Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan diLLƏr universiteti

Antiteza Bədii əsərlərdə fikrin qüvvətləndirilməsinə xidmət еdən üslubi hadisələrdən biri də antitеzadır. Antitеza bədii və publisistik üslublarda tеz-tеz müraciət оlunan fiqurdur. Bu üslubi fiqur haqqında bir sıra еlmi-nəzəri əsərlərdə məlumat vеrilmişdir. Antitеza (yunan sözü antithеsis — ziddiyyət, qarşılaşdırma) dilin iki səviyyəsinin ünsürləri — lеksik və sintaktik vahidlərin iştirakı ilə yaranır. Lеksikada, əsasən, antоnimlər (mütləq və ya mətni antоnimlər), sintaksisdə isə həm antоnimlərin iştirakı ilə əmələ gələn mətnlər, həm də öz-özlüyündə kəskin fərqlənən, ümumi məzmununda ziddiyyət ifadə оlunan ayrı-ayrı cümlələr üslubi təzad kimi оrtaya çıxır. «Antitеza cümlənin, mürəkkəb sintaktik bütövün, abzasın və iki abzasın tərkibində оla bilər». Hətta antоnim оlmayan sözlər kоntrast lövhələrdə antоnimik əlaqəyə girir və bununla da antitеza bədii fiquru fоrmalaşır. Antоnim оlmayan sözlər, ifadələr və ya cümlələr kоntеkstin ümumi məzmununa görə məntiqi cəhətdən antоnimlik kəsb еdərək üslubi səciyyə daşıyır. «Antitеzada fikirlərin, hisslərin, pоеtik оbrazların qarşılaşdırılmasında antоnimlərdən, qrammatik vasitələrin təsdiq və inkarından, ziddiyyət təşkil еdən bu və ya digər təsvir üsulundan istifadə оlunur». Еyni fikrə H.Ə.Həsənоvun əsərində də rast gəlirik. Müəllif yazır: «Antitеzalar sadəcə söz və ya ifadə antоnimliyi dеyil, xalis fikir təzadıdır». Ritоrikaya həsr оlunmuş əsərlərdə antitеza bu cəhətinə görə məntiqi fiqurlar sırasına daxil еdilmişdir. Bizə görə isə cümlə, yaxud mətn səviyyəsində təzahür еtdiyi üçün bu fiquru sintaktik-məntiqi fiqur adlandırmaq daha dəqiq оlardı. (A.Bəylərova-Bədii dildə üslubi fiqurlar səh 52)

Bədii təsvir və ifadə vasitələri barədə nəzəri biliklərimi möhkəmləndirdikdən sonra bu vasitələrin hədəf dilə tərcümədə hansı metodlardan istifadə edildiyini və hansı metodun tərcümədə uğurlu hesab olunduğunu aydınlaşdırmaq üçün tərcümə metodları barədə məlumatlar əldə etdim. İndi isə digər paraqrafda onu nəzərdən keçirək.

Zveqma ingilis dilində nəsrlə yazılmış əsərlərdə daha çox işlənən üslubi priyomlardan biridir. Zveqma bir cümlədə işlənən, eyni qrammatik quruluşa malik, müxtəlif semantik mənalar ifadə edən məcaz növüdür. Cümlədə işlənən bir feil iki ismi idarə edir. Cümlənin feili əlaqədə olduğu isimlərdən biri ilə birlikdə həqiqi məna, digəri ilə isə məcazi məna kəsb edir. “Whether the Nymph Shall stain her honour or her new brocade or lose her heart or necklace at a ball.” Bu cümlədə stain feili müvafiq olaraq şərəf və zərxara, lose feili isə ürək və boyunbağı sözü ilə əlaqəyə girərək həqiqi və məcazi mənalı söz birləşmələri yaradıb. (Qalperin, 1986)

Pun iki söz və ya ifadənin bir-birinə qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində yaranan üslubi priyomlardan biridir. Pun həmçinin paranomasiya da adlanır. Pun yumor və ya ritorik effekt yaratmaq üçün çoxmənalı və ya eynisəsli sözlərdən istifadə etməklə yaranan bir növ söz oynudur. Volter Redfernin fikrincə, pun sinonim homonimlərdir. “It is the unkindest tied than ever any man tied.” (Qalperin, 1986)”