Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 
Sələf, qidalanma şəraiti və səpin normasının payızlıq buğda sortlarında dənin fiziki xüsusiyyətləri və səpin 
keyfiyyətinə təsiri (2009-2011-ci illər üzrə orta) 
Səpin 
norması 
hek. 
mln.əd 
Qidalanma 
şəraiti 
Azəri 
Əkinçi-84 
1000 
dənin 
kütləsi, 
q 
Dənin 
naturta 
kütləsi, 
q/l 
 
Şüşəvaril
iyi, % 
 
Cücərmə 
enerjisi, 
% 
Laboratoriya 
cücərməsi, 
% 
1000 
dənin 
kütləsi,
q 
Dənin 
naturta 
kütləsi, 
q/l 
 
Şüşəvarili
yi, % 
 
Cücərmə 
enerjisi, 
% 
Laboratoriya 
cücərməsi, 
% 
Taxıl sələfindən sonra 
3,5 
Gübrəsiz 
35,1 
726 
42,1 
85,2 
95,0 
37,3 
720 
36,5 
86,3 
95,2 
N
90
P
60
+15t/peyin 
42,5 
790 
48,4 
92,3 
97,2 
43,2 
785 
42,5 
93,2 
97,8 
N
120
P
80
K
40
42,0 
788 
47,5 
91,4 
97,0 
42,9 
782 
41,8 
92,4 
97,2 
4,5 
Gübrəsiz 
33,6 
720 
40,3 
85,0 
93,1 
36,8 
716 
36,1 
86,0 
93,6 
N
90
P
60
+15t/peyin 
41,8 
788 
47,4 
91,4 
96,4 
42,8 
780 
42,0 
88,4 
97,1 
N
120
P
80
K
40
41,2 
785 
46,7 
90,2 
96,0 
42,1 
775 
41,4 
92,0 
96,7 
5,5 
Gübrəsiz 
32,6 
715 
39,2 
83,6 
91,2 
35,4 
710 
35,2 
85,6 
92,3 
N
90
P
60
+15t/peyin 
40,1 
785 
46,5 
90,2 
95,4 
41,0 
780 
41,5 
91,7 
96,5 
N
120
P
80
K
40
39,7 
780 
46,0 
89,5 
95,0 
40,5 
775 
40,4 
91,2 
95,0 
Yonca sələfindən sonra 
2,5 
Gübrəsiz 
41,2 
765 
65,5 
94,3 
98,2 
40,4 
762 
60,9 
94,8 
98,6 
N
60
P
40
+15t/peyin 
48,3 
796 
76,3 
96,8 
99,9 
46,3 
790 
65,7 
97,0 
100,0 
N
90
P
60
K
40 
47,3 
798 
70,4 
96,1 
99,3 
45,6 
786 
65,0 
96,6 
99,7 
3,5 
Gübrəsiz 
40,6 
762 
62,1 
93,8 
97,9 
39.5 
760 
60,0 
94,1 
97,7 
N
60
P
40
+15t/peyin 
46,0 
790 
74,6 
95,9 
99,2 
44,3 
786 
64,6 
96,3 
99,8 
N
90
P
60
K
40 
45,6 
788 
72,4 
95,0 
98,7 
43,5 
784 
63,7 
95,7 
99,1 
4,5 
Gübrəsiz 
40,3 
760 
60,4 
93,1 
97,0 
38,9 
758 
59,8 
93,7 
97,3 
N
60
P
40
+15t/peyin 
45,0 
786 
69,8 
95,2 
98,4 
42,2 
783 
62,7 
95,8 
98,9 
N
90
P
60
K
40 
44,4 
784 
67,3 
94,7 
97,8 
41,8 
780 
61,0 
95,1 
98,2 

---

410 
Taxıl sələfindən sonra Azəri sortu üzrə orta hesabla gübrəsiz fonda 3,5 mln/ha 
səpin normasında 1000 dənin kütləsi 35,1 q, dənin natura kütləsi 726 q/l, dənin 
şüşəvariliyi 42,1%, cücərmə enerjisi 85,2% və laboratoriya cücərməsi 95,0% 
olmuşdur. 
Eyni səpin normasında gübrəsiz fona nisbətən 1000 dənin kütləsi N
90
P
60
+15t 
peyin fonunda 7,4, dənin natura kütləsi 64 q/l, dənin şüşəvariliyi 6,3%, cücərmə 
enerjisi 7,1%, laboratoriya cücərməsi 2,2%, N
120
P
80
K
40
fonunda isə müvafiq olaraq 
6,9%; 62 q/l; 5,4%; 6,2%; 2,0% çox olmuşdur.
Səpin norması 4,5 mln/ha olduqda gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləsi 33,6q, 
dənin natura kütləsi 720 q/l, dənin şüşəvariliyi 40,3%, cücərmə enerjisi 85%, 
laboratoriya cücərməsi isə 93,1% olmuşdur.
Həmin səpin normasından gübrəsiz fona nisbətən N
90
P
60
+15t/peyin fonunda 
1000 dənin kütləsi 8,2 q, dənin natura kütləsi 68 q/l, dənin şüşəvariliyi 7,1%, 
cücərmə enerjisi 6,4%, laboratoriya cücərməsi isə 3,1%, N
120
P
80
K
40
gübrə fonunda 
isə müvafiq olaraq 7,6 q; 65 q/l; 6,4%, 5,2%; 2,9% artıq olmuşdur.
5,5 mln/ha səpin normasında gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləsi 32,6q, dənin 
natura kütləsi 715 q/l, dənin şüşəvariliyi 49,2%, cücərmə enerjisi 83,6%, 
laboratoriya cücərməsi 83,6%, N
90
P
60
+15t/peyin fonunda isə bu göstəricilər 
müvafiq olaraq 7;5q; 70q/l; 7,3%; 6,6%; 4,2%, N
120
P
80
K
40
gübrə fonunda isə 
müvafiq olaraq 7,1q; 65 q/l; 6,8%, 5,9%; 3,8% yüksək olmuşdur. 
Əkinçi-84 sortu üzrə taxıl sələfindən sonra səpin norması 3,5 mln/ha olmaqla 
1000 dənin kütləsi 37,3q, dənin natura kütləsi 720 q/l, dənin şüşəvariliyi 36,5%, 
cücərmə enerjisi 86,3%, laboratoriya cücərməsi 95,2 % olmuşdur.
Eyni səpin normasında N
90
P
60
+15t peyin fonunda gübrəsiz fona nisbətən 1000 
dənin kütləsi 5,9q, natura kütləsi 65q/l, dənin şüşəvariliyi 6,0%, cücərmə enerjisi 
6,9%, laboratoriya cücərməsi isə 2,6%, N
120
P
80
K
40
gübrə fonunda isə müvafiq 
olaraq 5,6q; 62,0q/l; 5,3%, 6,1%; 2,0% artıq olmuşdur. 4,5 mln/ha səpin 
normasında Əkinçi-84 sortu üzrə gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləs 36,8q, dənin 
natura kütləsi 716q/l, dənin şüşəvariliyi 36,1%, cücərmə enerjisi 86,0%, 
laboratoriya cücərməsi isə 93,6% olmuşdur.
Eyni səpin normasında N
90
P
60
+15t/peyin fonunda gübrəsiz fona nisbətən 
1000 dənin kütləsi 6,0q, natura kütləsi 64q/l, dənin şüşəvariliyi 5,9%, cücərmə 
enerjisi 2,4%, laboratoriya cücərməsi isə 3,5%, N
120
P
80
K
40
gübrə fonunda isə 
müvafiq olaraq 5,3q; 59q/l; 5,3%; 6,0%; 3,1% çoxdur.
5,5 mln/ha səpin normasında 1000 dənin kütləsi 35,4q, dənin natura kütləsi 
710q/l, dənin şüşəvariliyi 35,2%, cücərmə enerjisi 85,6%, laboratoriya cücərməsi 
92,3% olmuşdur.
Həmin səpin normasında N
90
P
60
+15t/peyin fonunda gübrəsiz fona nisbətən 
1000 dənin kütləsi 5,1q, dənin natura kütləsi 70q/l, dənin şüşəvariliyi 6,3%, 
cücərmə enerjisi 6,1%, laboratoriya cücərməsi isə 4,2% çox olmuşdur. 
N
120
P
80
K
40
gübrə fonunda gübrəsiz fona nəzərən1000 dənin kütləsi 5,1q, 
dənin natura kütləsi 65q/l, dənin şüşəvariliyi 5,2%, cücərmə enerjisi 5,6 %, 
laboratoriya cücərməsi isə 2,7% artıq olmuşdur. 

---

411 
Sələfi yonca olan Azəri sortu üzrə 3 illik orta hesabla gübrəsiz fonda 2,5 
mln/ha səpin normasında 1000 dənin kütləsi 41,2q, dənin natura kütləsi 765q/l, 
dənin şüşəvariliyi 65,5q%, cücərmə enerjisi 94,3%, laboratoriya cücərməsi isə 
98,2% müəyyən edilmişdir. 
Həmin səpin normasında gübrəsiz fona nisbətən N
60
P
40
+15t peyin fonunda 
1000 dənin kütləsi 7,1q, dənin natura kütləsi 31q/l, dənin şüşəvariliyi 10,8%, 
cücərmə enerjisi 2,5%, laboratoriya cücərməsi isə 1,7%, N
90
P
60
K
40 
fonunda isə 
müvafiq olaraq, 6,1q; 3,3q/l; 4,9%; 1,8%; 1,1% artıq olmuşdur.
3,5 mln/ha səpin normasında 1000 dənin kütləsi gübrəsiz fonda 40,6q, natura 
kütləsi 762q/l, şüşəvariliyi 62,1%, cücərmə enerjisi 93,8%, laboratoriya cücərməsi 
isə 97,9% olmuşdur.
Eyni səpin normasında gübrəsiz fona nisbətən N
60
P
40
+15t peyin fonunda 1000 
dənin kütləsi 5,4q, natura kütləsi 28q/l; dənin şüşəvariliyi 2,5%, cücərmə enerjisi 
2,1%, laboratoriya cücərməsi 1,3%, N
90
P
60
K
40 
gübrə fonunda isə müvafiq olaraq 
5,0q; 26q/l; 10,3%; 1,2%; 0,8% çox olmuşdur.4,5 mln/ha səpin normasında 
gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləsi 40,3q, dənin natura kütləsi 760q/l, dənin 
şüşəvariliyi 60,4%, cücərmə enerjisi 93,1%, laboratoriya cücərməsi isə 97,0% 
olmuşdur.
Eyni səpin normasında N
60
P
40
+15t peyin fonunda gübrəsiz fona nəzarən 1000 
dənin kütləsi 4,7q, dənin natura kütləsi 24q/l, dənin şüşəvariliyi 9,4%, cücərmə 
enerjisi 2,1%, laboratoriya cücərməsi isə 1,4%, N
90
P
60
K
40
gübrə fonunda isə 
müvafiq olaraq 4,1q; 24q/l; 6,9%; 1,6%; 0,8% yüksək olmuşdur. 
Sələfi eyni olan Əkinçi-84 sortu üzrə hektara səpin norması 2,5 mln/ha 
gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləs 40,4q, dənin natura kütləsi 762q/l, dənin 
şüşəvariliyi 60,9q%, cücərmə enerjisi 94,8%, laboratoriya cücərməsi isə 98,6% 
olmuşdur.
Eyni səpin normasında N
60
P
40
+15t/peyin fonunda gübrəsiz fona nisbətən1000 
dənin kütləsi 5,9q, dənin natura kütləsi 32q/l, dənin şüşəvariliyi 4,8%, cücərmə 
enerjisi 2,2%, laboratoriya cücərməsi isə 1,4%, N
90
P
60
K
40 
fonunda isə müvafiq 
olaraq, 5,2q; 24q/l; 4,1%; 1,8%; 1,1% artıq olmuşdur. 3,5 mln/ha səpin normasında 
gübrəsiz fona nəzərən 1000 dənin kütləsi 39,5q, natura kütləsi 760 q/l, şüşəvariliyi 
60,0%, cücərmə enerjisi 94,1%, laboratoriya cücərməsi isə 97,0% olmuşdur.
Həmin səpin normasında N
60
P
40
+15t/peyin fonunda gübrəsiz fona nəzarən 
1000 dənin kütləsi 4,8q, dənin natura kütləsi 26q/l, dənin şüşəvariliyi 4,6%, 
cücərmə enerjisi 2,2%, laboratoriya cücərməsi 2,1%, N
90
P
60
K
40
gübrə fonunda isə 
müvafiq olaraq 4,0q; 24q/l; 3,7%; 1,6%; 1,4% yüksək olmuşdur. 
4,5 mln/ha səpin normasında gübrəsiz fonda 1000 dənin kütləsi 38,9q, natura 
kütləsi 758q/l, dənin şüşəvariliyi 59,8%, cücərmə enerjisi 93,7%, laboratoriya 
cücərməsi isə 97,3% olmuşdur.
Eyni səpin normasında N
60
P
40
+15t/peyin fonunda gübrəsiz fona nisbətən1000 
dənin kütləsi 3,3q, dənin natura kütləsi 25q/l, dənin şüşəvariliyi 2,9%, cücərmə 
enerjisi 2,1%, laboratoriya cücərməsi 1,6%, N
90
P
60
K
40 
fonunda isə müvafiq olaraq, 
2,9q; 22q/l; 1,2%; 1,4%; 0,9% yüksək olmuşdur. 

---

412 
Beləliklə, apardığımız tədqiqatların nəticəsi olaraq onu qeyd etmək lazımdır 
ki, dənin fiziki xüsusiyyətləri və səpin keyfiyyəti sələf, səpin norması və qidalanma 
şəraitindən asılı olaraq dəyişir.
Beləki, az səpin və yüksək qidalanma şəraitində dənin fiziki xüsusiyyətləri və 
səpin keyfiyyəti yüksəlir.
Bu aparılmış təcrübədən də aydın görünür. Beləliklə, sələfi taxıl olan əkində 
hektara 3,5 mln səpin norması olmaqla N
90
P
60
+15t/peyin, sələfi yonca olan 2,5 
mln/ha səpin normasında isə N
60
P
40
+15t/peyin fonlarında digərlərinə nisbətən 
dənin fiziki xüsusiyyətləri və səpin keyfiyyəti daha yüksək olmuşdur.