Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
53
3.1 Dünyadan Brexit-ə reaksiyalar 3.1.1 Avropa İttifaqı və Brexit Aİ institutlarının rəsmiləri referendumdan öncə də, sonra da Brexit qarşısında narahatlıqlarını açıq şəkildə bildirirdilər. Ancaq Brexit Avropanın radikal sağçıları tərəfindən sevinclə qarşılandı. [71] Aİ Şurasının sədri Donald Tusk, Aİ Komissiyası sədri Jean-Claude Juncker, Avropa Parlamenti sədri Martin Schulz və Aİ Dönəm sədri Hollandiya baş naziri Mark Rutte referedumdan sonra nəticələrin müzakirəsi üçün görüşdülər. Açıqlamalarda kədərləndiklərini ancaq Böyük Britaniyanın qərarına hörmət etdiklərini bildirərək “Bu proses çətin olsa da, indi Birləşmiş Krallıq hökumətinin xalqın bu qərarını yerinə yetirməsini gözləyirik. Hər hansı gecikmə lazımsız şəkildə qeyri-müəyyənliyi artırır. Biz ümid edirik ki, Birləşmiş Krallıq gələcəkdə də Avropa İttifaqının yaxın tərəfdaşı olmaqda davam edəcək” açıqlamasını verdilər. Avropa Parlamenti sədri Martin Schulz referendum nəticəsini “Birləşmiş Krallıq xalqının ayrılma qərarından dolayı böyük kədər hissi keçiririk. Ancaq bu xalqın Aİ-dən çıxılması yönündəki müstəqil bir iradə ilə bəyanıdır” kimi dəyərləndirdi. Həmçinin, o Brexitin baş verəcəyi təqdirdə Böyük Britaniyaya 3-cü ölkə kimi davranılacağını qeyd etdi. [68] Bundan başqa Aİ Şurası sədri Donald Tusk Brexit qərarının ardından 27 üzv ölkənin liderlərinin Aİ-də birliyi qorumağa qərarlı olduğunu və Aİ-nin belə bir qərara hazırlıqlı olduğunu söylədi. Etdiyi açıqlamada diqqət çəkən ifadə “Öldürməyən şey sizi gücləndirir” idi. [76] 29 mart 2017-ci ildə Baş nazir Theresa May Birləşmiş Krallığın Avropa İttifaqından çıxması barədə rəsmi məktubla müraciət etdi. Həmin tarixdə mətbuat konfransında çıxış edən Aİ Şurasının prezidenti Donald Tusk “bugünün xoşbəxt bir gün olduğunu deyib rol oynamaq üçün bir səbəb yoxdur” bildirdi. “Biz indidən sizin
54
üçün darıxırıq” deyə əlavə etdi. Həmçinin, o çıxışında Brexitdə pozitiv bir məqamın olduğunu, 27 dövlətin hələ də Avropa İttifaqında daha qəti və həmrəy olaraq qaldığını bildirmişdi. Həmin tarixdə Avropa Parlamentinin prezidenti Antonio Tajani sosial şəbəkədəki hesabında paylaşmışdı: “Bugün yaxşı gün deyil. Brexit Birliyin tarixində yeni bir fəsil yaradır, ancaq biz hazırıq, biz davam edəcəyik və ümidvarıq ki, Birləşmiş Krallıq bizim yaxın tərəfdaşımız olaraq qalacaq”. Maltada səfərdə olan Avropa Komissiyasının prezidenti Jean-Claude Juncker həmin günü “kədər günü” adlandırdı. [28]
Brexitə qarşı Aİ-nin üzv dövlətlərinin mövqeyinə gəldikdə, aydındır ki, bütün dövlətlər bu hadisəyə müxtəlif səbəblərdən müsbət yanaşmırlar. Birincisi, Brexit domino effekti ilə digər üzv dövlətlərə də keçərək Fransanın, Niderlandın və digər ölkələrin birlikdən çıxmasına dair səslərin qalxmasına zəmin yarada bilər və yaratdığı da müşahidə olunur. Belə ki, Fransanın 2017-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində uğurlu namizəd hesab olunan Le Pen, həmçinin, 2017-ci ildə Niderlandda keçirilən parlament seçkilərində 2-ci yeri tutan Azadlıq Naminə Partiyanın (The Party for Freedom) lideri Geert Vilders ölkələrinin Avropa İttifaqından çıxması üçün referendum keçirilməsinin tərəfdarıdırlar. İkincisi, ayrılma prosesi üzv ölkələrin iqtisadiyyatına, daha dəqiq desək, Böyük Britaniya ilə ticarətinə mənfi təsir göstərəcək. Bir digər maraqlı məqam Brexitdən daha çox hansı ölkələrin təsirlənəcəyidir. Dünya İqtisadi Forumunun mövzu ilə əlaqəli analizində iqtisadi baxımdan ən çox təsirlənəcək ölkənin Almaniya olacağı bildirilmişdir. [76] Bunun əsas səbəbi kimi isə Böyük Britaniyanın 2016-cı ilin üzrə ticarət tərəfdaşlarının statistikasına görə ABŞ-dan sonra 2-ci tərəfdaşın Almaniyanın olması göstərilir. Bu məqamda Böyük Britaniyanın ikinci ticarət tərəfdaşı Niderland 55
ilə üçüncü ticarət tərəfdaşı Fransanın Brexitdən daha çox mənfi təsirlənəcəyini təxmin etmək olar. [63] Brexit qərarına Almaniyanın baş naziri Angela Merkel “Böyük Britaniyanın Aİ- dən ayrılma qərarını böyük kədərlə qarşılayırıq, ancaq mətanətli olmalıyıq” kimi şərh verdi. “Sadəcə Böyük Britaniyanın deyil, başqa ölkələrin də Aİ layihəsinə inamının sorğulandığını görürük. Bu problemlər qarşısında lazımi addımları atmalıyıq. Avropa İttifaqı fikrinin eyni zamanda Avropada sülh anlayışı ilə ekvivalent olduğunu unutmamalıyıq”. Brexit Avropa İttifaqının dominant güclərindən olan Fransanı da dilemma qarşısında qoydu. Fransa həm Avropa İttifaqının zəifləyəcəyi qorxusu ilə Böyük Britaniyanın birlikdən çıxmasını istəmir və Almaniyanın birlikdəki tək güc olacağından narahatlıq keçirir, həm də Brexit nəticəsində Aİ-nin maliyyə mərkəzinin Parisə keçməsi ehtimalı ilə qazanacağı maliyyə imkanlarını düşünür. Fransanın sabiq prezidenti F.Olland dəfələrcə Böyük Britaniyanın Aİ-də qalmasının vacibliyini vurğuladı: “Böyük Britaniya Avropa İttifaqında qalmalıdır. Bizim istəyimiz bu yöndədir. Eyni zamanda Aİ-nin inkişaf etməsinə ehtiyac var. Heç bir ölkənin veto haqqı olmamalıdır. Heç bir ölkə ortaq vəzifələrdən kənarda qalmamalıdır”. [77] Referendum nəticələrinin elan edilməsindən sonra F.Olland öz çıxışında demişdir: "Birləşmiş Krallıq və Avropa üçün bu qərardan dolayı dərin təəssüf hissi keçirirəm, amma seçim onlarındır və buna hörmət etməliyik. Bu Britaniya üçün ağrılı olacaq amma bütün ayrılıqlarda olduğu kimi, bu geride qalanlara da acı verəcəkdir”. [15] Qeyd olunan ölkələrdən başqa İtaliya, İspaniya, Avstriya, Bolqarıstan, Sloveniya, Xorvatiya, Latviya, Litva və digər Aİ üzvləri referendumun ardından sanki razılaşmış bir şəkildə Brexit qarşısında kədərli olduqlarını və bunun Avropaya mənfi təsir edəcəyini bildirdilər. [77] Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Brexit əlaqədar dövlətlərin rəsmiləri tərəfindən narahatlıqla qarşılansa da, bu, ölkələrin radikal sağ qrupları bu qərara sevindi.
56
Fransada sağçı Milli Cəbhə lideri Le Pen Fransada da oxşar referendumun keçirilməsi üçün çağırış etdi. Le Pen bu haqda yazmışdır: “Azadlıq naminə qələbə! Mənim illərdir dediyim kimi biz Fransada və digər Aİ ölkələrində oxşar referendumlar keçirməliyik”. İtaliyada avroskeptik tezislərin ən güclü müdafiəçisi olan Şimal Birliyi Partiyası lideri Matteo Salvini “indi sıra bizdədir” deyərək İtaliyanın Böyük Britaniyanı izləməli olduğunu açıqlamışdır. Niderlandın Azadlıq Naminə Partiyasının (Partij voor de Vrijheid)
Geert Vilders 23 iyunun tarixə müstəqillik günü və Brüsselin milli suverenlik qarşısında məğlubiyyəti kimi keçəcəyini bildirdi. Birləşmiş Krallıqla quru sərhəddə sahib tək dövlət olan İrlandiyanın Baş naziri Brexitə belə reaksiya vermişdir:
Göründüyü kimi, üzv ölkələrdə də Brexit barədə fikir birliyinin olmaması digər dövlətlər üçün də bu təhlükənin olduğunu təsdiq edir. Aİ üzvləri təcrübə baxımdan yeni olan Brexit prosesinin necə həyata keçiriləcəyində ciddi qeyri müəyyənliklər olduğundan narahatlıq keçirilir. Digər tərəfdən isə bu prosesin Avropa üçün ciddi problemlər yaradacağından xəbərdardırlar. 3.1.3 Qeyri-üzv dövlətlər və Brexit Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından ayrılması məsələsi yalnız Avropanı maraqlandıran regional bir problem deyildir. Brexitin yerli, regional və qlobal təsirləri bir çox dövləti bu məsələyə reaksiya verməyə vadar etdi. Brexitdən narahatlığı ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obamanı Londona səfər etməsinə səbəb olmuşdur. 22 aprel 2016-cı il tarixində Londona gedərək Britaniya xalqını səslərini Avropa İttifaqı yönündə verməyə dəvət etmişdir. [82]
ABŞ lideri, Brexitin reallaşması halında bunun Böyük Britaniya ilə ABŞ arasındakı ticarətə də mənfi təsir 57
edəcəyini vurğulamış və Böyük Britaniyanın Aİ-nin üzvü kimi daha güclü olduğunu bildirmişdir. [78] Obama referendum sonrasında “Birləşmiş Krallıq xalqı öz sözünü dedi, buna hörmət edirik. ABŞ ilə Birləşmiş Krallıq arasındakı xüsusi əlaqə qalıcıdır və Birləşmiş Krallığın NATO üzvlüyü ABŞ-ın xarici, təhlükəsizlik və iqtisadi siyasətində vacib bir amil olaraq qalacaqdır. [83] ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp isə daha fərqli bir reaksiya vermişdir: “Birləşmiş Krallıq ölkə üzərində nəzarəti geri aldı, bizim Amerikanı geri
ABŞ baxımdan maraqlı olan digər bir məqam Böyük Britaniyanın bundan sonra uzun illərdir Aİ ilə ABŞ arasından müzakirə edilən “Transatlantik Ticarət və Əməkdaşlıq Müqaviləsi”ndə rolunun necə olacağıdır. Belə ehtimal olunur ki, Böyük Britaniya Transatlantik əməkdaşlığına müstəqil tərəf olaraq qoşulmaq istəyəcək və böyük ehtimalla ABŞ onu dəstəkləyəcək. Ancaq Avropa İttifaqının bunu qəbul edəcəyi gözlənilmir. [79] Bundan başqa, ABŞ prezidenti Trampın Aİ ilə olan Transatlantik əməkdaşlığı dəstəkləməsi məsələsi də müəmmalıdır. Onun “Birinci Amerika” vədi Transatlantik əməkdaşlığı və Avropanın təhlükəsizliyini təhlükə altına qoyur. Həmçinin, onun Avropanın inteqrasiyasına qarşı antipatiyası və beynəlxalq ticarət qaydalarını yenidən yazmaq niyyəti Avropanın inkişafına təhlükə xarakteri daşıyır.
[61]
Brexit nəticələrinə dair mövqeyi diqqət çəkən başqa bir ölkə isə Rusiyadır. Bundan başqa, Putin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı sammiti üçün Daşkəntə səfəri zamanı Britaniyanın sabiq Baş naziri David Kameronun “Putin sevinər” ifadəsini Britaniya ictimai fikri üzərində təzyiq yaratmaq məqsədi daşıdığını bildirib. [47] Birliyin əsas dayaqlarından olan Böyük Britaniyanın Aİ-dən çıxması siyasi baxımdan Rusiya üçün müsbət məqam sayıla bilər. Brexit referendumunun nəticələrini dəyərləndirən Rusiya Xarici İşlər Naziri Lavrov “Bu, Böyük Britaniyanın daxili məsələsidir” deyə şərh etmişdir. Rusiya Maliyə Nazirini verdiyi bəyanatda Brexitin 58
Rusiya üçün böyük bir iqtisadi risk daşımadığı bildirilmişdir. Bundan başqa Rusiya Federasiyası sözcüsü ölkənin mövqeyi haqqında danışarkən “Ümid edirik ki, Birləşmiş Krallıq Rusiya ilə daha sıx əlaqələrə ehtiyacı olacağını anlamışdır” deyə ifadə işlətdi.
[86] Əslində bu cümlə Rusiyanın Brexitlə bağlı mövqeyini tam ortaya qoyur. Kanadanın Baş naziri Justin Trudeaunun Brexitlə bağlı reaksiyası belə olmuşdur:
[37] Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğan Britaniyanın Aİ-ni tərk etməsini “yeni eranın başlanğıcı” kimi dəyərləndirərək Türkiyəyə qarşı mövqeyini yenidən nəzərdən keçirməyəcəyi təqdirdə Avropa İttifaqının vəziyyətinin daha da kəskinləşə biləcəyini bildirdi. 24 iyun 2016-cı il tarixində Aİ-nin Türkiyəyə olan münasibətini “İslamafobiya” kimi qiymətləndirdi. O, həmçinin, David Kameronu “Qalma” kampaniyası müddətində Türkiyə ilə bağlı “Türkiyənin 3000-ci ilə qədər Aİ-yə daxil olma ehtimalı yoxdur” ifadəsinə görə tənqid edib.
[62] Şübhəsiz ki, Brexitin Çin üçün də təsirləri olacaq. Çinin Brexitlə bağlı mövqeyini prezident Xi Jinping Londona 2015-ci oktyabr ayında olan səfəri zamanı belə ifadə etmişdir: “Çin çiçəklənən, birləşmiş bir Avropa görmək istəyir”. Bu mesajla Çin Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqının bir hissəsi kimi qalmasının tərəfdarı olduğunu bildirir. [20] Brexit Çin üçün 3 səbəb baxımdan önəmlidir. Birincisi, rəsmi Pekin Böyük Britaniya ilə sıx əlaqələrini qoruyaraq Avropa İttifaqının Çin siyasətinə təsir etmək istəyir. Çünki, Asiyada ABŞ və Yaponiyadan təzyiqlər görən ÇXR üzünü iqtisadi imkanlar üçün Avropa İttifaqına çevirib. İkincisi, 59
Böyük Britaniya Çinə böyük amma daxil olması çətin olan Avropa bazarına girmək imkanı verir. Ancaq Brexit bu ölkədə olan Çin şirkətlərinə də mənfi təsir edəcək. Üçüncüsü, Böyük Britaniya Çinin “Yuanın Beynəlmiləlləşdirilməsi” strategiyasında açar dövlətlərdən biridir. Brexitdən sonra Londonun bu strategiyada necə bir rol oynayacağı və hansı mövqedə olacaq məlum deyil. [4] Göründüyü kimi, Brexit bir ölkənin regional bir birlikdən çıxması olsa da qloballaşmanın təsiri ili bütün dünyaya müxtəlif formalarda təsir etmək imkanına sahibdir. Dünya dövlətlərinin mövzu üzərindəki mövqeyini ümumiləşdirsək, deyə bilərik ki, Brexitin iqtisadi və siyasi təsirləri bütün dövlətlər üçün keçərlidir. Brexit Rusiya üçün siyasi baxımdan müsbət olsa da, Aİ-ni daim birləşmiş və güclü görmək istəyən ABŞ üçün ikitərəfli itkidir. Çin isə coğrafı baxımdan Avropadan uzaqda yerləşsə də iqtisadi itkilər baxımdan Brexit əleyhinə mövqe tutur. [86]
Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|