Azərbaycan türkləRİNİN

A r m a n q u
(e r. əv. 719-cu il). Mid iyada bir qalan ın adı. Türkcə
uram –
―çaylar‖, ―subasar sahə‖ (bax, Urimzan adına) və 
anqa, anqu-
―çayın ağzı‖, ―çay ın 
qolu‖, ―çökək‖, ―çu xu r‖, ―hövzə‖, ―qobu‖, ―dar dərə‖ (145,50-51) sözlərindəndir.
X a r m e ş a n d
(er. əv. 820-ci il) və 
Xarmaşi 
(er. əv. 719-cu il) 
toponimlə rində bizcə, monqol mənşəli 
xərə m 
(türk d illərində karman) – ―qala‖ 
sözü öz əksin i tap mışdır. Ehtimal ki, ―Xarmeşand‖ kimi qeyd olunmuş toponim 
Hə mədanın 30 fərsəhliy ində IX əsrə aid ərəb mənbəyində (Təbərinin əsərində) 
qeyd olunan Karmasin yaşayış məntəqəsinin adında qalmışdı. Ona görə də 
Xarmeşand toponiminin əsl formasını Xarmeşin kimi bərpa etmək o lar və sondakı 
―çin‖ sözünü ―sıldırım‖, ―şaquli yarğanlı yayla‖ mənasında türkcə 
çinq
sözü hesab 
etmə k o lar. Quruluşca Hə mdullah Qə zvin inin Cənubi A zərbaycanda qeyd etdiyi 
Darma rzin toponimi ilə eynidir. 
K a r z i n
(u) və 
Xarzan (u)
(er. əv. 714-cü il).Türkmonqol dillə rindəki 
k ara, xara – 
―qara‖ və 
çinq – 
―sıldırım‖, ço x hallarda şaquli yarğanlı yayla‖, 
―əlçatmaz dağ‖, ―sıldırım dağ uçurumu (145,616), yaxud türkcə 
karşi-
―möhkəmləndirilmiş yer‖ (145,262) sözlərindəndir (bax, Xarşay). Bu toponimin 
ikinci ko mponenti qədim türkcə 
sin-
―dağ beli‖ (160,IV,I,648) sözü də ola b ilər. 
Quruluşca Mannada Parsindu, Təbərinin (IX əsr) Həmədanın 30 fərsəhliy ində qeyd 
etdiyi Karmasin, XIV əsrdə Təbriz mahallarından Darma rzin (32,45), Hə mədan 
yaxınlığında Asfacin (18,63) toponimləri ilə eynidir. Urmiya gölü yaxın lığında 
indiki Bu z-Sina (hünd. 2480 m) dağın ın adı ilə loka lizə oluna bilər. 
U r a n b a r z a n i
(er. əv. 674-cü il), 
Uppurin 
(er. əv. 713-cü il), 
Urnakk i 
(er. əv. 713-cü il), 
Urenna 
(er. əv. 713-cü il) toponimlə rində ―uran‖, 
‖uren‖,‖urin‖ ko mponentləri, gü man ki, eyni mənşəlidir. Türkcə 
oron, uran, oren – 
―yer‖, ―heyvan üçün hasarlan mış yer‖ (166,I,477-479), yaxud A ltay dillərində 
oron 
– 
―köçəbə‖, ―düşərgə‖, ―oba‖, ―yatacaq yeri‖ (Г. М. Василевич. Топонимы 
тунгусского происхождения. «Этно графия имен», М ., 1971, с.167) 
sözlərindəndir. Toponimin ―barzani‖ hiss əsi qədim türkcə 
barça-
―bütünlüklə, 
hamısı‖ və 
an – 
―karst çuxuru, uçuru mu‖ (145,50) sözlərindən ibarətdir. 
Bütünlüklə bu ad təxminən ―Karst çu xurunda köçəbə (yurd, oba)‖ mənasını verir.
T i l-T a r a n z a y
(er. əv. 744-cü il). Türkcə 
dil-
―dil formalı dağ 
çıxıntısı‖, 
turan (q) –
―şoran‖ (145,567) və çay sözlərindəndir. Bəlkə də bu 
toponimdə ki ―til‖ ko mponenti türkcə 
etil, itil,-
―çay‖ (çuvaşlar indi də Volqaya İtil 
deyirlər) sözünün bir formasıdır. Urmiya gölünün sahilind ə indi Til kəndi var. 
―Til‖, ―dil‖ ko mponenti Cənubi Azərbaycanın Qaradağ mahalında əhalisi 
türklərdən ibarət Uzu m-Dil kəndinin ad ında indiyədək qalmışdır. 
T a n z a y
(er. əv. 728-c i il). Türkcə 
tan-
―düzən‖ (160,III,2,1616) və 
say
– ―daşlı düzən‖ (100,481) yaxud 
çay 
sözlərindəndir.

---

71 
U ş t a ş a y
(er. əv. 820-ci il). Türkcə
uş –
―uç‖, 
taş-
―qaya‖, ―daş‖ 
sözlərindən və altay dillərində ad ların sonları üçün səciyyəvi ―
ay”
şəkilçisindəndir.
N i r u t a k t a
(er. əv. 744-cü il). Mid iyada bir dağın ad ı. Tü rkcə və
monqolca