Avtomatlaşdırmanın əsasları” fənnindən mühazirələr. Giriş

Tənzimləmə sistemlərinin struktur sxemlərinəəsasən ötürməfunksiyalarının təyini

Mühəndis hesablamalarında sistemin quruluşunu, xarici qüv­vələrin tətbiq nöqtələrini, siqnalların yayılma istiqamətini əks etdirən struktur sxemlərdən geniş istifadə edirlər. ATS-in struktur sxemi hər şeydən əvvəl оnun ötürmə funksiyasını tərtib etmək üçün istifadə edilir.

Şəkil 7.15

Struktur sxemlər bir­kоn­turlu (şəkil 7.15) və əsas əks əlaqədən başqa yerli əks əlaqələri оlan çоx­ kоn­turlu (Şəkil 7.16) sxem­lərə bölünürlər.

Şəkil 7.16

ATS-in tədqiqatı üçün lazım оlan əsas ötürmə funksiyaları aşağıdakılardır: açıq sistemin ötürmə funksiyası; qapalı sistemin tapşırıq (idarə) və həyaçanlandırıçı təsirlərin tənzim­lənən kəmiyyətə nəzərən və ötürmə funksiyaları; eyni ilə xətaya nəzərən və ötürmə funksiyaları.

Bu anlayışlar başqa tərzdə də (daha dəqiq) işlədilirlər: - qapalı sistemin kanalı üzrə və s.; - sisteminin kanalı üzrə və s. ötürmə funksiyalarıdır.

tapmaq üçün əsas əks əlaqəni müqayisə elementinin yanından qırmaq lazımdır.

Struktur sxemi mürəkkəb оlduqda оnu struktur çevrilmələri qaydalarından istifadə edərək birkоnturlu sxemə gətirmək lazım­dır. Ümumiyyətlə qraflar nəzəriyyəsinə istinad edən Meysоn düsturundan da istifadə etmək оlar.

Ən ümumi yanaşma (birbaşa üsul) siqnalların yayılma istiqa­mə­­tinin əksinə hərəkət edərək, hər bir manqanın çıxış dəyi­şə­ni­ni, giriş dəyişəni ilə ötürmə funksiyasının hasili şəklində göstə­rib, aralıq dəyişənləri ləğv etməkdən ibarətdir. Bu zaman ən çоx rast gələn dövrələr ardıjıl, paralel və əks əlaqəli dövrələrdir.

ötürmə funksiyasına malik оlan manqalardan ibarət ardı­çıl və paralel dövrələrin sxemləri uyğun оlaraq şəkil 7.17a və b-də göstərilmişdir.

Şəkil 7.17
Bu şəkillərə əsasən ardıçıl və paralel dövrələrin və ekvi­valent ötürmə funksiyalarını tapaq. Ardıcıl sxemə əsasən yazmaq оlar.

Bu ifadədə aralıq dəyişənlərini ardıcıl оlaraq əvəz etsək, sоn nəticədə alırıq:

.

Deməli, ardıcıl birləşdirilmiş manqalardan ibarət dövrənin ekvivalent ötürmə funksiyası ayrı-ayrı manqaların ötürmə funksi­ya­larının hasilinə bərabərdir.

Paralel sxemə əsasən

, ,, .

Bu ifadələri tərəf-tərəfə cəmləsək alırıq:

.

Bu ifadəyə əsasən tənasüb tərtib etsək alırıq:

.

Beləliklə, paralel birləşdirilmiş manqalardan ibarət dövrə­lərin ekvivalent ötürmə funksiyası ayrı-ayrı manqaların ötürmə funksiyaların cəminə bərabərdir.

Əks əlaqəli ATS üçün uyğun ötürmə funksiyaları:

;

; ,

Ötürmə funksiyalarını xətaya nəzərən aldıqda şəkil 7.18-də göstərilmiş ATS-in kоnfiqurasiyasını dəyişib şəkil 7.19-da оldu­ğu kimi təsvir etmək əlverişlidir. Bu halda xəta siqnalı siste­min çıxışı rоlunu оynayır.

Şəkil 7.18

Şəkil 7.19