Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

– ay, Zəngilan (Göyəli kənd şivə-
si) şivəsində isə -
ey  forması işlənir; məs.: alayəm, duray, baxay 
(U.), sateyam, toxuyeysan, sateyıx, toxuyeysı:z (Zən.) və s.
Ərdəbil, ayrım və Ordubadın Kilid kənd şivəsində şəkilçiyə 
həm –ey
, həm də –eyr formasında rast gəlinmişdir; məs.:  aley-
ram, gedeyrik (Ərd.), gedeyrəm, gedey- rex` (Ay.) və s. 
-iy şəkilçisi Şəki, Zaqatala. Qax, Ordubad, Zəngilan (Bartaz, 
Şotarız və Ağbis kənd şivələri) və Cənubi Azəraycan şivələrinin 
xarakterik xüsusiyyətidir. Ordubadın bəzi kənd şivələrində iki va-
riantda (-ıy, -iy), Zaqatala, Qax və Zəngilan şivələrində dörd va-
riantda (-ıy
4
), Şəki və Cənubi Azərbaycan şivələrində bir variant-
da (-iy) özünü göstərir; məs.: yazıyam, biçiyəm, işdiysən (Zən.), 
aliyəm, yazıyam, görüy (Ş.), əkiy, gediy, oliy (Təb.) və s.
-ı
4
. İndiki zamanın ən qədim şəkli, formaca feili bağlama, la-
kin indiki zaman vəzifəsində işlənən bu şəkilçiyə Bakı, Şamaxı, 
Göygöl, Göyçay, Cəbrayl, Tovuz, Lənkəran, Təbriz və Urmiya 
şivələrində rast gəlinmişdir; məs.: olı, gəlü, alu, bili. 
Bu şəkilçi şivələrdə II və III şəxslərdə müşahidə olunur. -ı
4
şə-
kilçisinin mənşəyini alimlər müxtəlif şəkildə izah edirlər. M.Şirə-
liyev, R.Rüstəmov, E.Əzizov bu şəkilçini tarixən mövcud olmuş 
feili bağlama şəkilçisi ilə əlaqələndirir, M.Rəhi- mov, H.Mirzə-
zadə isə –ır
4
şəkilçisinin -r ünsürü düşmüş variantı hesab edirlər.
Bunlardan başqa, Dərbənd, Quba, Qax və Bakı (Hökməli, 
Qobu, Güzdək kənd şivələri) şivələrində indiki zamanın anali-
tik formasına da (ala var, ala yux, ala döğü) təsadüf edilir. Quba 
şivəsində ala var, almıya var, ala yux, Bakının bəzi kənd şivə- 
lərində ala dögü, Qax şivələrində isə ala varkan şəklində işlən-
məkdədir. Dərbənd şivəsində ala var, diyə var forması ilə yanaşı, 
bütün şəxslərdə ol köməkçi feilinin vasitəsilə əmələ gələn tapa 
ula, gidə ula, verə ula, baxa ula forması da işləkdir. 

---

232
233
Ağdaş və Culfa şivələrində qəti gələcək zamanın –at,-ət 
forması ilə ifadəsinə rast gəlinmişdir. Bu forma Ağdaş şivəsində 
üçüncü şəxsdə, Culfa şivəsində ikinci şəxs cəmdə yayılmışdır; 
məs.: oxuyatsız, gələtsiz, görətsiz ( 47a,s.136; 97, s.269). 
Üçüncü şəxsdə - eceg,-aceg,- eceg (B,), -acağ,-əcağ,-aceg, 
-əceg (D.),-acağ/ acax,-əcək/ əcəg,-cax,-cəg (Muğ.),-acağ,-əcağ 
(Qb.),- acax,- əcax,-əcəx`(Nax.), -acax,- əcax (Təb.),-ajax,-ə-
jex`,-ojax,-öjəx`(qərb),- ıcax,- icax,-cax (Ş.) şəklində yayılmış-
dır; məs.:alaceg, diyaneceg, gedeceglər (B.), gidəcağ, vuracağ, 
gürmiyacağ (Qb.), alacax,/alacex`,gələcax/ gələcəx`, gözdüyəcək 
(Nax.), baxajax, biləjəx`, usdı- yajax, diyəjəx`lər (qərb), donacax, 
tutacax, girəcaxla (Təb.), alıcaxdı/ alcaxdı, gəlcaxdı, qoriycaxdı 
(Ş.) və s.
Şəki (Qoxmuq və Kiş kənd şivələri) şivəsində üçüncü şəxs-
də qəti gələcək zaman şəkilçisi -ıcat,- icat,- ucat,- ücat,- cat şək-
lində işlənir; məs.: yazıcatdı, işdiy- catdı, qurucatdı, üfürcatdı ( 
61,s.127).
Cəbrayılın Sirik kənd şivəsində qəti gələcək zaman şəkilçisi 
fərqli şəkildə yayılmışdır. Həmin şivədə hər üç şəxsdə zaman şə-
kilçisi - ažıy,- əžiy,- yaž,- yəž şək- lində işlənir; məs.: alažıyam, 
alassᾶ, alažax, cələžiyəm, cələssə, cələžəx` (45, s.181).