Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

 

 

---

7 

 

 

M

övzu 13.Varlığın universial əlaqələri haqqında təlim 

 

 

Dialektika  varlığın  universal  əlaqələri,  hərəkəti  və  inkişafı  haqqında  təlimdir. 

Dialektika  v

ə  onun  alternativləri.  Obyektiv  və  subyektiv  dialektika.  Dialektikanın 

prinsipl

əri. Universal əlaqə anlayışı. Əlaqələrin təsnifatı. 

Inkişaf  anlayışı.  Inkişafın  müxtəlif  modelləri.  Proqressiv  (tərəqqi),  neytral  və 

reqressiv (t

ənəzzül) inkişaf. 

Qanun  anlayışı.  Qanunların  təsnifatı.  Xüsusi,  ümumi  və  ən  ümumi  qanunlar. 

T

əbiət  və  cəmiyyət  qanunları.  Dinamik  və  statistik  qanunlar.  Dialektikanın  əsas 

qanunları.  Əksliklərin  vəhdəti  və  mübarizəsi  qanunu.  Eyniyyət,  fərq,  əkslik,  ziddiyyət 

anlayışları. Ziddiyyətlərin növləri.  

K

əmiyyətin  keyfiyyətə  keçməsi  qanunu.  Keyfiyyət,  əlamət  və  xassə 

anlayışları.Kəmiyyət anlayışı.Ölçü keyfiyyətlə kəmiyyətin vəhdəti kimi.Sıcrayış, təkamül 

v

ə inqilab.  

Dialektik  sintez  (inkarı  inkar)  qanunu.Inkar  anlayışı.  Inkarın  tipləri  və  növləri. 

Destruktiv  v

ə  konstruktiv  inkar.  İnkişafda  varislik  əlaqəsi.  Hegelin  “Triada”  prinsipi. 

İnkişafın spiralvari forması. 

Dialektikanın kateqoriyaları. Fəlsəfi kateqoriyalar və ümumelmi anlayışlar. 

Dialektik 

kateqoriyaların  təsnifatı.  Varlığın  quruluşunu  ifadə  edən  kateqoriyalar. 

Sistem  v

ə  sistemlilik,  tam  və  hissə,  özünütəşkiletmə,  ayrıca,  təkcə,  xüsusi  və  ümumi, 

mahiyy

ət  və  hadisə  (təzahür),  məzmun  və  forma.  Varlığın  səbəbiyyət  (determinasiya) 

əlaqələrini  bildirən  kateqoriyalar:  səbəb  və  nəticə,  zərurət  və  təsadüf,  imkan  və 

gerçəklik.