмалы  вя  о,  гайнагчынын  ишляри  тящлцкясиз 

йериня йетирмясиня нязарят етмяк мягсядиля гайнаг олунан 

тутумдан  байырда  олмалыдыр.  Тутумун  ичярисиндя  ишйялян 

електрик  гайнагчысы  бир уъу  тутумдан  байырдакы  икинъи  шяхсин 

тутдуьу ипи олан горуйуъу гуршагла тяъщиз олунмалыдыр.  

Гайнаг  башъыьынын  дяйишян  ъяряйан  електрик  мцщяррики 

икинъи  эярэинлийи  36  В-дан  йцксяк  олмайан  алчалдыъы  транс-

форматордан  гидаландырылмалыдыр.  Беля  трансформаторун  икинъи 

дюврясинин  чыхышларындан  бири  бирбаша  йерля  бирляшдирилмялидир. 

Бу  вахт  ишляр  хцсуси  тящлцкяли  биналарда  апарылан  щаллар 

мцстясна  олмагла  гайнаг  башъыьынын  електрик  мцщяррикинин 

эювдяси йерля бирляшдирилмир.  

Електрик  гайнаьы  гурьуларыны  шябякяйя  гошуб-айырмаг 

ишлярини,  щабеля  онларын  истисмар  просесиндя  вязиййятинин  саз 

олмасына  нязарят  ишлярини  щямин  мцяссисянин електротехника 

щейяти апармалыдыр.  

 

58

Гайнаг  гурьусуну  бирляшдирмямишдян  габаг  бцтцн 



гурьуну хариъи бахышдан кечирмяк вя онун сазлыьына архайын 

олмаг  лазымдыр.  Бу  щалда  контактларын  вя  йерлябирляшдириъи 

кечириъилярин  вязиййятиня,  ишчи  мяфтиллярин  изолйасийасынын  саз 

олмасына,  мцщафизя  васитяляринин  варлыьына  вя  саз  олмасына 

хцсуси  диггят  верилмялидир.  Щяр  щансы  бир  насазлыг  ашкар 

едилдикдя гайнаг гурьусуна гошмаг гадаьандыр.  

Хцсуси  тящлцкяли  шяраитлярдя  гайнаг  ишляри  (мисал  цчцн, 

гапалы  тутумларын  ичярисиндя,  гуйуларда,  тунеллярдя,  понтон-

ларда,  газанларын  ичярисиндя,  эямилярин  бюлмяляриндя,  байыр 

ишляриндя)  цчцн  нязярдя  тутулмуш  дяйишян  вя  сабит  ъяряйан 

мянбяляриндян  гидаланан  бцтцн  електрик  гайнаьы  гурьулары 

бошуна  эедиш  эярэинлийини  автоматик  айыран,  йахуд  ону  ян 

чоху  0,5  сан.  мцддятиндя  12  В  эярэинлийя  кими  мящ-

дудлашдыран гурулушларла тяъщиз олунмалыдыр.  

Йцксяк  тящлцкяли  биналарда  ишлямяк  цчцн  нязярдя 

тутулмуш  вя  бошуна  эедиш  эярэинлийи  36  В-дан  артыг  олан 

бцтцн  електрик  гайнаг  гурьулары  да  щямчинин  бошуна  эедиш 

эярэинлийини  автоматик  айыран,  йахуд  ону  щямин  шяраитдя 

тящлцкясиз  гиймятя  гядяр  мящдудлашдыран  гурулушларла 

тяъщиз олунмалыдыр. 

Гайнаг ишляриндя фящляляря ашаьыдакылар гадаьан едилир:  

-гайнаг гурьуларыны эярэинлик алтында тямир етмяк; 

-тязйиг  алтында  олан  тутумларда  (газанларда,  балон-

ларда, бору кямярляриндя вя и.а.), йахуд ичярисиндя алышан вя 

йа партлайыш тящлцкяли маддяляр олан тутумларда гайнаг ишляри 

апармаг.  

Йанаъаг  вя  партлайыш  тящлцкяли  майеляр  цчцн,  щабеля 

йанаъаг  вя  партлайыш  тящлцкяли  газлар  цчцн  олан  систернляри, 

бочкалары,  резервуарлары  вя  башга  тутумлары  яввялъядян 

диггятля  тямизлямядян,  бухара  вермядян  вя  щавасыны  дя-

йишмякля газлардан тямизлямядян електрикля гайнаг етмяйя 

вя кясмяйя йол верилмир.  

Эюстярилян  щямин  тутумларда  гайнаг  ишляринин  апарыл-

масына ишлярин тящлцкясиз йериня йетирилмясиня ъавабдещ олан 



 

59

шяхс анъаг тутумларын тямизлянмяси кейфиййятини шяхсян юзц 



йохладыгда сонра иъазя веря биляр.  

 

Електрик кранлары вя галдырыъы механизмлярдя  



тящлцкясизлик 

 

Щямин  щейятя електрик монтйорлары, електрик чилинэярляри, 



електрик  механикляри  вя  електрик  аваданлыьынын,  кюмякчи 

гурулушларын  вя  електрик  хятляринин  тямири,  сазланмасы  вя 

сынагдан  кечирилмяси  ишлярини  йериня  йетирян  башга  шяхсляр, 

щабеля онларын саз вязиййятиня ъавабдещ олан шяхсляр аиддир. 

Эюстярилян  шяхсляря  онларын  билик  вя  вярдишляриня  мцвафиг 

олараг, електрик  тящлцкясизлийи  цзря  ян  азы  3-ъц  ихтисас  групу 

верилир.  

Йцкгалдыран  машынларын  електрик  аваданлыьына  хидмят 

щейяти  йериня  йетирилян  ишя  даир  гайдалары,  йерли  тялиматы 

юйрянмяли,  йцкгалдыран  машынын  гурулушуну  вя  електрик 

схемини билмялидир.  

Кранларын идаря едилмясиня 2-ъи ихтисас групу олан ма-

шинистляр  бурахылыр,  кранларын  електрик  аваданлыьынын  истисмар 

едилмясиня  бурахылмыш  машинистлярин  ися  ян  азы  3-ъц  ихтисас 

групу олмалыдыр. 

Кран  електрик  мцщяррикляринин  ишчи  эярэинлийи  дяйишян 

ъяряйан  цчцн  ян  чоху  660  В,  сабит  ъяряйан  цчцн  ися  ян 

чоху  440  В  олмалыдыр.  Кранын  кабинясиндя,  кюрпцсцндя  вя 

фермасында  ишчи  ишыгландырылмасы  цчцн  ишыгландырыъыларын 

эярэинлийи  220  В-дан  йцксяк  олмамалыдыр.  Дяйишян  ъяряйан 

эярэинлийи  380  В  олдугда  ишыгландырыъылары  «улдуз»  бирляш-

мясиндя  вя  сабит  ъяряйан  эярэинлийи  500  В  олдугда  ардыъыл 

бирляшмясиндя онлары эцъ шябякясиня гошмаьа иъазя верилир. 

Эцъ  шябякясинин  эярэинлийи  йцксяк  олдугда  ишыгландырыъылар 

алчадыъы трансформатордан гидаландырылыр.  

Тямир ишыгландырмасы цчцн эярэинлик дяйишян ъяряйанла 

гидаландырмада  ян  чоху  36  В  олмалы,  сабит  ъяряйанда  ися 

трансформатордан гидаландырылмалыдыр.  

 

60

Краны  идаряетмя  механизмляри  вя  апаратлары  йерляш-



дирилмиш кабинялярдя ишыгландырма еля схем цзря гурулмалыдыр 

ки,  бу,  краны  шябякядян  айырдыгдан  сонра  кабинядя  ишыг 

олмасыны тямин етсин.  

Кранчынын  кабинясиндян  чыхыш  лйукунун  кюрпцйя  ачылан 

гапысы  лйуку  ачаркян  кюрпцнцн  троллей  хятляриндя  эярэинлийи 

автоматик  ачан  блоклама  гурулушу  иля  аваданлыглаш-

дырылмалыдыр.  

Електрик  енержиси  вериши  дайандырылдыгдан  вя  йа  фасиля 

верилдикдян  сонра  краны  анъаг  кабинядяки  идаряетмя 

йериндян ишя салмаг олар; бу щалда яввялъядян бцтцн конт-

роллерлярин  дястяйини  вя  йа  назимчархларыны  сыфыр  вязиййятиня 

эятирмяк лазымдыр.  

Тящлцкясизлийи  тямин  етмяк  цчцн  гурулмуш  ъищазларын 

вя  апаратларын  контактлары  анъаг  дюврялярин  гырылмасына 

ишлямялидир.  

Йцкгалдыран  машынларда  тятбиг  олунан  дюшямядян  ял 

иля  идаря  едилян  ишясалма  апаратларынын  (контроллерляр,  кясян 

ачарларын)  юз-юзцня  сыфыр  вязиййятиня  гайытмасы  цчцн  гу-

рулушу  олмалыдыр.  Бу  мягсяддян  ютрц  контакторлардан  исти-

фадя  етдикдя  онлары  анъаг  ишясалма  дцймясини  даими  (ара-

сыкясилмядян)  басмагла  гошулмуш  вязиййятдя  сахламаг 

мцмкцндцр.  

Ачыг  щавада  ишляйян  кранлар  цчцн  кран  йолларынын 

релсляри  бири-бириля  вя  ялавя  олараг  йерлябирляшдириъи  иля  бирляш-

дирилмялидир.  

Дюшямядян идаря етдикдя дцймяли стансийанын эювдяси 

изолйасийа  материалындан  щазырланмалы,  йахуд,  ики  кечириъи  иля 

йерля  бирляшдирилмялидир;  беляки  онлардан  бири  дцймяли  ида-

ряетмянин  йерля  бирляшдирилмиш  эювдяси  бяркидилмиш  кичик  трос 

олур.  


Ишыгландырма  вя  сигнализасийа  шябякяляриндя  эярэинлик 

36 В-дан артыг олдугда кранын метал конструксийасындан якс 

ишчи мяфтил кими истифадя етмяк гадаьандыр.  


 

61

Кабинядян,  йахуд  идаряетмя  пултундан  (мясафядян) 



идаря  олунан  йцкгалдыран  кранлар  йцкцн  галдырылдыьы  вя 

гойулдуьу  йерлярдя  йахшы  ешидилян  сяс  сигналы  ъищазлары  иля 

тяъщиз олунмалыдыр.  

Йерлябирляшдириъи  гурулушла  кран  арасында  дюврянин 

бцтювлцйц аваданлыьы илдя бир дяфядян аз олмайараг щяр дяфя 

тямир етдикдя, щабеля краны йени йердя гурашдырдыгдан сонра 

йохланылыр.  

Електрик  мяфтилляринин,  троллей  мяфтилляринин  вя  електрик 

апаратларынын изолйасийасынын мцгавимяти ян азы илдя бир дяфя 

юлчцлцр.  

Изолйасийанын  мцгавимятинин  гиймяти  0,5  Мом-дан 

кичик олмамалыдыр.  

Йцкгалдыран  машынларын  електрик  аваданлыьыны  бахышдан 

кечирдикдя  вя  йохладыгда  ашаьыдакыларын  сазлыьыны  йохламаг 

лазымдыр:  

а)  кранларын  мцщафизя  чяпярляриндя  лйукларын  вя  га-

пыларын  блокланмасы;  бунлар  ишчи  щейятин  кранын  галерейасына 

дахил  олдугда  тясадцфян  онлара  тохунмасы  иля  баьлы  олан 

тящлцкянин  гаршысыны  алмаг  цчцн  мцщафизя  олунмайан  хятти 

мяфтилляри айырмалыдыр (ачмалыдыр); 

б)  тящлцкясизлик  ъищазлары  (уъ  ачарлары,  йцкгалдырма 

габилиййятинин  йцксяклик  мящдудлашдырыъылары),  блоклама 

гурулушлары вя сигнализасийа;  

ъ)  тохунмаг  мцмкцн  олан  бцтцн  ъяряйанапаран 

мцщафизя чяпярляри;  

ч)  даими  мцщафизя  васитяляри  (айагалтылар,  мцщафизя 

чяпярляри, плакатлар вя и.а.)  

тямирдян сонра кранын ишя салынмасына анъаг онун саз 

вязиййятдя  олмасына  ъавабдещ  олан  шяхс  иъазя  веря  биляр, 

бу щагда нювбянин гябул вя тящвил едилмяси журналында гейд 

едилмялидир.  

Кранларда  електрик  аваданлыьыны  бахышдан  кечирдикдя, 

тянзимлядикдя  вя  тямир  етдикдя  ишчи  щейят  фярди  мцщафизя 

васитяляриндян  (диелектрик  ялъяк,  галош,  айагалты,  алтлыг  вя  б.) 

 

62

истифадя  етмялидирляр.  Анъаг  дястяйи  изоля  едилмиш  алятдян 



истифадя  етмяк  олар.  Эяздирилян  мцщафизя  васитяляри  хцсуси 

айрылмыш йерлярдя сахланылмалыдыр.  

Йцкгалдыран  машынларын  механизмляри  ишляйян  вахт 

онларда  щяр-щансы  бир  ишин  (бяркитмя,  йаьлама,  тянзимлямя 

вя и.а.) апарылмасы гадаьан олунур.  

Мцвафиг йухары вязифяли шяхсдян иъазя алмадан електрик 

аваданлыьыны  гошмаьа  вя  айырмаьа  ихтийары  вардыр,  лакин 

бундан сонра дярщал щямин шяхся мялумат верилмялидир.  

 

Ишыгландырма гурьуларынын тящлцкясизлийи 



 

Щава  хятляринин  (Щ    Х)  дирякялриндя  сыфыр  мяфтил  фаза 

мяфтилляриндян  ашаьыда  олмалыдыр.  Дирякляр  цзяриндя  чякилмиш 

хятлярин  хариъи  ишыгландырма  мяфтилляри  сыфыр  мяфтилдян  ашаьыда 

чякилир. Щава хятляри еля чякилмялидир ки, мяфтилляр евлярин дамы 

цзяриндян кечмясин. Йер сятщиня гядяр ян кичик мясафянин 

110  кВ-а  гядяр  эярэинликли  ЩХ  цчцн  ян  азы  6  м,  эярэинлийи 

150 кВ олан ЩХ цчцн ися 6,5 м олмасына йол верилир.  

Аьаъдан дайаглары олан диряклярин йыхылмасынын гаршысыны 

алмаг  мягсядиля  вахташыры  онларын  чцрцйцб-чцрцмямясини 

йохлайырлар.  Бу  щалда  грунта  басдырылмыш  щисся  0,3-0,5  м 

дяринликдя цзя чыхарылыр. Диаметри 25 см вя даща бюйцк олан 

тирин чцрцмя дяринлийи радиус цзря 3 см-дян артыг ола билмяз.  

Ишыгландырыъыларын  эювдялярини  сыфыр  хяттиня  йерлябирляш-

дирилмяси  ваъиб  олан  шябякялярдя  лампалар  цчцн  патронларын 

винтли эилизляри фаза мяфтилиня йох, сыфыр мяфтиля бирляшдирилмялидир.  

Бу тялябляр штепсел бирляшмяси иля гошулан эяздирилян вя 

столцстц лампалара аид дейилдир.  

Нювбятчи  щейятин  мцяссисяляриндя  тятбиг  едилян  ярийян 

калибрлянмиш  тахмалар,  ишыгландырыъылар  вя  бцтцн  типлярдян 

лампаларын  ещтийат  дясти  олмалыдыр.  Нювбятчи  вя  ямялиййат-

тямир  щейяти  аварийа  ишыгландырылмасынын  олуб-олмамасындан 

асылы  олмайараг,  мухтар  гидаланан  эяздирилян  електрик 

ишыгландырыъылар иля тяъщиз олунмалыдыр.  



 

63

Хараб олмуш лцминессент лампалары, ДРЛ лампалары вя 



ичярисиндя  ъивя  олан  башга  ишыг  мянбяляри  хцсуси  бинада 

габлашдырылмыш  щалда  сахланмалы  вя  мящв  едилмяк  вя  деак-

тивасийа цчцн хцсуси айрылмыш йеря вахташыры дашыныр.  

Бцтцн  ишыгландырыъы  аваданлыглар  (пайлашдырыъы  лювщяляр, 

горуйуъулар, 

ачарлар, 

штепсел 

розеткалары) 

механики 

зядялянмялярдян вя чиркдян мцщафизя етмяк цчцн мцвафиг 

йерлярдя,  габларда  тямиз  вя  саз  сахланылмалыдыр.  Тясадцфян 

тохунула  билян  ъяряйанапаран  щиссяляри  олан  пайлашдырыъы 

мянтягялярдян,  горуйуъулардан,  кясян  ачарлардан,  штепсел 

розеткалардан истифадя етмяк гадаьан олунур.  

Лампа  патронлары  юлчцляриня  вя  конструксийасына  эюря 

еля олмалыдыр ки, онларын ъяряйанапаран щиссяляриня тохунмаг 

мцмкцн  олмасын.  Патронларын  хариъи  юртцйц  изоляедиъи 

материалдан щазырланмалыдыр.  

Дязэащларда  вя  башга  истещсалат  машынларында  36  В 

эярэинликли  йерли  ишыгландырмада  гидаландырыъы  шябякядян  йерли 

ишыгландырма  трансформаторуна  эялян  електрик  хятляри  кифайят 

гядяр  щерметик  вя  етибарлы  йерлябирляшдирилмиш  (сыфырланмыш) 

метал борулардан кечирилмялидир.  

Цъмяфтилли  шябякялярдя  лампа  патрону  шябякяйя  ики-

гцтблц  ачарла бирляшдирилир.  Дюрдмяфтилли  шябякялярдя  патронун 

йивли эилизини сыфыр мяфтиля, икинъи контакты ися ачардан кечмякля 

фазайа бирляшдирмяк ваъибдир (шякил 14).  

 

64



 

 

 



 

Шякил 14. Лампа патронунун шябякя мяфтилиня 

бирляшдирилмяси схеми: 

1-лампа патрону, 2-ачар, 3-патронларын йиви, 4-дахили 

щисся 

 

 



Шябякянин нейтралы йерля бирляшдирилмиш олдугда ишыглан-

дырыъыларын эювдяляри ашаьыдакы кими йерля бирляшдирилир: мяфтилляр 

ачыг  чякилдикдя  ишыгландырыъынын  йерлябирляшдириъи  контакты  иля 

ишыгландырыъыйа  йахын  тярпянмяз  дайаг  цзяриндя  йерляш-

дирилмиш  сыфыр  мяфтил  арасында  еластик  бяндин  кюмяйиля,  изо-

ляедилмиш  мяфтилляр,  кабелляр  вя  йа  ишыгландырыъынын  эювдясиня 

кечирилмиш  полад  борулардан  чякилмиш  мяфтилляр  чякилдикдя  ися 


 

65

билаваситя ишыгландырыъынын юзцндя онун эювдясини сыфыр мяфтиля 



бирляшдирмякля хцсуси детал васитясиля.  

Ишлярин апарылмасы цчцн лазым олан аварийа ишыгландырма 

ишыгландырыъылары  асылы  олмайан  гидаландырма  мянбяйиня 

бирляшдирилмялидир.  

Адамларын  кючцрцлмяси  цчцн  лазым  олан  аварийа 

ишыгландырмасы  ишынландырыъылары  йарымстансийанын  лювщясиндян 

башлайараг,  йахуд  анъаг  бир  эириш  (бинайа  вя  йахуд  ачыг 

щавада  иш  зонасына)  олдугда  щямин  эиришдян  башлайараг, 

ишчи ишыгландырмадан асылы олмайан шябякяйя гошулмалыдыр.  

 

Електрик ъяряйанындан зядялянмишляря  



илк йардым 

 

Електрик  ъяряйанындан  зядялянмиш  адамын  хилас  едил-



мяси  яксяр  щалларда  онун  ъяряйандан  азад  едилмясинин 

ъялдлийиндян,  щабеля  илк  йардымын  тез  вя  кейфиййятли  эюстярил-

мясиндян  асылыдыр.  Астаэяллик,  щазырлыг  ишинин  узадылмасы 

зядялянмиш адамын юлцмцня сябяб ола биляр.  

Иш  йолдашынын,  йахуд  бядбяхт  щадисянин  шащиди  олмуш 

адамын  эюстярдийи  кюмяк,  ялбяття,  щякимин  кюмяйиндян  аз 

кейфиййятлидир,  лакин  онун  цстцнлцйц  бундадыр  ки,  тяхи-

рясалынмадан,  бядбяхт  щадися  баш  вердикдя  сонра  дярщал 

эюстярилир  вя  буна  эюря  дя  клиники  юлцм  щалынын  инкишафынын 

гаршысы  алына  биляр.  Беля  кюмяйин  хястянин  тезликля  ъана 

эялмясиня сябяб олдуьу щаллар аз олмур. Даща аьыр щалларда 

щяким  эяляня  кими  илк  йардым  юзцндян  эетмиш  организмин 

йашамаг  габилиййятинин  сахланылмасыны  тямин  едир.  Бцтцн 

щалларда, щятта саатларла давам ется дя, илк йардым арасыкя-

силмядян  эюстярилмялидир.  Електрик  ъяряйаны  иля  зядялянмиш 

адамларын  сцни  няфясвермя  вя  хариъдян  массаж  етмяк 

методларыны  дцзэцн  йериня  йетирмякля  3-4  саатдан  сонра, 

айры-айры  щалларда  ися,  щятта  10-20  саатдан  сонра  ъана 

эялмяси щаллары чох олмушдур.  

 

66



Зядялянмиш  адама  бцтцн  щалларда  йардым  эюстярмяк 

лазымдыр, чцнки онун няфяси кясилдийиня, цряйи дюйцнмядийиня 

эюря,  нябзи  вурмадыьына  эюря  юлмцш  щесаб  етмяк  олмаз. 

Електрик ъяряйаны иля зядяляндикдя юлцм чох вахт защири олур, 

буна  эюря  дя  зядялянмиш  адамын  ъана  эятирилмяси  ъящд-

ляринин  давам  етдирилмясинин  мягсядяуйьун  вя  йа  файдасыз 

олмасы  мясялясини  щялл  етмяк  вя  онун  юлцмц  щаггында 

нятиъя чыхармаьа анъаг щякимин щцгугу вардыр.  

Бир  чох  щаллар  мялумдур  ки,  електрик  ъяряйанындан  зя-

дялянмиш вя клиники юлцм вязиййятиндя олан адамлар мцвафиг 

тядбирляр эюрцлдцкдян сонра ъана эялмиш, саьалмыш вя юз ади 

ишляриня гайытмышлар.  

Електрик  гурьусуна  хидмят  едян  бцтцн  щейят  зядя-

лянмиш шяхсляря илк йардым эюстярмяк цсулларыны, щабеля елек-

трик  ъяряйанындан  хилас  етмяйин  практики  прийомларыны,  сцни 

няфяс  вермяк  вя  цряйи  хариъдян  массаж  етмяк  цсулларыны 

билмялидир.  

Мцяссисянин ашаьыдакы васитяляри олмалыдыр:  

а) илк йардым эюстярилмяси цчцн ваъиб олан тяртибатлар вя 

вясаитляр топлусу (аптекчя); 

б)  мцяссисянин  эюрцнян  йерляриндя  асылмыш  илк  йардым 

эюстярмяк,  сцни  няфясвермя  вя  цряйин  массаж  едилмяси 

гайдалары щаггында плакатлар.  

Зярури  алятлярля  бирликдя  сцни  няфясвермя  апаратынын, 

щямчинин  зядялянмиш  шяхси  эютцрмяк  цчцн  хяряйин  олмасы 

дя тювсийя олунур.  

Юзцндян эетмиш шяхся йардым эюстярилмясиндя щяр бир 

санийянин дя ящямиййяти вардыр, буна эюря дя илк йардым дяр-

щал  вя  мцмкцн  олдугъа  щадися  йериндя  эюстярилмялидир. 

Зядялянмиш  шяхси  башга  йеря  анъаг  о  щалларда  апармаг 

лазымдыр  ки,  онун  цчцн,  йахуд  она  йардым  эюстярян  адам 

цчцн тящлцкя йараныр, йа да щямин йердя йардым эюстярмяк 

мцмкцн дейилдир.  

Илк  йардым  эюстяриляня  кими  ашаьыдакы  тядбирляр  йериня 

йетирилмялидир:  


 

67

а) зядялянмиш шяхси дцз йердя архасы цстя узатмаг; 



б)  онун  няфясинин  эялиб-эялмядийини  йохламаг  (дюш 

гяфясинин  ениб-галхмасы  иля,  эцзэц  иля,  йахуд  щяр  щансы 

башга цсулла мцяййянляшдирилир); 

ъ) билякдя мил артерийасында, йахуд бойунун габаг йан 

сятщиндя  йуху  артерийасында  нябзин  олуб-олмамасыны 

йохламаг;  

ч)  эюз  бябяйинин  вязиййятини  айдынлашдырмаг  (дар,  йа-

худ эениш олур); эюз бябяйинин эениш ачылмасы бейинин ганла 

тяъщизинин писляшдийини эюстярир.  

Яэяр  зядялянмиш  шяхсин  шцуру  юзцндядирся,  лакин  бу 

вахта  кими  юзцндян  эетмишся,  онда  ону  ращат  вязиййятдя 

узандырмаг  (онун  алтына  палтарлардан  няся  салмаг  вя  цс-

тцнц юртмяк) вя щяким эяляня кими там сакитлийини сахламаг 

лазымдыр.  Няфясалма  вя  нябзин  вурмасыны  даима  мцшащидя 

етмяк  ваъибдир.  Зядялянмиш  шяхсин  тярпянмясиня,  щятта  иши 

давам  етдирмяйя  ъящд  эюстярмясиня  щеч  вяъщля  иъазя 

верилмямялидир,  чцнки  електрик  ъяряйаны  иля  зядяляндикдян 

сонра  айдын  ифадя  олунмуш  симптомларын  олмамасы  зядя-

лянмиш  шяхсин  вязиййятинин  писляшмясиня  сябяб  ола  биляр. 

Щякими  тез  чаьырмаг  мцмкцн  дейился,  онда  няглиййат 

васитяси  вя  йа  хяряк  тапыб  зядялянмиш  шяхси  тезмцалиъя 

мцяссисясиня чатдырмаг лазымдыр.  

 

Зядялянмиш шяхсин ъяряйанын тясириндян  



азад едилмяси 

 

Эярэинлик алтында олан адама тохунмаг тящлцкялидир вя 



мцяййян  олунмуш  ещтийат  тядбирляриня  риайят  олунмасыны 

тяляб  едир.  Щяр  шейдян  яввял  гурьунун  вя  аваданлыьын 

зядялянмиш  адамын  тохундуьу  щиссясини  шябякядян  ъялд 

ачмаг лазымдыр.  

Бу заман ашаьыдакылар нязяря алынмалыдыр: 

а)  яэяр  зядялянмиш  адам  йцксякликдядирся (шякил  15), 

онда гурьунун шябякядян ачылмасы вя зядялянмиш адамын 

 

68



електрик  ъяряйанынын  тясириндян  азад  олунмасы  онун  йеря 

дцшмясиня  сябяб  ола  биляр;  беля  щалларда  зядялянмиш  ада-

мын  йеря  дцшмясинин  тящлцкясизлийини  тямин  едян  тядбирляр 

эюрцлмялидир;  

б)  гурьу  електрик  шябякясиндян  айрылдыгда  ейни  за-

манда електрик ишыглары да айрыла биляр, буна эюря башга мян-

бядян  ишыгландырылманын  тямин  едилмяси  ваъибдир  (фанар, 

мяшял, шам, аварийа ишыгландырылмасы, аккумулйатор фанарлары 

вя  б.  иля),  ейни  вахтда  йубанмадан  гурьу  шябякядян 

айрылмалы вя зядялянмиш адама йардым давам етдирилмялидир. 

Йадда  сахламаг  лазымдыр  ки,  шябякядян  ачылмыш  гурьу 

мцяййян  мцддят  ярзиндя  кифайят  гядяр  бюйцк  тутум 

олмасына  эюря  (мясялян,  кабелляр  олдугда)  щяйат  цчцн 

тящлцкяли  олан  йцк  сахлайа  биляр.  Буна  эюря  гурьуну  шябя-

кядян айырдыгдан сонра дярщал йерля бирляшдирмяк лазымдыр.  

Хилас едян шяхси зядялянмиш адамын бядяниндян изоля 

етмяк  цчцн  мцтляг  диелектрик  ялъяк  эеймяк,  йахуд  яллярин 

цстцня  гуру  палтар  (резинляшдирилмиш  плаш)  салмаг,  юз 

палтарынын  голларыны  габаьа  узатмаг,  мащуд  папагдан 

истифадя  етмяк  вя  и.а.  лазымдыр;  йердян  изоля  олунмагдан 

ютрц  диелектрик  галош  эеймяк,  йахуд  айагалты  салмаг,  йа 

тахта атмаг, щямин шяраитдя нядян истифадя етмяк асандырса 

ону етмяк лазымдыр.  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

69

 



 

 

Шякил 15. Йцксякликдя ъяряйандан зядялянмиш 



адамын азад едилмяси. 

       


Эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан гурьуларда зядялянмиш 

адамы  ъяряйанапаран  щиссялярдян  азад  етмякдян  ютрц 

гуру,  ъяряйан  кечирмяйян  щяр  щансы  яшйадан  (мисал  цчцн, 

гуру  палтар,  канат,  тахта  парчасы  вя  и.а.)  истифадя  етмяк 

тювсийя  олунур.  Щямин  ишдян  ютрц  метал,  йахуд  йаш  яшйа-

лардан истифадя етмяк олмаз.  

Мяфтили  тахта  дястякли  балта  иля  гырмаг  вя  йа  дястякляри 

изоля олунмуш кясян кялбятинля, пассатижляр вя и.а. иля кясмяк 

олар.  Яввялъя  диелектрик  ялъяк  эейиб,  метал  дястякли  ади 

алятдян дя истифадя етмяк олар.  

 

70

Бирфазалы  (биргцтблц)  гошулмаларда  зядялянмиш  адамын 



яли  гыъ  олараг  ъяряйанапаран  щиссяни  тутдугда  ону  гал-

дырмаг,  тахта  иля  йердян  изоля  етмяк  вя  бунунла  ъяряйаны 

кясиб, ону ъяряйанапаран щиссялярдян азад етмяк лазымдыр.  

Яэяр мяфтил йердя, йахуд дюшямя цзяриндядирся, онда 

йадда сахламаг лазымдыр ки, онун ятрафында аддым эярэинлийи 

ола биляр. Буна эюря зядялянмиш адамы ъяряйанапаран щис-

сялярдян  айырдыгдан  сонра  ону  аддым  эярэинлийи  зонасында 

10-15 м мясафяйя апармаг лазымдыр.  

Яэяр  зядялянмиш  адам  електрик  мяфтилини  вяйа  шини  еля 

эцъля  сыхыр  ки,  палтарындан  чякдикдя  ону  ъидди  зядялямя 

тящлцкяси йарана биляр, онда онун щяр бир бармаьыны айрылыгда 

гатлайыб  ялини  ачмаг  лазымдыр.  Бу  ямялиййат  цчцн  диелектрик 

ялъяк эеймяк, йахуд юзцнц йердян изоля етмяк ваъибдир.  

Електрик  вериши  хятляриндя  йухарыда  эюстярилмиш  цсулларла 

адамы ъяряйандан ъялд азад етмяк кифайят гядяр мцмкцн 

олмадыгда  хяттин  бцтцн  мяфтилляриндян  онлары  яввялъядян 

етибарлы йерля бирляшдириб гыса гапанма йаратмаг ваъибдир.  

Бу  щалда  ещтийат  тядбирляри  эюрцлмялидир  ки,  цстя  атылан 

мяфтил хилас едян шяхся вя зядялянмиш адама тохунмасын.  

Бундан  башга,  ашаьыдакылар  да  мцтляг  нязяря 

алынмалыдыр:  

а) яэяр зядялянмиш шяхс йцксякликдядирся, онда онун 

йеря  дцшмясинин  гаршысыны  алмаг,  йахуд  тящлцкясизлийини 

тямин етмяк лазымдыр;  

б) яэяр зядялянмиш адам бир мяфтиля тохунмушса, чох 

вахт анъаг щямин мяфтили йерля бирляшдирмяк кифайятдир; 

ъ) йерлябирляшдирмя, йахуд гыса гапанма цчцн истифадя 

олунан  мяфтили  яввялъя  йерля  бирляшдирмяк,  сонра  ися  йерля 

бирляшдириляъяк хятт мяфтилинин цстцня атмаг лазымдыр.  

 

Илк тибби йардым тядбирляри 



 

Зядялянмиш адамы електрик ъяряйанынын тясириндян азад 

етдикдян сонра дярщал она илк йардым эюстярилмялидир. Йардым 


 

71

эюстярилмяси  тядбирляри  зядялянмиш  шяхсин  зядялянмя 



дяряъясиндян вя вязиййятиндян асылыдыр.  

Зядялянмиш адам електрик ъяряйанынын тясириндян азад 

олдугдан сонра няфяс алмырса, йахуд гыъ олмуш щалда няфяс 

алырса, дярщал ашаьыдакы тядбирляр эюрцлмялидир:  

-зядялянмиш  адамын  ону  сыхан  бцтцн  палтарларыны 

чыхартмаг, йахасыны, гайышыны, шярфини ачмаг; 

-аьзыны  гандан,  селикдян  тямизлямяк;  сцни  (салма) 

дишляри варса, онлары чыхартмаг;  

-зядялянмиш  адама  тямиз  щава  верилмясини  тямин 

етмяк;  


-артыг адамлары бинадан чыхартмаг; 

-сцни няфяс вермяк вя цряйини массаж етмяк.  

Яэяр  зядялянмиш  адам  щушсуз  щалдадырса,  лакин 

нормао  няфяс  алыр  вя  нябзи  йахшы  вурурса,  онда  ону  дюшя-

няк  цстцндя  ращат  узандырмаг,  палтарларынын  дцймялярини 

ачмаг,  гайышыны  ачмаг,  она  тямиз  щава  эялмясини  тямин 

етмяк,  бурнуна  нашатыр  спиртиндя  исладылмыш  памбыг  тутмаг 

вя  цзцня  сойуг  су  чилямяк  лазымдыр.  Щяким  эяляня  кими 

зядялянмиш адам цчцн там сакитлик йарадылмалыдыр.  

Яэяр зядялянмиш адам ъан верян адам кими олдугъа 

эеъ-эеъ, гыъ ола-ола пис няфяс алырса, онда она мцтляг сцни 

няфяс вермяк вя цряйини массаж етмяк лазымдыр.  

Зядялянмиш адам сярбяст вя мцнтязям няфяс алмаьа 

башладыгдан сонра она сцни няфяс вермяк лазым дейил, чцнки 

бу  щалда  сцни  няфяс  верилмясинин  давам  етдирилмяси  она 

зяряр веря биляр.  

 

 

 



 

 

 



      

 

Ъяряйандан  зядялянмиш  адамы  юзцня  эятир-



мяк  цчцн  ону  торпаьа  басдырмаг  ъящдляри  гяти 

гадаьандыр. 

Бу  цсул  няинки  тамамиля  файдасыздыр,  щям  дя 

олдугъа зярярлидир. 

 

72

                  Əlavə  




Yüklə 1,45 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin