Cədvəl 1.
Tezyetişən buğda genotiplərinin fizioloji parametrləri
S/s
Genotipin adı
T
əc
rü
b
ə
var
ian
tı
Yar
p
aq
lar
İnkişaf fazaları
Boruya çıxma
Sünbülləmə
Çiçəkləmə
Dən dolma
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
1
Qaraqılçıq-2
I
8
11,2
0,386
341
4,35
22,6
0,431
365
6,25
20,5
0,388
388
8,35
18,6
0,450
410
12,6
7
10,3
0,441
368
4,41
18,5
0,430
401
6,13
16,7
0,375
433
7,15
13,7
0,333
430
7,14
II
8
12,5
0,335
228
3,25
14,8
0,421
325
6,32
14,5
0,384
375
5,83
10,6
0,301
320
8,21
7
9,7
0,372
265
4,12
12,3
0,392
385
6,18
14,3
0,355
401
5,76
11,2
0,275
406
5,25
2
Əlincə-84
I
8
11,8
0,376
358
4,35
23,2
0,481
368
6,62
19,7
0,386
377
7,21
15,8
0,410
403
10,5
7
11,5
0,455
367
4,96
16,2
0,440
396
5,96
13,7
0,381
401
6,35
10,2
0,355
408
5,65
II
8
10,2
0,333
224
3,26
21,4
0,395
300
6,13
10,9
0,356
325
5,83
9,7
0,283
296
7,31
7
9,2
0,366
253
3,82
10,3
0,325
371
5,26
13,2
0,255
301
4,38
8,2
0,255
318
4,8
3
Nurlu-99
I
8
11,2
0,358
318
3,81
18,5
0,544
316
5,55
16,2
0,353
322
6,33
12,2
0,385
355
8,23
7
12,7
0,413
326
3,55
9,8
0,427
358
4,65
9,1
0,393
392
4,96
5,82
0,276
395
4,33
II
8
10,4
0,320
227
2,92
16,5
0,482
296
5,53
11,3
0,358
300
5,85
9,25
0,283
298
4,95
7
8,33
0,338
261
3,15
6,3
0,275
258
4,35
7,2
0,213
295
3,57
4,83
0,195
312
2,56
4
Qobustan
I
8
11,22
0,455
303
3,55
20,4
0,535
287
5,32
13,9
0,385
312
6,25
10,2
0,475
343
7,13
7
12,3
0,465
306
3,54
11,2
0,398
328
4,31
9,3
0,387
352
4,85
6,12
0,207
348
3,22
II
8
9,4
0,355
223
2,84
17,5
0,525
223
5,13
10,5
0,376
272
5,25
8,15
0,282
323
4,55
7
9,15
0,345
259
3,14
5,32
0,243
331
3,43
6,5
0,173
290
2,35
3,63
0,128
312
2,84
Qeyd: I
– Suvarılan;
II
– Suvarılmayan
1
.
F
i
–
Fotosintezin intensivliyi (mmol CO
2
m
-2
s
-1
);
2.
A
k
- Ağızcıqların keçiriciliyi (mol H
2
O m
-2
s
-1
);
3.
CO
2q
– hüceyrələrarası sahələrdə CO
2
qatılığı (mmol CO
2
mol1/2);
4.
T
i
– transpirasiyanın intensivliyi (mol H
2
O m
-2
s
-1
).
236
Beləliklə, 8-ci və 7-ci yarus yarpaqlarda, variantlar arasındakı fərqə əsasən F
i
-
13.5%:17.6%; A
k
– 11.4%:20%; CO
2
q-37.4%:31%; T
i
-25%:24% nisbətində
dəyişmişdir.
Bərk buğda sortlarına uyğun olaraq, yumşaq buğda sortlarında da ölçmələr
nəticəsində alınan göstəricilər aşağıdakı intervalda dəyişmışdir.
İlk olaraq yumşaq buğda Nurlu-99 sortunda yarpaqlarda hər iki yarusda fiziolji
göstəricilərin variantlar arasındakı fərqlərə nəzər salaq. Belə ki, boruya çıxma
fazasında fotsintez intensivliyi-F
i
-7.4%:34%; A
k
–11%:18% CO
2
q-29%:20% T
i
-
23%:11% nisbətdə dəyişmişdir.
Digər sortlarda olduğu kimi yumşaq buğda sortu Qobustan sortunda da boruya
çıxma fazasında variantlar arasındakı fərq uyğun olaraq F
i
-16%:25%; A
k
–
21.9%:26.8%; CO
2
q-26.4%:15.0%; T
i
-20%:11.2% intervalında olmuşdur.
Təhlilər əsasında variantlar arasındakı fərqə əsasən qeyd etmək olar ki,
müqayisə olunan fizioloji parametrlərdə suvarılan variant ilə quraqlıq variant
arasında elə də kəskin fərq müşahidə olunmur. Bunu da kəskin yaz-yaz quraqlığı baş
vermədiyi, vegetasiyanın sonuna doğru variantlar arasındakı fərqin daha aydın nəzərə
çarpmasını isə getdikcə quraqlığın dərinləşməsi ilə əlaqələndirmək olar.
Cədvəldən göründüyü kimi, sünbülləmə, çiçəkləmə və dən dolma fazasında da
mütəmadi ölçmələr aparılmışdır.
Əvvəlki inkişaf fazalarından fərqli olaraq dən dolma fazasında, yəni
vegetasiyanın sonuna doğru genotiplər arasındakı fərqə görə belə qiymətləndirmə
aparılmışdır. Qaraqılçıq-2 sortunda F
i
-43%:18%, A
k
–33%:17%, CO
2
q-21%:6%, T
i
-
35%:26.5%, Əlincə-84 sortunda isə fərqli olaraq, F
i
-38.6%:19.4%, A
k
–31%:28% ,
CO
2
q-26.5%:22% , T
i
-30.3%:15% nisbətində olmuşdur.
Yumşaq buğda sortlarından olan Nurlu-99 genotipində də bərk buğda
genotiplərində olduğu kimi vegetasiyanın sonunda dən dolma fazasında öyrənilən
parametrlərin variantlar arasındakı fərq F
i
-24%:17%; A
k
–26.5%:29.3%; CO
2
q-
16%:21%; T
i
-30%:40% nibətində dəyişmişdir.
Nəhayət, Qobustan yumşaq buğda sortunda isə anoloji olaraq dən dolma
fazasında F
i
-20%:41%;
A
k
–40.6.%:38%; CO
2
q-5.8%:10.3%;
T
i
-36%:11.8%
intervalında olmuşdur.
Aparılan təhlillərə nəzərən qeyd etmək olar ki, bütün tədqiq edilən sortlarda
öyrənilən parametrlərə görə variantlar arası fərq vegetasiyanın əvvəlində az,
vegetasiyanın sonuna doğru isə artmağa doğru getmişdir. Onu da qeyd etmək olar
ki, xüsusən də quraqlıq variantlar arasındakı fərqdə kəskin azalma müşahidə olunur.
Bu da kəskin quraqlığın baş verməsi ilə əlaqədar olaraq ağızcıqların keçiriciliyinin
azalması, fotosintezin zəifləməsinə səbəb olur. Bərk buğda genotiplərini müqayisə
etdikdə Əlincə-84 sortu Qaraqılçıq-2 sortuna nisbətən quraqlığa daha davamlı
olmuşdur.
Yumşaq buğda genotiplərini müqayisə etdikdə isə verilənlərə əsasən qeyd
etmək olar ki, Nurlu-99 sortu Qobustan sortuna nisbətən davamlı olmuşdur.
Qrupların hər ikisinə birlikdə nəzər saldıqda, vegetasiyanın inkişaf fazalarında
müxtəlif yaruslara görə variantlar arasındakı fərqin müqayisəsinə nəzərən qeyd etmək
olar ki, tezyetişən buğda genotiplərinin vegetasiyanın əvvəlində olduğu kimi sonuna
237
doğru variantlar arasında o qədər də kəskin fərq müşahidə edilmir. Bu da onunla izah
olunur ki, kəskin quraqlığın baş verməsinə qədər bu sortlar öz lazımi inkişaf
mərhələsini tamamlayır. Əks halda isə vegetasiya müddəti uzanan sortlarda dənin
dolması zamanı kəskin quraqlıq nəticəsində dən tam dolmur bu da məhsuldarlığın
azalmasına gətirib çıxarır.
Sonda qeyd edək ki, biotik və abiotik amillər bitkilərin bioloji tələblərinə
uyğun olmadıqda onların fəaliyyətində gedən fizioloji proseslər pozulur, bitkilərin
inkişaf dinamikası zəifləyir və bəzi halda tələf olurlar. Əksinə, bitkilər lazım olan
şərait və amillərlə təmin edildikdə, normal inkişaf edərək yüksək məhsul verirlər.
Dostları ilə paylaş: |