1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja

Zararlilikning tebranishi zaxirasi (ZTZ),
sug‘urta turi bo‘yicha sug‘urta 
tarifining netto-stavkasini hisoblash uchun asos bo‘lgan kutilayotgan zararlilik 
darajasidan hisobot davridagi zararlilik darajasi yuqori bo‘lgan holatda, 
sug‘urtalovchining 
sug‘urta 
to‘lovlarini 
amalga 
oshirish 
xarajatlarini 
kompensatsiya qilishga mo‘ljallangan.
Zararlilikning tebranishi zaxirasining miqdori yalpi hisoblangan sug‘urta 
mukofotining 10 foizidan oshmasligi lozim. 
ZTZni shakllantirish va undan foydalanish tartibi, shartlari sug‘urtalovchi 
tomonidan belgilanadi va Davsug‘urtanazorat bilan kelishiladi. 
Aktivlarning nomuvofiqligi zaxirasi (ANZ)
faqat hayotni sug‘urta qilish 
sohasida faoliyat yuritadigan sug‘urtalovchi tomonidan tashkil etilishi mumkin va 
mukofotlar zaxirasining 20 foizidan ortiq bo‘lmasligi lozim. 
ANZ sug‘urtalovchi tomonidan ANZni shakllantirish va undan foydalanish 
tartibi, shartlarini Davsug‘urtanazorat bilan kelishilgandan keyingina tashkil 
etilishi mumkin. 

---

144 
Foydani aniqlashda texnik zaxiraning kamayishi sug‘urtalovchining 
daromadini, texnik zaxiraning ko‘payishi esa zararini namoyon etadi. 
3. Ishlab topilmagan mukofotlar zaxirasini hisoblash uchun sug‘urta faoliyati 
to‘rtta hisob guruhlariga bo‘linadi:
a) 1-hisob guruhi: 

baxtsiz hodisalardan sug‘urta qilish (1-klass); 

kasallikdan ehtiyot shart sug‘urta qilish (2-klass); 

er usti transport vositalarini sug‘urta qilish (3-klass); 

harakatlanadigan temir yo‘l tarkibini sug‘urta qilish (4-klass);

aviatsiya sug‘urtasi (5-klass); 

dengiz sug‘urtasi (6-klass); 

yo‘ldagi mol-mulkni sug‘urta qilish (7-klass); 

mol-mulkni olovdan, tabiiy ofatdan (8-klass) va zarardan sug‘urta qilish (9-
klass); 

avtofuqarolik javobgarligini sug‘urta qilish (10-klass); 

aviatsiya (11-klass) va dengiz (12-klass) sug‘urtasi doirasida javobgarlikni 
sug‘urta qilish; 

umumiy 
fuqarolik 
javobgarligini 
sug‘urta 
qilish 
(13-klass) 
(qarz 
oluvchilarning kreditni to‘lamaganligi uchun javobgarligini sug‘urta qilishdan 
tashqari); 

huquqiy himoya bilan bog‘liq xarajatlarni sug‘urta qilish (17-klass); 

noproporsional qayta sug‘urta qilish shartnomalari (har bir qayta sug‘urtaga 
qabul qilingan shartnoma (shartnomalar) bo‘yicha qayta sug‘urta qilish 
shartnomasining amal qilish doirasiga tushuvchi zararning sodir bo‘lishi borasida 
sug‘urtalovchi tomonidan amalga oshiriladigan har bir sug‘urta to‘lovidagi 
oldindan o‘rnatilgan ulushni qoplash bo‘yicha qayta sug‘urtalovchining 
majburiyati paydo bo‘luvchi shartlarga ega bo‘lgan qayta sug‘urta qilish 
shartnomalaridan tashqari qayta sug‘urta qilish shartnomalari); 
b) 2-hisob guruhi: 

kreditlarni sug‘urta qilish (14-klass); 

kafillikni (kafolatlarni) sug‘urta qilish (15-klass); 

boshqa moliyaviy tavakkalchiliklardan sug‘urta qilish (16-klass) (qishloq 
xo‘jaligi ekinlarining hosilini sug‘urta qilishdan tashqari); 

qarz oluvchilarning kreditni to‘lamaganligi uchun javobgarligini sug‘urta 
qilish (13 klass); 
v) 3-hisob guruhi: 

sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati boshlanishining va tugashining 
noaniq («ochiq») sanalariga ega bo‘lgan sug‘urta shartnomalarini tuzish 
imkoniyatini nazarda tutuvchi sug‘urta turlari; 
g) 4-hisob guruhi: 

qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosilini sug‘urta qilish (16 klass). 
Sug‘urta zaxiralarini hisoblash uchun sug‘urtalovchi mazkur bandda nazarda 
tutilgan har bir hisob guruhi ichida sug‘urta shartnomasining shartlari, sug‘urta 

---

145 
ob’ektlari, sug‘urta ob’ektlarining joylashuvi va sug‘urta tavakkalchiliklari 
ro‘yxatiga bog‘liq holda qo‘shimcha hisob guruhlarini kiritishi mumkin. 
Har bir qayta sug‘urtaga qabul qilingan shartnoma (shartnomalar) bo‘yicha 
qayta sug‘urta qilish shartnomasining amal qilish doirasiga tushuvchi zararning 
sodir bo‘lishi borasidagi sug‘urtalovchi tomonidan amalga oshiriladigan har bir 
sug‘urta to‘lovidagi oldindan o‘rnatilgan ulushni qoplash bo‘yicha qayta 
sug‘urtalovchining majburiyati paydo bo‘luvchi shartlarga ega bo‘lgan 
proporsional qayta sug‘urta qilish shartnomalari tegishli sug‘urta shartnomalariga 
oid hisob guruhlariga kiritiladi. 
Sug‘urtalovchi tomonidan belgilangan guruhlanish bo‘yicha bir nechta hisob 
guruhlariga taalluqli bo‘lgan shartnoma tuzilgan taqdirda, sug‘urta zaxiralarini 
hisoblash maqsadida ko‘rsatilgan shartnomaning muayyan hisob guruhiga to‘g‘ri 
keluvchi har bir qismi tegishli hisob guruhiga taalluqli alohida shartli shartnoma 
sifatida hisobga olinadi. 
SHartnomaning kuchga kirish sanasi (sug‘urtaning amal qilishining 
boshlanish sanasi) shartnoma bo‘yicha sug‘urta mukofotini (badallarini) hisoblash 
sanasidan kechroq bo‘lsa va sug‘urta zaxiralarining hisob-kitobi shartnomaning 
kuchga kirish sanasiga (sug‘urtaning amal qilishining boshlanish sanasiga) qadar 
amalga oshirilgan taqdirda, ishlab topilmagan mukofot zaxirasini hisoblash 
maqsadida ishlab topilmagan mukofot zaxirasi shartnoma bo‘yicha hisoblangan 
sug‘urta mukofoti (badallari) (sug‘urta brutto-mukofoti) miqdoriga teng deb qabul 
qilinadi. 
Birinchi hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot har bir sug‘urta 
shartnomasi bo‘yicha alohida «pro rata temporis» usuli — ishlab topilmagan 
mukofotni hisobot sanasiga sug‘urta shartnomasining tugamagan amal qilish 
muddatiga proporsional holda hisoblash orqali hisoblanadi. Har bir sug‘urta 
shartnomasi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot hisob-kitob uchun qabul qilingan 
bazaviy sug‘urta mukofotining hisobot sanasiga sug‘urta shartnomasining 
tugamagan amal qilish muddatining (kunlarda) sug‘urta shartnomasining butun 
amal qilish muddati (kunlarda) nisbatiga ko‘paytmasi sifatida quyidagi formula 
orqali aniqlanadi: 
bu erda: