Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Magistratura Tədris Mərkəzi
Respublika iqtisadiyyatının bazar münasibətlərinə keçməsi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Respublika iqtisadiyyatının bazar münasibətlərinə keçməsi. Onun dünya iqtisadi
sisteminə inteqrasiyanın sürətləndirilməsi, dövlət idarəetmə sistemində islahatların aparılması və bütövlükdə cəmiyyətin demokratikləşdirilməsi prosesi beynəlxalq standartlara cavab verən maliyyə nəzarəti tələb edir. Bu gün bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinin reallığını, beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının təkliflərini, həmçinin respublikanın iqtisadi vəziyyətini, büdcə vəsaitlərinin məhdudluğunu nəzərə alaraq hazırki şəraitdə ölkədə auditin inkişafına böyük əhəmiyyət
57
verilir. İqtisadi sahəfə maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsi üzrə qarşıya qoyulan vəzifələrin yerinə yetirilməsində audit təşkilatları mühüm rol oynayır. Audit islahatlarının əsas şərtlərindən biri dövlət vəsaitlərinin xərclənməsinə nəzarətin ali audit orqanı-Hesablama Palatası tərəfindən həyata keçirilməsidir. “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2-ci maddəsinin müddəalarına əsasən, Hesablama Palatasının fəaliyyətinin əsasını Azərbaycan Respublikası Dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarətüzrə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinə kömək göstərilməsi təşkil edir və qanunla müəyyən olunmuş digər funksiyaları yerinə yetirir. Dövlət xərclərinin idarə olunmasının səmərəliliyinin yüksəldilməsinin ən vacib elementlərindən biri bu xərclərin proqnozlaşdırılması və icrası sahəsində şəffaflığın təmin edilməsi və lazımi nəzarətin-audit sisteminin qurulmasıdır. Ali Auditorlar Orqanlarının Beynəlxalq Təşkilati tərəfindən hazırlanmış mövcud audit standartları Azərbaycanda hesabat sisteminin yaradılması üzrə standartların işlənməsi üçün zəmindir. Respublikamızın iqtisadiyyatında aparılan struktur islahatlarının başlıca istiqamətlərindən biri də büdcə gəlirlərinin artırılmasıdır. Sabit iqtisadi artımın və istehsalın inkişafının təmin edilməsi məqsədi ilə vergi xidmətinin və vergi siyasətinin təkmilləşdirilməsidir. Göstərilən məqsədin əldə olunması ilk növbədə vergi orqanları tərəfindən həyata keçirilən vergi nəzarətinin hansı səviyyədə düzgün təşkilindən birbaşa asılıdır. Vergi orqanları tərəfindən vergilərin yığılması üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi üçün vergi sisteminin əsas prinsipləri müəyyən edilməli və bu iş daim təkmilləşdirilməlidir. Vergi, həm dövlət büdcəsinin formalaşmasında fəal iştirak edən, həm də ölkənin iqtisadi inkişafında katalizator rolunu oynayan bir orqan olduğu üçün vergilərin sayı və dərəcəsi elə olmalıdır ki, könüllü vergi ödəyicilərinin sayı artmış olsun. Bu baxımdan vergi qanunlarında olan boşluqlar aradan qaldırılmalı, qüvvədə olan “Vergi Məcəlləsi”nin tam tətbiqi üçün lazımi normativ-hüquqi sənədlər hazırlanıb istifadəçilərə çatdırılmalıdır. Gələcəkdə vergi ödəyicilərinin iqtisadi vəziyyəti nəzərə alınaraq vergi büdcələri üçün elə 58
hədd müəyyən olunmalıdır ki, ödəyicilər onu ödəyə bilsin və düzgün uçot sistemi qurmağa nail olsun. Vergi nəzarətinin həyata keçirilməsində mühüm məsələlərdən biri də nəzarət riskinin düzgün müəyyən edilməsidir. Dövlət vergi xidməti orqanları bütün vergi ödəyicilərinin (hüquqi və fiziki şəxslərin) düzgün uçotunu aparmaq üçün onların hamısına (həm hüquqi, həm də fiziki şəxslərə) identifikasiya nömrəsi verilməsini təmin etməlidir. Vergi nəzarətçiləri yoxlamalar zamanı qanun boşluqlarından sui-istifadə etməklə mübahisəli hallar yaratmamalıdır. Əksinə, qanun boşluqlarının vergi ödəyicilərinin xeyrinə həll edilməsinə cəhd etməlidir, lakin vergi ödəyiciləri qanuna uyğun öhdələrinə düşən vergiləri ödəmədiyi hallarda vergi orqanlarının məhkəmələr qarşısında qaldırdığı vəsadətlərə məhkəmə oqanları qanun daxilində baxmaqla qanuni vergilərin büdcəyə ödənilməsi işində qərarlar çıxarılmalıdırlar. “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən respublikada mühasibat uçotu və hesabatların tənzimlənməsi Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinə həvalə edilmişdir. Məlumdur ki, mühasibat uçotu müəssisənin, idarənin, təşkilatın və başqa təsərrüfat subyektlərinin əmlakının, öhdəliklərinin, kapitalının, dövriyyə vəsaitlərinin və ümumiyyətlə, bütün maliyyə-təsərrüfatı fəaliyyətinin natural göstəricilər əsasında, pul ifadəsində, fasiləsiz, başdan-başa, sənədləşdirilmiş və mühasibat registrlərində qarşılıqlı əlaqələndirilmiş bütün təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat hesablarında ikili yazılı üsulu ilə aparılması və qaydaya salınması sistemini özündə əks etdirir. Mühasibat uçotunun son nəticələri mühasibat (maliyyə) hesabatlarında istifadəçilərin tələbinə uyğun ümumiləşdirilərək dövlət varidatının, ümumi daxili məhsul həcminin, iqtisadiyyatın bütün atributlarının vəziyyətinin dəqiq təhlil edilməsinə geniş imkanlar yaradır. Düzgün uçotu olmayan ölkənin iqtisadi, maliyyə-kredit, vergi, qiymət siyasəti, iqtisadi siyasətin tərkibində olan digər siyasətləri uzaqlaşa bilməz. Onsuz ümumi daxili məhsulun həcmini, vergi mənbələrini, pul-kredit dövriyyəsini, dövriyyə vəsaitlərinin dövretmə sürətini, dəyər və qiymət məfhumlarını və iqtisadiyyatın hər hansı bir atributunu müəyyənləşdirmək mümkün deyirl. Tarixən bütün dövrlərdə, bütün quruluşlarda, bütün dövlətlərdə dövlətin uçot siyasəti onun iqtisadi siyasətinin əsasını təşkil etməklə özünəməxsus aktivliyini göstərmişdir. 59
Uçotun son nəticəsi olan düzgün qurulmuş hesabatlar istifadəçilər üçün ən yaxşı nəzarət sistemidir. Hesabatlar daimi dövlət nəzarətində olmalı, müvafiq dövlət orqanları tərəfindən toplanıb araşdırılmalı, təhlil edilməli və müvafiq təkliflərlə nəticələnməlidir. Azərbaycan Respublikasının özünəməxsus yeni uçot sistemini qurmaq, uçot siyasətini Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsinə və Dövlət büdcəsinin lazımi səviyyədə formalaşmasına yönəltmək, onu daim inkişaf etdirmək mühasibat uçotu və mühasibat xidmətinin dövlət tənzimlənməsini, onun inkişafını və təkmilləşdirilməsini təşkil etmək, mühasibat uçotu sahəsində beynəlxalq mühasibat uçotu standartlarına müvafiq normativ- hüquqi bazanı (milli mühasibat uçotu standartlarını) hazırlamaq, milli mühasibat uçotu sistemini beynəlxalq mühasibat uçotu sisteminə uyğunlaşdırmaq günün əsas tələblərindəndir. İqtisadi islahatların yeni mərhələsində Azərbaycan maliyyə nəzarəti və audit xidmətinin beynəlxalq tələblər səviyyəsində qurulması nəticəsi etibarilə büdcə vəsaitlərinin səmərəli istifadəsinə, büdcə kəsirinin azaldılmasına, bu isə öz növbəsində əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə və iqtisadi dirçəlişə zəmin yaradır. Maliyyə nəzarəti və audit sisteminin mütərəqqi tələblər səviyyəsində qurulması və bu sahədə dəqiq məlumat şəbəkəsinin yaradılması və onun beynəlxalq kompüter şəbəkəsi sisteminə (İnternetə) qoşulması çox zəruridir. Respublikada beynəlxalq tələblərə cavab verən, eyni zamanda dövlətin, mülkiyyətçilərin və vətəndaşların müdafiəsini təmin edən audit sisteminin yaradılması ölkənin iqtisadiyyatının daha da inkişaf etdirilməsində həmçinin Azərbaycanda sivil maliyyə nəzarət sisteminin yaradılmasında mühüm rol oynayacaqdır.
|