Azərbaycan respublikasinin ümumtəHSİl məKTƏBLƏRİ ÜÇÜn biologiya fəNNİ kurikulumu

Kollektivlə iş zamanı, kollektiv fəaliyyətə alışmaq bacarığının bünövrəsi 
qoyulur, şagirdlərdə ünsiyyətyaratma, əməkdaşlıq bacarığının təşəkkülü və 
inkişafı təmin edilir. 
Qruplarla iş zamanı şagirdlər müəyyən problemi həll etmək üçün qruplarda 
birləşirlər. Bu zaman onların müzakirə etmək, fikir mübadiləsi aparmaq, 
mühakimə yürütmək və əməkdaşlıq bacarıqları inkişaf edir. 
Cütlərlə iş samanı şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə yerinə yetirirlər. Bu 
dərs forması şagirdlərə daha yaxından əməkdaşlıq etməyə və ünsiyyət qurmağa, 

---

30 
məsuliyyəti bölüşməyə optimal imkan yaradır. Lakin bu əməkdaşlığın əhatə dairəsi 
çox azdır. 
Fərdi iş şagirdin fəaliyyətini izləmək, potensial imkanlarını müəyyənləşdir-
mək və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Fərdi iş zamnı şagirdin sərbəst düşün-
məsi üçün real imkanlar yaranır. Müəllim şagirdin fəaliyyətini tam obyektiv 
qiymətləndirə bilir. 
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir təlim formasının üstün cəhətləri olduğu kimi 
əks tərəfləri də vardır. Elə buna görə də müəllimlər təlim formalarından istifadə 
edərkən dərsin məqsədlərini və sinfin səviyəsini nəzərə almalıdırlar. Bu zaman 
düzgün seçilmiş forma və üsullar, tədris prosesinin düzgün istiqamətlənməsinə, 
şagird fəaliyyətinin artmasına onların müstəqil düşünərək, yaradıcı axtarışlara sövq 
olunmasına, aldığı nəticələrin sərbəst təhlil və müqayisəsini aparmağa yönləndirər.
Rus pedaqoqu Q.Balabaninin apardığı tədqiqatlara əsasən ənənəvi təlimdə 
istifadə olunan təlim üsulları şagirdlərin yalnız 10 faizi üçün münasibdir. Qalan 90 
faiz şagird oxumağa qadirdir, lakin əldə kitabla yox, başqa formada, “öz 
hərəkətləri, real işləri, bütün duyğu üzvləri ilə” 
Bu tədqiqatın nəticələrini nəzərə alaraq təlim başqa bir formada 
qurulmalıdır. Təlim üsulları demokratik və humanist prinsiplər əsasında 
keyfiyyətcə dəyişdikdə, dərketmə və biliklərin mənimsənilməsi prosesində 
düşünmə qabiliyyəti aktivləşdiyi halda təlim səmərəli ola bilər. Təlim prosesini 
aktiv şəkildə həyata keçirmək, şagirdlərin fəallığına nail olmaq, onların düşünmə 
qabiliyyətini inkişaf etdirmək, yaradıcılığa həvəsləndirmək vacibdir.
Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq fəal təlim üsullarının bu meyarlara daha 
çox uyğun gəldiyi fikrindəyik. Fəal təlim üsulları şagirdlərə, xüsusilə də
yeniyetmələrə problemlərin həllinin müstəqil axtarışı və təlim prosesində tədqiqat 
fəaliyyətinin təşkili, yeni biliklərə yiyələnmək, yaradıcı düşünmə qabiliyyətlərinin 
inkişafı üçün ən münasib şərait yaradır.
Dünya təcrübəsində fəal təlim üsulları onlarladır. Biologiyanın tədrisində 
əsasən klaster, Beyin həmləsi, müzakirə, anlayışın çıxarılması, karusel, BİBÖ,