Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 
 
sp 
Ont. 
dövr. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
∑ 

 
j 
2 
13 
9 
11 
- 
9 
12 
2 
5 
1 
64 
9.49 
im 
3 
14 
22 
12 
1 
2 
- 
6 
4 
4 
68 
10.09 
v 
7 
4 
2 
- 
8 
14 
5 
8 
3 
11 
62 
9.19 
g
1
16 
12 
8 
9 
23 
13 
9 
7 
9 
16 
122 
18.10 
g
2 
27 
23 
19 
11 
24 
9 
18 
13 
23 
17 
184 
27.29 
g
3 
8 
11 
14 
23 
14 
22 
8 
11 
19 
5 
135 
20.03 
Ss,s 
6 
5 
9 
1 
3 
3 
- 
6 
2 
4 
39 
5.78 
∑ 
69 
82 
83 
67 
73 
72 
52 
53 
65 
58 
674 
100 

---

135 
Cədvəl 3. 
Capparis spinosa
 növünün senopopulyasiyasının yaş (böyümə) strukturu 
SP № 
SP 
tipi 
Ontogenezin böyümə fazaları (%-lə) 
Indekslər 
 
J 
im 
v 
g
1
 
g
2
 
g
3
 
ss, s 

 
ω 
3 
6 
10 
C
50,2 
63,8 
14,1 
20,5 
13,7 
10 
11 
6,9 
26,2 
8,6 
4,2 
19,0 
6 
7,8 
11,7 
2,2 
3,6 
12,1 
1,5 
0 
6,9 
0,08 
0,09 
0,27 
0,22 
0,21 
0,46 
5 
9 
K
41,1 
18,9 
24,6 
64,6 
20,1 
0,9 
4,5 
4,6 
6 
7,8 
2,2 
3,2 
1,5 
0 
0,08 
0,09 
0,22 
0,21 
1 
2 
4 
Y 
6,34 
8,40 
25,1 
21,7 
60 
20,9 
8,45 
6,70 
12,1 
19,9 
27,2 
21,2 
21,9 
26 
33,1 
25,8 
19 
33,3 
9,4 
7,7 
11,4 
0,41 
0,43 
0,58 
0,70 
0,71 
0,77 
8 
7 
T. y. 
4,5 
6,2 
2,9 
10,4 
19,1 
16,7 
12,7 
16,7 
13,6 
18,8 
31,8 
6,2 
18,2 
25 
0,53 
0,44 
0,61 
0,54 
(C-cavan; K- keçid; Y-yetkin; T.y.-tam yetişmiş) 
Populyasiyaların ontogenetik spеktri histоqrаmdа öz əksini tаpmışdır.
Şəkil 1 
C. spinosa
növünün ontogenezinin spеktri
Cədvəldən və şəkildən göründüyü kimi əsasən populyasiyalarda bitkinin 
ontogenezinin bütün qruplarına rast gəlinir, lakin 6 və 9-cu populyasiyada senil 
fazasına rast gəlinməmişdir, 3, 6 və 10-cu populyasiya - cavan, 5 ilə 9 - keçid, 1, 2, 4 
- yetkin, 8 və 7-ci populyasiyalar isə tam yetkindir.
Aparılan eksperimentlərdə senoloji vəziyyətinin araşdırılması zamanı 1, 2 və 4-
cu populyasiyaların effektivlik indeksinin böyük olduğu müəyyən edilmişdir.
Capparis spinosa
növünün tədarükü üçün seçilmiş senopopulyasiyaların ərazisi 
200 hektara yaxın olmuşdur. Rayonlarda bitki əsasən fitosenozlarda I və ya II 
0
100
С…
 
0
2
0…
j
im
v
g1
g2
g3
Ss,s

---

136 
yaruslarda, bəzən talalar şəklində rast gəlinir, bəzən isə təmiz assosiasiya yaradır. 
Növün fitosenoloji quruluşu və yayıldığı konkret ərazilərdə ehtiyatının təyini üçün 
xüsusi meydançalar işarələnmiş və model nümunələri seçilmişdir. Bitkinin 
məhsuldarlığı ümumi qəbul olunmuş metodikalara əsasən hesablanmışdır. Hər bir 
sahədə, 25-30 meydançada (ölçüsü 1x1) bitkilərin senopopulyasiyalarının 
qiymətləndirilməsi üçün hesablamalar aparılmışdır. Bitkilərin xammalının ehtiyatının 
hesablanması üçün bundan başqa hər populyasiyadan 15-20 model bitki çıxarılmış, 
toplanılmış və çəkilmişdir. Ərazilərin layihə örtüyü hesablanmışdır. 
Məhsuldarlığın öyrənilməsi sayəsində bitki resursları barədə tam məlumat əldə 
etmək və senopopulyasiyaların təsərrüfat əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək 
mümkündür.
Tədqiq edilən bitki xalq təbabətində geniş istifadə edildiyi üçün bütün yerüstü 
orqanları dərman məqsədilə əhali tərəfindən daha çox toplanılır. Tədqiqat işinin əsas 
məqsədi 
Capparis spinosa
növündən efir yağının alınması olduğu üçün tam 
çiçəkləmə fazasında ehtiyatı öyrənilmişdir. 
Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, bitkilərin ehtiyatının öyrənilməsindən 
öncə senopopulyasiyalar qiymətləndirilməli və effektivlik indeksi yüksək olan 
populyasiyalardan bitki tədarük olunmalıdır. 
 
ƏDƏBİYYAT
 
1.
Биологически активные вещества растительного происхождения, В
трех томах, Москва, «Наука», 2001. 
2.
Большакова З.И., Белько Г.Ф., Пашковская М.Т., Кудинов М.А., Кухарева 
Л.Б. Способ производства вина. А.С. 836 084 МКИ С 12, G 1/00. Б.И., 
1981, №21. 
3.
Большакова З.И., Пашковская М.Т., Белко Г.Ф., Кудинов М.А., Кухарева 
Л.В. Композиция ингредиентов для ароматизированного безалкогольного 
напитка. А.С. 921502 МКИ А 23L 2/00. Б.И., 1982, №15. 
4.
Ахundоvа А.А. Abşeron yarımadasının bitki örtüyü, bioekologiyası, 
qorunması və bərpası. Fəlsəfə doktoru diss. avtor., Bakı, 2012, 24 s
5.
Qurbаnоvа Е.Е. Kiçik Qafqazin şimal hissəsinin (Daşkəsən rayonu) dərman 
bitki ehtiyatlari və onlarin istifadə perspektivi. Biоl. еlm. nаm. … dis. аvtоrеf. 
Bаkı, 2009, 22 s. 
6.
Лапина П.И. Методика фенологических наблюдений в ботанических 
садах СССР. М.: 1975, 27 с.
7.
Воронина Е.П. Адаптационные возможности эфиромасличных растений, 
интродуцированных в нечерноземную зону европейской части СССР. 
//Тезисы докл. V Всес.симп. 
«Основные направления н/и по 
интенсификации эфиромасличного производства». Кишинев, 1990- 
Симферополь, 1990, с.72-73 
8.
Ələsgərоvа Ə.N. 
Аrtеmisiа 
L. cinsin bəzi növlərinin еfir yаğlаrının аntimiкrоb 
təsiri, //АMЕА-nın «Хəbərlər». Biоlоgiyа еlmləri sеriyаsı 2009, №1,2, səh 62-
67 

---

137