Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 
 

---

128 
Açar sözlər
: buğda, genotip, biomorfoloji göstərici, çiçəkləmə 
Ключевые слова
: 
пшеница, генотип, биоморфологические параметры, 
цветение 
Key words
: wheat, genotype, biomorphological indicators, flowering 
Buğda 
(Triticum 
L
.)
40-dan çox ölkənin və dünya əhalisinin 35%-nin əsas qida 
ehtiyatını təşkil edir. Mədəni buğda sortları qidalılıq dəyəri baxımından digər taxıl 
bitkilərindən üstündür. Tərkibi əsasən 60-80% nişastadan, 8-15% proteindən 
ibarətdir. Buğda gündəlik ehtiyac duyulan kalori və protein ehtiyacının 20%-dən 
çoxunu qarşılayır [1]. 
Dünya əhalisinin ərzağa olan tələbatının ödənilməsində buğda bitkisindən 
alınan un və un məmulatları əvəzedilməzdir. Buğdа dənində 80-84% endosperm 
olmаsı istehsаl zаmаnı yüksək sortlu un çıхımını аrtırır. Bəzi ədəbiyyatlarda 
buğdanın 26 növünün olduğu göstərilir və onlar əsasən 3 poliploid qrupda birləşirlər. 
Buğdanın yabanı formalarından əsasən seleksiyada bağlanğıc material kimi istifadə 
olunur, mədəni növlərindən isə əsasən bərk və yumşaq buğda mühüm əhəmiyyətə 
malikdirlər [1; 2; 3; 4]. 
Ayrı-ayrı bölgələrdə torpaq-iqlim şəraitinin müxtəlifliyi bu bölgələr üçün 
yüksək məhsuldar, ətraf mühitin əlverişsiz amillərinə, xəstəliklərə qarşı davamlı, 
adaptiv xüsusiyyətli, intensv tipli sortların yaradılmasını tələb edir. Buna görə də 
dənli bitkilərin müxtəlif ekoloji–coğrafi mənşəyə malik olan dünya kolleksiya 
nümunələri və yerli nümunələr toplanaraq öyrənilməli, onların respublikamızın 
müxtəlif 
bölgələrində 
ekoloji 
sınaqlar 
keçirərək 
üstün 
xüsusiyyətləri
müəyyənləşdirməli və seleksiya yolu ilə hər bölgə üçün əlverişli sortlar 
yaradılmalıdır [5]. 
AMEA-nın Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Abşeron Elmi-Tədqiqat Bazasında 
tədqiq olunan buğda genotiplərinin bir sıra biomorfoloji parametrləri yerli sortlarla 
müqayisəli şəkildə öyrənilmişdir. Bu buğda genotipləri Azərbaycanın müxtəlif 
bölgələrindən toplanmış və bir sıra Beynəlxalq mərkəzlərdən introduksiya 
olunmuşdur.