Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

Fəsil 2. Sığorta şirkətinin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunmasınınmövcud vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi

2.1. Sığorta xidmətləri bazarının inkişafının müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi

Sığorta ictimai istehsalın ən önəmli və ən qədim elementlərindən hesab edilir. O əsasən ictimai istehsal prosesində əmələ gələn maddi itgilərin yerinə ödənilməsi ilə bağlıdır. Sığortanın ilk formalarının yaranması çox qədim zamanlara gedib çıxır. Araşdırmalardan görürük ki, sığortaya oxşayan ilk fəaliyyətlərə təxminən e.ə. III-IV min illiklərdə rast gelinir. Başqa faktlara görə birinci dəfə sığorta Şumerdə ortaya çıxmışdır. Buradan da aydın olur ki, sığorta o zamandan bugünə qədər uzun bir tarixi inkişaf yolu keçmişdir. İqtisadi kateqoriya sayılan sığorta maliyyənin tərkib hissəsidir. Mаliyyə sistеminin əsas hissəsi оlmаqlа sığorta iq­ti­sа­di kаtеqоriyа kimi fərqli fövqəlаdə hаllаr olduqda də­yən ziyаnın ödənilməsi və fərdlərin şəхsi həyаtlаrı ilə bаğ­lı hаdisələr anında оn­­lаrа mа­liy­yə yаrdımı gös­tərilməsi ilə bağlı məqsədli pul və­sаi­ti fоndlаrının qurulması və is­ti­fаdəsi prоsеsedurudur. Hədəfli sığorta fondlarının formalaşması, fiziki və hüquqi fərdlərin maddi ziyanlarının ödənilməsi pul vəsaitinin dövranı vasitəsilə iqtisadi əlaqələrin yardımı ilə həyata keçirilir. Buradan da göründüyü kimi sığorta əlaqələri pul vəsaiti fondlarının formalaşması və istifadəsi ilə əlaqədar əmələ gələn yenidən bölgü əlaqələridir. Daha geniş anlamda sığorta fırma və təşkilatların, şəxslərin vəsaiti hesabına xüsusi ehtiyyat pul vəsaiti fondlarının qurulması və onun nəzərdə tutulmayan hallar, pis hadisələr, təbii fəlakətlər və başqa əlverişsiz hadisələr nəticəsində dəymiş itginin ödənilməsi və həmçinin, əhaliyə, onların həyatında fərqli hadisələr olduqda sığorta təminatını ödəmək üçün istifadəsini özündə göstərən iqtisadi əlaqələr sisteminin məcmusudur.

Sığortanın obyekti kimi sığortalını həyatı,sağlamlığı,iş qabiliyyəti,fərdlərin, şirkətlərin, firmaların əmlakları, əmlak mənafeləri, nəqliyyat vasitələri və yüklər,risklər,məsuliyyət və s. çıxış edir. Sığortada 2 tərəfin iştirakı mütləqdir: sığorta etdirən və sığorta edən. Sığorta edən kimi dövlət, səhmdar və ya sığorta fondunu qurmaq və istifadə etmək səlahiyyətinə malik olan digər sığorta təşkilatları çıxış edir. Sığorta etdirən kimi isə dövlət,bələdiyyə,kooperativ,səhmdar,hüquqi və fiziki şəxslər çıxış edir.Necə ki, maliyyə yaranandan bəri ona ehtiyac duyulur, eləcə də sığorta da mövcud olandan ona da böyük ehtiyyac var. Sığortanın zəruruliyi təkrar istehsal prosesinin mühüm şərtlərindən olan fasiləsizliyin təmin olunması zəruriliyindən irəli gəlir. İstehsalın ahənginin təbiət və digər poqnozlaşdırılmayan zərərli hadisələrin təsirindən pozulması ehtimalı həmişə var. Bu isə sığortanın istehsalın zəruri elementlərindən birinə çevirir.

İstehsal münasibətlərində sığorta aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir:

1. Təsərrüfat subyektinə dəymiş zərərin aradan qaldırılması və istehsalın ahənginin təmin olunması;

2. Sosial təminatın təmin olunması.

Sığorta ödənişlərinin yalnız bir təyinatı vardır. O da müəyyən ərazidə müəyyən vaxtda baş verən sığorta hadisəsinin zərərli nəticələrinin aradan qaldırılmasıdır. Sığorta iştirakçıkar arasında qapalı, yenidənbölgü münasibətlərinin xüsusi məcmusu olub, sığorta haqları hesabına məqsədli fondların yaradılmasını və sığorta zərərinin əvəzinin ödənilməsidir. Sığorta fondları bir neçə üsulla yaradılır. Bu üsullar: mərkəzləşdirilmiş və qeyri-mərkəzləşdirilmiş üsullardır.

Mərkəzləşdirilmiş üsul - qanunvericiliyə uyğun olaraq, ölkənin milli gəlirinin və milli sərvətindən ayırmalar hesabına sığorta fondlarının yaradılmasıdır. Məhz bu üsulla dövlət büdcəsinin ehtiyat fondu, ölkənin valyuta ehtiyatı və dövlətin qızıl ehtiyatı formalaşır.

Qeyri-mərkəzləşdirilmiş üsulla - məqsədli fondlar maddi istehsal sferasında fəaliyyət göstərərək müəssisələrdə yaradılır.

Ümumiyyətlə sığortanın rolu aşağıdakı istiqamətlərdə özünü göstəriri:

• 
  əməliyyatın mənfi nəticəsində risk dərəcəsinin azaldılmasında;
  
• 
  zərər və itgilərin ödənilməsi hesabına iqtisadi sabitlikdə;
  
• 
  sığorta fondunun müvəqqəti azad pul vəsaitlərinin investisiya fəaliyyətində iştirakında;
  
• 
  dövlət büdcə gəlirlərinin sığorta təşkilatlarının mənfəətinin bir hissəsi hesabına tamamlanmasında.
  

Sığorta mühafizəsi obyektləri bunlardır:

1. Material dəyəri;

2. İnsan həyatı, sağlamlığı.

Aşağıdakı cədvəldə sığortanın funksiyaları açıqlanmışdır.

Cədvəl 1.