Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

  Fənnin  əhəmiyyəti,  məqsəd  və  vəzifələri.  Tarix  ən  qədim  zamanlardan  bu 
günümüzə  qədər  cəmiyyətin  meydana  gəlməsini,  inkişaf  tarixini,  mərhələlərini 
araşdırır, sistemləşdirir, tarixi zaman, tarixi məkan səviyyəsində onları dəyərləndirir, 
mədəniyyətlərin,  dövlətlərin,  şəxsiyyətlərin  rolunu  müəyyənləşdirir.  Ümumi  tarix 

---

 
8 
fənninin  əsas  məzmununun  formalaşdırılmasında  tarix  elminin  bu  nailiyyətlərinə 
istinad  olunur.  Tarixi  anlayışlar,  hadisə  və  faktlar  baza  bilikləri  kimi 
müəyyənləşdirilir. 
 
Bunlarla  yanaşı,  ümumi  tarix  fənni  pedaqoji  anlayış  kimi  həm  də 
pedaqogikanın,  psixologiyanın,  fiziologiyanın  zəruri  tələblərinə  cavab  vermək  üçün 
bir  sıra  keyfiyyətləri  ehtiva  edir.  Bu  mənada  ümumi  tarix  inteqrativ  fənn  xarakteri 
daşıyır və fundamental tarix elmindən  fərqlənir. 
 
Yeni  sisteminin  qurulduğu  hazırkı  şəraitdə  fənlərin  də  rolu  dəyişir.  Onlar 
şəxsiyyəti  idraki  və  əxlaqi-mənəvi  cəhətdən  formalaşdıran  vasitəyə  çevrilməkdədir. 
Ümumi tarix də bu prosesdə aşağıdakı xüsusiyyətlər baxımından əhəmiyyət daşıyır:  

  tarixi  fakt  və  hadisələrin  ümumiləşdirmə,  təsnifetmə,  induksiya,  deduksiya 
kimi məntiqi əməliyyatlar vasitəsilə təhlil edilməsi; 

  yaradıcı fəaliyyət təcrübəsi; 

  tarixi 
faktların  təhlilinə  müxtəlif  mövqelərdən  yanaşılması  və 
qiymətləndirilməsi; 

 
əsas  tarixi  fakt  və  hadisələrin,  onlar  arasındakı  səbəb-nəticə  əlaqələrinin 
açılması; 

 
ayrı-ayrı  tarixi  faktlarda  ictimai  inkişafın  ümumi  qanunauyğunluqlarına 
məxsus əlamətlərin müəyyənləşdirilməsi; 

  hər  bir  tarixi  faktın  xarakterinə  görə  aydınlaşdırılması  və  proqnozların 
verilməsi. 
Bütün bunlarla yanaşı, müasir dövr məktəblidən həm də başqalarının fikirlərinə 
hörmətlə  yanaşmağı,  sosial  şəraitindən  asılı  olmayaraq  insanların  düşdüyü  vəziyyəti 
başa  düşməyi,  onlara  həssas  yanaşmağı,  kollektivdə  əməkdaşlıq  etməyi,  ətrafındakı 
situasiyanı düzgün təhlil edərək uğur qazanmağı, tolerantlığı tələb edir. Bu baxımdan 
bir fənn kimi tarixin geniş imkanları vardır. 
Ümumi  tarix  fənni  şagirdlərə  keçmiş  və  müasir  dövrün  problemlərini  tədqiq 
etmək, inkişafın səbəb-nəticə əlaqələrini və xüsusiyyətlərini dərk etmək, sosial-siyasi, 
iqtisadi və  mədəni proseslərin bir-biri  ilə qarşılıqlı təsirini öyrənmək  imkanı  yaradır. 
Tarixi  keçmişi  öyrənməklə  şagirdlər  müasirliyi  dərk  edirlər,  başqa  sözlə,  tarixi 

---

 
9 
keçmişdən  bu  gün  üçün  dərs  alırlar,  çünki  mahiyyət  etibarilə  tarixi  keçmişin  və 
müasir dövrün dərk edilməsinin məntiqi yolu eynidir.  
Ümumi tarix dərslərində şagirdlər cəmiyyətin  meydana  gəlməsini, onun zaman 
və  ətraf  aləmlə  əlaqədə  inkişafını,  quruluşunu,  insan-cəmiyyət,  zaman-məkan 
qarşılıqlı əlaqələrini öyrənirlər. 
Bu  fənn şagirdlərə dünyanı sevməyi  və qorumağı, cəmiyyətdəki proseslərə  fəal 
münasibət bəsləməyi, müxtəlif zamanları fərqləndirməyi, öz dövrünü və özünü daima 
dəyişən dünya ilə əlaqələndirməyi öyrədir. 
Bundan  əlavə,  ümumi  tarix  şagirdlərdə  insanlara,  maddi  və  mənəvi 
mədəniyyətin  inkişafı  sahəsində  onların  işinə  hörmət  hissi  tərbiyə  etmək,  ictimai 
inkişafın müxtəlif problemləri ilə əlaqədar tədqiqat aparmaq və onların həlli yollarını 
tapmaq,  əməkdaşlıq  etmək,  tənqidi  düşünmək,  hadisə  və  təzahürlərin  inkişafının 
nəticələrini  proqnozlaşdırmaq,  düşdüyü  şəraitdən  baş  açmaq,  düzgün  qərarlar  qəbul 
etmək və b. bacarıqları formalaşdırmağa imkan verir. 
Ümumtəhsil  məktəbində  ümumi  tarix  fənninin  tədrisinin  əsas  məqsədi 
məktəblilərdə  fəal  həyat  mövqeyi,  vətənpərvərlik,  digər  xalqlara,  ümumbəşəri 
dəyərlərə  hörmət,  mənəvi  və  mədəni  nailiyyətlərə  əsaslanan  əqidə  prinsipləri, 
Azərbaycan  və  bütün  dünya  xalqlarının  ənənələrinə  və  mədəniyyətlərinə  qarşı 
humanizm hissi, dövlətçilik ənənələrinə hörmət formalaşdırmaq üçün onlarda keçmiş 
və  müasir  dövr  hadisələrini  sərbəst  təhlil  etmək,  faktların  ümumiləşdirilməsi,  əldə 
olunan  biliklərdən  cəmiyyətin  müasir  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsində  istifadə, 
tarixi  mənbə,  müxtəlif  fikir,  mövqe  və  konsepsiyaları  sərbəst  təhlil  etmək, 
başqalarının fikirlərinə hörmət etmək bacarıq və vərdişləri aşılamaqla kommunikativ, 
təfəkkür və hüquqi mədəniyyət formalaşdırmaqdan ibarətdir. 
Bu  məqsədə  nail  olmaq  üçün  aşağıdakı  vəzifələrin  həyata  keçirilməsi  zəruri 
hesab edilir: 

  tarixə dair bilik mənbələrinin üzərində müstəqil işin təşkili; 

  tarixi hadisə və faktların araşdırılması, qiymətləndirilməsi; 

  tarixi  prosesi  və  ictimai  həyatın  müxtəlif  cəhətlərini  xarakterizə  edən  ən 
mühüm faktların seçilməsi və ümumiləşdirilməsi;  

---

 
10 

 
tarixi faktların  mülahizələrdən fərqləndirilməsi və əsaslandırılması; 

 
tarixi faktların müxtəlif mövqedən qiymətləndirilməsi; 

  tarixi  fakt  və  hadisələrin  əsasında  qərarların  qəbul  edilməsi  və  təqdim 
olunması; 

 
insan  hüquqlarına,  demokratik  dəyərlərə,  xalqların  tarix  və  mədəniyyətinə, 
milli-mənəvi dəyərlərə, vətənə hörmət hissinin formalaşması; 

  bəşəriyyətin  mənəvi  irsinin  qorunması,  zənginləşdirilməsi,  hörmət  və 
sədaqətin tərbiyəsi. 
Ümumtəhsil məktəblərində Ümumi tarix fənninin təlimi vasitəsilə şagirdlərdə: