Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi Published by Kış 2021/ 8-4

6. Gergedan 
Bu destanda gergedanın rolü, Oğuz Kağan’ın karakterinin gelişmesi açısından oldukça 
büyüktür. Destanlarda kahramanlar için ilk kesilen baş, ilk dökülen kan, ilk verilen mücadele 
ve kazanılan zafer, kahraman olmak için önemli hususlardır. Destan kahramanı canavarı yener 
ve kahraman olur. Bu motif, Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı’nda da yer alır. Bu destandaki 
canavar ise kıyat, Bang ve Arat’ın ifadesine göre bir gergedan olarak karşımıza çıkar. Asya ve 
Afrika ülkelerinde yaşayan ve otçul bir hayvan olduğu bilinen gergedan, Oğuz Kağan 
Destanı’nda saldırgan, tehlikeli bir hayvan olarak anlatılmıştır. Destanın el yazması 
parçalarında çizimi yer alan hayvanlardan biridir. Gergedanı Uygurca Oğuznamede önemli 
kılan unsur, onun bir hayvan olmasından başka Oğuz’un savaştığı ilk düşmanı olmasıdır. 
Gergedanın, Oğuz’un düşmanlarından insan olmayan tek düşmanı olması ayrı bir husustur. 
Destana göre gergedan, büyük bir ormanın içinde yaşayan büyük bir hayvandır. Gergedan 
yapı olarak büyük ve sivri boynu bir hayvan olsa da etle beslenmemektedir. Bu özelliğine 
rağmen destanda at sürülerini ve hatta halkı yiyebilecek kadar tehlikeli, büyük bir canavar 
olarak tasvir edilmiştir. Gergedanın bu destanda böyle anlatılmasının iki sebebi olabilir. 
Birinci sebep: Bu sözlü ürünün oluştuğu dönemlerde gergedanın tam olarak bilinmemesidir. 
Asıl metin üzerinde gergedanın resminin bulunmasından yola çıkarak, Oğuz boylarının o 
çağlarda gergedanın sadece görünümünü bilmekte olabilirler. İkinci sebep ise: Bu destan 
oluşurken, gergedanın destana heyecan katması için abartılarak, tehlikeli bir mitolojik yaratık 
olarak anlatılmasıdır. Bu görüşe göre Oğuz’un ilk mücadelesi bir hayvandan ziyade bir 
canavarla gerçekleşerek, Oğuz’un kahramanlığı yüceltilir. Gergedan, metinde kıyandkat 
ismiyle yer alır: “oşul orman içinde bedük bir kıyandkat bar irdi”
39
(Bu ormanın içinde büyük 
bir gergedan vardı). 
Cesur bir kahraman olan Oğuz, halka eziyet eden bu canavarı yakalayıp öldürmek 
ister. Önce bir geyiği yem olarak ağaca bağlayarak tuzak kurar. Gergedanın geyiği alıp 
götürdüğünü öğrendiği zaman bu sefer bir ayıyı yakalayıp aynı şekilde ağaca bağlar; gergedan 
ayıyı da alıp götürmüştür. En sonunda ağacın önünde kendisi durur ve gergedan çıkıverir. 
Boynuzunu Oğuz Kağan’ın kalkanına vurduğu gibi, Oğuz Kağan da kargısıyla onun başına 
39
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e.,
s. 10. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1746 
vurarak öldürür, başını kesip götürür. Oğuz, insanların korktuğu, canavar olarak 
adlandırdıkları o gergedanı öldürerek kahramanlığa adım atar. Gergedanı öldürmeden önce 
iyice tuzak fikri düşünür. Önce bir av hayvan olan geyiği, sonra avcı hayvan olan ayıyı yem 
olarak kullanır. Gergedanın ne kadar güçlü bir hayvan olduğunu öğrendiği zaman onu 
yenmek üzere bu sefer kendisi aynı ağacın altında durur. Kurduğu tuzaklarla gergedanı tanır 
ve ona göre önlemini almış olur. Böylece Oğuz, halkın korkulu kâbusu ve canavar olarak 
adlandırdıkları bu gergedanı hiç zorlanmadan çok kısa sürede öldürür. Oğuz’un ilk 
mücadelesi olup bu noktadan itibaren artık halkın güvenini kazanmış olan bir kahraman 
olarak tanınır. Gergedanı yakalayıp öldürmesi av motifiyle birlikte yer alır. Oğuz’un 
gergedanı hemen öldürmek yerine iyice düşünüp, tuzaklar kurması, doğru silahları kullanması 
Oğuz’un avcılıktaki ustalığını gösterir. Gergedanı öldürerek kahramanlığını halka kanıtlayan 
Oğuz, büyük bir toy düzenleyerek kağanlığını ilan eder ve destanın devamında daha büyük 
mücadeleler vermeye, dünyayı fethetmeye başlar.