Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә

İstehlak malları vә ödәnişli xidmәtlәr  

dәstinin düzülmәsi prinsiplәri 

Postsovet ölkәlәrindәki metodologiya üzrә  İQİ üçün 

әmtәә növlәrinin seçimindә istifadә olunan aşağıdakı meyarlar 

fәrqlәnmәlidir: 

-  әmtәә  növü  ev  tәsәrrüfatlarının istehlakında mühüm 

çәkiyә malik olmalıdır; 

- әmtәә növünün dәqiq spesifik xüsusiyyәtlәri olmalıdır; 

- әmtәә növü ölçülәbilәn şәkildә olmalıdır; 

-  әmtәә növü әsas mәhsullardan biri olmalıdır vә ev 

tәsәrrüfatlarının istehlakında mühüm çәkiyә malik olmadığı 

halda belә uzun müddәt әrzindә istehlak olunmalıdır. 

 

İstehlak zәnbili ölkәnin bütün regionları üzrә seçilmiş, 

әhali tәrәfindәn  әn çox hallarda istehlak edilәn vә müәyyәn 

dövr  әrzindә  dәyişmәz qalan vahid әmtәә  vә xidmәtlәr 

dәstidir. Bir çox hallarda istehlak zәnbilinin dәyişdirilmәsi tezliyi 

müәyyәn edilmiş ilkin çıxış nöqtәsi vә milli iqtisadiyyatın inkişaf 

sürәtindәn asılıdır. 

 

Ukraynada  İQİ 2001-ci ilin noyabr ayına qәdәr 425 

mövqedәn ibarәt olub ki, bunlardan da 108-ni qida mәhsulları, 

237-ni digәr  әmtәә növlәri, 80-ni isә ödәnişli xidmәtlәr tәşkil 

edib. Lakin 237 digәr әmtәә növlәrindәn 101-i ümumi istehlak 

xәrclәrinin 0.01%-ini belә  tәşkil etmirdi. Bununla әlaqәdar 

sonradan Beynәlxalq Valyuta Fondunun (BVF) ekspertlәrinin 

tövsiyәlәri  әsasında indeksә daxil edilmiş  әmtәә  vә xidmәtlәr 

növünün siyahısına yenidәn baxılmış  vә ümumi çeşid 270-ә 

qәdәr azaldılmışdır ki, bunun da 102-si qida mәhsullarının, 

120-si digәr  әmtәә növlәrinin, 48-i isә ödәnişli xidmәtlәrin 

payına düşmüşdür. 2007-ci il yanvar ayının 1-dәn istehlak 

zәnbilinin tәrkibi yenidәn dәyişdirilmişdir.  Belә ki, bu ölkәdә 

2007-ci ildәn başlayaraq inflyasiyanın hesablamasında 296 

çeşid üzrә qiymәtlәrin dәyişilmәsi üzәrindә müşahidә  tәşkil 

edilir.  

 

---

 

45 

 

Gürcüstanda ilk istehlak zәnbili (1992-ci ildә BVF-nin 

nümayәndәlәri ilә birgә  tәrtib edilmişdir) ilkin mәrhәlәdә 295 

çeşiddәn ibarәt idi. 2003-cü ildә  tәrtib edilmiş  vә indiyәdәk 

qüvvәdә olan istehlak zәnbilinә isә artıq 311 әmtәә vә xidmәt 

növü daxil edilib. 

 

Qırğızıstan Respublikası Milli Statistika Komitәsi istehlak 

zәnbilinin strukturunu üç dәfә  dәyişdirmişdir.  İlk dәfә 1995-ci 

ildә ölkә parlamenti istehlak zәnbilinin minimal hәddinә 

dәyişikliklәr etmişdir.  İkinci dәfә 1998-ci ildә istehlak 

zәnbilindәki xidmәtlәrin (tәhsil, sәhiyyә  vә notarius idarәlәri) 

ayrı-ayrılıqda monitorinqi aparılmış  vә  nәhayәt, 2001-ci ildә 

istehlak zәnbilinin çeşidi 305-dәn 343-ә 

qәdәr 

genişlәndirilmişdir. 

 

Tacikistanda isә ixtisarlardan sonra istehlak zәnbilinә 333 

әmtәә  vә xidmәt növü aid edildi vә belәliklә, bu ölkәnin 

istehlak zәnbili yekcins mәhsul vә xidmәtlәrdәn azad edildi. 

Tacikistanda  әvvәllәr istehlak zәnbilinin çeşidi 703 әmtәә  vә 

xidmәt növündәn ibarәt idi. 

 

Әmtәә  vә xidmәtlәrin spesifik xüsusiyyәtlәri ayrıca 

mәsәlәdir.  İstehlak malları  vә xidmәtlәri dәstindә müәyyәn 

әmtәә növlәri ilә yanaşı (misal üçün, bütün postsovet 

ölkәlәrindә çap mәmulatlarının qiymәtinin monitorinqi 

aparılarkәn tәlәb olunur ki, әvvәlcәdәn razılaşdırılmış müәyyәn 

nәşrlәrin qiymәti tәsbit edilsin) son dәrәcә ümumi qaydada 

müәyyәn edilmiş mallara da rast gәlinir. Bu zaman belә bir 

sual yarana bilәr ki, mәsәlәn 1-ci növ kolbasanın qiymәti hansı 

istehsalçı  şirkәt üzrә  tәsbit edilmәlidir. Müxtәlif ölkәlәr bu 

mәsәlәni özlәri bilәn tәrzdә  hәll edir. Bәzilәri (mәsәlәn, 

Gürcüstan vә Tacikistan) qiymәti qeydiyyata alanlara daha çox 

sәlahiyyәt verir. Digәrlәrinә gәldikdә isә mәsәlәn, Rusiyada hәr 

bir qrup üzrә konkret әmtәәnin müәyyәn edilmәsi vәzifәsi 

Federasiya Statistika Komitәsinin  әrazi idarәlәrinin üzәrinә 

düşür; belәliklә, regionda hansı ticarәt nişanının reallıqda  әn 

geniş yayılması (mәsәlәn, hansı qadın ayaqqabılarının “dәri”, 

---

46 

 

 

hansının isә “model” kateqoriyaları üzrә  tәsnif edilmәsi) ilә 

bağlı  qәrarı Rusiya Federasiyasının Statistika Komitәsinin 

yerlәrdәki nümayәndәliklәri çıxarır.