Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Tələbə: Rzayeva Gülzər

Fakültə: TİF
Qrup: 771 a1
İxtisas: Marketinq
Müəllim: Qənbərov Əliağa
Fənn: Makroiqtisadoyyat
Mövzu: İctimai təkrar istehsalın Ⅰ bölməsi

Bildiyimiz kimi insanlar yaşayıb inkişaf etmələri üçün gündəlik fəalliyyətində müəyyən qədər maddi və mənəvi nemətlərdən, müxtəlif xidmətlərdən istifadə etməlidirlər.İnsanlar tərəfindən bunların istehlakı daimi olduğu kimi onların istehsalı da daimi olmalıdır.Cəmiyyət üzvlərinə lazım olan bu məhsul və xidmətlərin istehsalın daim davam etməsi təkrar istehsal adlanır. Təkrar istehsal-istehsalın fasiləsiz,bərpa və təkrarlanmasıdır.O məhsuldar qüvvələrin istehsal münasibətlərinin nemətlərinin təkrar istehsalıdır.Əhatə dairəsinə görə təkrar istehsal fərdi və ictimai təkrar istehsal formalarında olur.Fərdi təkrar istehsal dedikdə ayrı-ayri təsərrüfatlarda,müəssisələrdə həyata keçirilən təkrar istehsalı nəzərdə tutulur.Öz fəaliyyətlərində fərdi təkrar istehsallar bir-birilə qovuşur və ictimai təkrar istehsal əmələ gətirirlər.Müəyyən ölkə çərçivəsində həyata keçirilən fərdi təkrar istehsalların məcmusu ictimai təkrar istehsalı hesab olunur.Hər bir ictimai istehsal eyni zamanda ictimai təkrar istehsaldır. İTİ (ictimai təkrar istehsal)-nın mahiyyəti dedikdə aşağdakıların təkrar istehsalı nəzərdə tutulur:

a) maddi nemətlərin təkrar istehsalı; bu zaman müəyyən maddi nemətlərdən istifadə olunaraq digər maddi nemət istehsal olunur.
b) hər bir təkrar istehsal iş qüvvəsinin təkrar istehsalıdır. İTİ-da işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı nəzərdə tutulur. Bildiyiniz kimi iş qüvvəsinə malik olan işçilər əbədi deyillər.Onlar müəyyən müddətdən sonra istehsal üçün gərəksiz olurlar.Yəni işçi qüvvəsi əhalinin təbii artımı vasitəsiylə həyata keçirilir.İxtisaslı işçi qüvvəsi isə təhsil muəssisələrində,iş yerlərində hazırlanır.
c) hər bir təkrar istehsal münasibətlərin, ilk növbədə mülkiyyət, mövqe, bölgü münasibətlərinin təkrar istehsalı prosesidir. Belə ki, təkrar istehsal prosesindən əvvəl istehsal vasitələri kimə məxsusdursa prosesdən sonra da ona məxsus olur (həm məhsul həm də istehsal vasitələri). İşçi də əvvəlki münasibətlərdə qalır.
ç) Hər bir İTİ istehsal şərtlərinin təkrar istehsalı prosesidir, yəni, kəsilmiş meşə, mal-qara, sıradan çıxmış avadanlıqlar və s bərpa olunur.
Hər bir təkrar istehsal prosesi aşağıdakı 4 fazanı əhatə edir:
-istehsal
-mübadilə
-bölgü
-istehlak
İstehsal fazasında yuxarıda izah etdiyimiz kimi bir cur maddi nemətlərdən istifadə olunaraq digərləri istehsal olunur.Mübadilə fazasında isə istehsal olunmuş məhsullar pula (bəzi hallarda məhsula) mübadilə olunur, yəni satılırlar.Bölgü fazasında isə mübadilədən əldə edilən pul istehsal şərtləri arasında bölüşdürülür.Pulun bir hissəsi istehlak edilmiş istehsal vasitələrinin bərpasına sərf olunur; müəyyən hissəsi işçi qüvvəsinə öz iş qüvvəsini bərpa etmək üçün verilir; bir hissəsi də sahibkar mənfəət şəklində mənimsəyir.İstehlak fazasında isə istehsal olunmuş maddi nemətlər istehlak olunurlar, fiziki cəhətdən yox edilirlər.
Marksa görə cəmiyyətin mütərəqqi inkişafının əsas şərti geniş təkrar istehsaldır. İctimai kapitalın genişlənməsinin əsas mənbəyi isə izafi dəyərdir.Buna görə də təkrar istehsalın strukturu və ictimai tələbatın strukturu arasında nisbətin olması və yaxud da professionallığın olmasını tələb edir.
Marks ictimai istehsalı 2 bölməyə ayırır: