Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
70
Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqına üzv olmasından bəri ölkə daxilində avrofil və avroskeptiklərin daim mübahisədə olması, həmçinin, mövcud tarixi şərait Brexiti labüd olan bir hadisəyə çevirdi. Birlik daxilində Böyük Britaniyanın “xüsusi üzv” statusuna malik olması Aİ-nin Böyük Britaniyanı qane etmək üçün müəyyən güzəştlər etdiyini göstərir. Brexitin səbəblərinə nəzər saldıqda isə Böyük Britaniya xalqının Avropa İttifaqına şübhəci yanaşması və birliyin suverenliyi məhdudlaşdıran bir qurum kimi görməsi hadisənin altında duran dərin səbəb, ölkə daxilində milliyyətçi qrupların fəallaşması ara səbəb, son dövrlərdə iqtisadi arqumentlərinin çoxalması, Avropaya, həmçinin Böyük Britaniyaya olan böyük miqrant axını isə təşviqedici səbəb kimi göstərilə bilər. Bu yolda keçirilən referendumun nəticələrindən xalqın yarıya bölündüyü və nəticələrin kateqoriyalar üzrə müxtəlif olduğu (region, yaş və s.) ortaya çıxır. Nəticələrdə ərazi baxımdan böyük fərqlərin olması ölkə daxilində separatizm meyllərini gücləndirir. Brexit proses baxımdan isə hər kəsə çox maraqlıdır. Aydındır ki, proses Lissabon müqaviləsinə əsasən həyata keçirilir. Ancaq praktikada belə bir hadisənin ilk dəfə baş verməsi fikirlərdə qeyri müəyyənlik yaradır. Brexitin yerli, regional və qlobal təsirlərinin olması mövzunu daha da əhəmiyyətli edir. Belə ki, Brexit siyasi baxımdan qlobal səviyyədə artan radikal milliyətçiliyi daha da gücləndirəcək, iqtisadi baxımdan isə bir çox dövlətlərin iqtisadiyyatına mənfi təsir etməklə birlikdə, dünyada maliyyə güc mərkəzlərinin yerdəyişməsinə səbəb ola bilər. Brexit referendumunun ardından sterlinqin dəyərinin aşağı düşməsi buna bariz sübutdur. Brexitin baş verməsi ilə bir çox dövlətlərdə itkilər olacaq, ancaq aydındır ki, itkilər ən çox Böyük Britaniya və Avropa İttifaqı strukturunda, daha sonra isə üzv dövlətlərdə olacaq. Brexit göstərdi ki, qloballaşma dünyanı o qədər yumru edib ki, bir dövlətin özü ilə bağlı qərarı minlərlə kilometr uzaqda yerləşən, mövzu ilə əlaqəli olmayan dövlətlərə də təsir göstərə bilir. Bu baxımdan, dövlətlərin Brexitə münasibəti ümumilikdə yekdillik təşkil edir. Avropa 71
İttifaqı üzvləri güzəşt və imtiyazlarını itirərək Birləşmiş Krallıqla münasibətlərini ikitərəfli razılaşmalar əsasında qurmalı olacaq, Birləşmiş Krallıq isə üçüncü dövlətlərlə münasibətlər qurduqda Avropa İttifaqı qaydalarına əməl etmək məcburiyyətində olmayacaqdır. Brexitdən sonra Böyük Britaniyanın onun üçün nümunə sayılacaq Norveç, İsveçrə kimi modeller əsasında yoxsa onun yeni bir “xüsusi model” əsasında Aİ ilə münasibətləri tənzimləyəcəyi məlum deyil. Məlum olan 2019-cu ilin martında Avropa İttifaqı və Birləşmiş Krallığın Brexit müqaviləsi ilə yollarını ayıracağıdır. Müqavilənin ilkin versiyası yayımlansa da müzakirələr davam etməkdədir. Brexitin Azərbaycana birbaşa təsiri olmasa da iqtisadi baxımdan dolaylı təsirlərə malikdir. Brexit nəticəsində funt sterlinqin dəyər itirməsi ilk növbədə aktivlərinin 5%-ə qədərini sterlinqdə saxlayan Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün, həmçinin, Londonda əmlaka malik olan Dövlət Neft Fondu və əsasən də Londonda mülkü, biznesi olan Azərbaycan şirkətləri və vətəndaşları üçün mənfi nəticələrə malikdir. Siyasi baxımdan Brexitin Aİ-Azərbaycan əlaqələrinə birbaşa təsirləri olmasa da dolayı yolla təsirlər hiss olunacaqdır. Birləşmiş Krallıq qlobal aktor olmaq iddiasında olduğundan Cənubi Qafqazda aktivləşəcəyi ehtimal oluna bilər.
|