A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
16.4. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda joriy va uzoq muddatli
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
527
16.4. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda joriy va uzoq muddatli majburiyatlar hisobi Joriy majburiyatlar - kreditor talabiga ko‘ra bir yil davomida to ‘lanishi kerak bo ‘lgan majburiyatlardir. Uzoq muddatli majburiyatlarga to ‘lash muddati bir yildan oshadigan majburiyatlar kiradi. Buxgalteriya hisobida “debitor” atamasi muayyan jamiyatdan qarzdor bo‘lgan jism oniy yoki yuridik shaxsga aytiladi. “Kreditor” atamasi muayyan jam iyatni qarzdor qilgan jism oniy yoki yuridik shaxsga aytiladi. Y a’ni boshqa jamiyatlaming bu jam iyat oldida hisob- kitoblar bo‘yicha majburiyatlari bo‘ladi. Bunda jam iyat tomonidan to‘lanishi lozim boMgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari, olinishi lozim boMgan majburiyatlar esa debitorlik majburiyatlar hisoblanadi. Ikki tomonlama shartnoma majburiyatlarida bir jam iyat ham debitor ham kreditor boMishi mumkin. Masalan, tovar yetkazib berish shartnomasi bo‘yicha tovarlar yetkazib berilgan boMsa-yu, ulaming puli toManmagan boMsa, mahsulot yetkazib beruvchiga bu summa debitorlik majburiyati deb k o ‘rsatiladi va u debitor, y a’ni xaridorlarga m a’lum summadagi tovarlam i majburiyatga bergan deb hisoblanadi. Shu jamiyatning o ‘zi mazkur tovarlami sotib olgan jam iyatlar uchun kreditor boMadi. Xaridor sotib olingan tovar bo‘yicha mana shu majburiyat summasini batamom toMab boMgunicha kreditor majburiyati deb ko‘rsatadi. Korxona debitorlik majburiyati - bu jam iyatning aylanmasidan chiqib qolgan va boshqa jismoniy va yuridik shaxslarda bo‘lgan mablagMaridir. Jamiyatning o ‘z mablagMari yoki boshqa jam iyatlam ing mablagMari bu majburiyatlami qoplash manbai boMib xizmat qiladi. Korxonaning kreditorlik majburiyati - bu jam iyatning boshqa jismoniy va yuridik shaxslardan vaqtincha jalb etilgan mablagMaridir. Ulardan shu jam iyatning aylanmasida vaqtincha foydalaniladi. Ulami toMash muddati kelganida bu mablagMar aylanma mablagMar summasidan olib berilishi kerak. Joriy qarzlar quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 528 6000 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lovlar schyotlari”; 6100 “Ajratilgan boiinm alar, shu’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlariga to io v la r schyotlari”; 6200 “Kechiktirilgan qarzlar hisobga olinadigan schyotlar”; 6300 “Olingan bo‘naklar hisobga olinadigan schyotlar”; 6400 “Byudjetga to io v la r bo ‘yicha qarzlar hisobga olinadigan schyotlar (soliqlar turlari bo ‘yicha)”; 6500 “Sug‘urta va maqsadli davlat jam g‘armalariga to io v lar bo‘yicha qarzlar hisobga olinadigan schyotlar”; 6600 “M uassislarga qarzlami hisobga olish schyotlari”; 6700 “M ehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblami hisobga olish schyotlari”; 6800 “Qisqa muddatli kredit va qarzlami hisobga olish schyotlari”; 6900 “Turli kreditorlarga qarzlami hisobga olish schyotlari”. Mol yetkazib beruvchilar bilan hisoblashishlar umumlashtirilgan holda 6-jumal orderda 6010-“Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga toianadigan schyotlar”, 6110- “Ajratilgan boiinm alarga to ianadigan schyotlar”, va 6120 - “Shu’ba va qaram korxonalarga toianadigan schyotlar” kabi schyotlaming krediti bo‘yicha qayd qilib boriladi. Bu jum al orderda analitik va sintetik hisob bir vaqtning o ‘zida olib boriladi, analitik hisob har bir to io v hujjati, kirim orderi yoki qabul qilish dalolatnomasiga asosan yuritiladi. Shuningdek bu jum al order har oyning boshiga mol yetkazib beruvchilarga toianm agan summa bilan ochiladi va unda: -to io v muddati kelmagan hujjatlar bo‘yicha; -to io v muddati o ‘tgan hujjatlar bo‘yicha; -qiymatliklar kelib tushmagan lekin to io v hujjati bo‘yicha qiymati toiangan; -qiymatliklar kelib tushmagan va to io v hujjatlari toianm agan; -fakturasiz qabul qilingan qiymatliklaming oy boshiga qoldiq summasi alohida ko‘rsatilishi lozim. X o‘jalik yurituvchi subyektlaming faoliyatida kelgusi davrga 529 tegishli daromad bo‘yicha olgan bo ‘nagi, kelishi kutilayotgan debitorlik qarzlari, chiqarilgan obligatsiyalar yuzasidan chegirma yoki ustamalar, soliqlar va majburiy to'lovlar muddatining uzaytirilish muomalalari sodir bo‘ladi. Joriy davrda to‘lov muddati uzaytirilgan va vaqtincha qarzlar sifatida kelgusida toianad ig an joriy majburiyatlar quyidagi schyotlarda hisobga olinadi: 6210-“Muddati uzaytirilgan diskont (chegirma)lar”; 6220-“Muddati uzaytirilgan mukofotlar”; 6230-“Muddati uzaytirilgan daromadlar”; 6240-“Soliqlar va majburiy to ‘lovlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan majburiyatlar”; 6250-“Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan daromad (foyda) solig‘i bo‘yicha majburiyatlar”; 6290-“Boshqa muddati uzaytirilgan majburiyatlar”. 6210-“Muddati uzaytirilgan diskont (chegirma)lar” va 6220- “Muddati uzaytirilgan mukofotlar (ustama)lar” schyotlari obligatsiya chiqarilgan davrdan boshlab, yilning oralig‘ida xarajat yoki daromadga taqsimlanadigan, obligatsiyalar yuzasidan chegirma yoki ustama bo‘yicha subyektning uzoq muddatli majburiyatlari joriy qismini aks ettirishga m o‘ljallangan. Ushbu schyotlami obligatsiya sotuvchilargina qo‘llaydi. Obligatsiyalar mukofot yoki chegirma bilan sotilsa, buxgalteriya o ‘tkazmasida aks ettiriladigan foizlaming to‘lovi yuzasidan sarflar, haqiqiy to ‘lanadigan foizlardan farq qilishi kerak. Ushbu sarflami chegirmalar summasi oshirilsa, mukofotlar summasi kamaytirilishi lozim. Obligatsiyalami chegirmalar summasi bilan sotilishi quyidagicha aks ettiriladi: Debet 6210-“Muddati uzaytirilgan diskontlar (chegirmalar)” Debet 5 110-“Hisob-kitob schyoti” Kredit 6920-“Hisoblangan foizlar” yoki 7830-“T o ‘lanadigan obligatsiyalar” Obligatsiyalar yuzasidan joriy foizlaming to‘lanishi summasiga esa 530 9610-“Foizlar ko'rinishidagi sarflar” schyoti debetlanib, toManadigan foizlar va qoplanadigan chegirmalami o ‘zida aks ettiradi. Bunda 6210- “Muddati uzaytirilgan diskontlar (chegirmalar)” va 5 1 10-“Hisob-kitob schyoti” kreditlanadi. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|