Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Alt tumanı. Biçim etibarı ilə üst tumanından o qədər də fərqlənməyən alt tumanı müxtəlif 
adlarla Azərbay- canın etnoqrafik bölgələrində geniş yayılmışdır. Şirvan qadınlarının alt paltarı 
«darbalax» adlanan dizlik ilə tamamlanarmış.
44
  
Şəkidə qadın alt tumanı biçim etibarı ilə üst tumanına bənzər olmuşdur. Gürcüstan Dövlət 
Tarix Muzeyində saxlanılan və  Şəki qadınlarına məxsus alt tumanı  hər biri 64 sm enində altı 
«taxta»dan ibarət biçilməklə çitdən tikilmişdir. Tumanın uzunluğu 77 sm, hər balağının eni 192 
sm, bel həcmi 172 sm-dir. Balaqlarının enli olmasına baxmayaraq tumanın paçasına 20x20 sm 
ölçüdə «miyança» tikilmişdir.
48
 Bu tip tuman növü Azərbaycanın  əksər bölgələrinə  də 
«genbalaq» tuman adı ilə tanınırdı. 

---

 
 
133
Naxçıvan geyim dəstində üst tumanı xeyli qısa olduğundan buna müvafiq olaraq, «şəltə» 
adlanan alt tumanı da nisbətən qısa biçilib tikilirmiş. Gen balaqlı olmasına baxmayaraq, şəltənin 
paçasına əlavə «miyança» tikilirdi. 
Ermənistan azərbaycanlıları arasında da alt tumanı  «şəltə» adı ilə  bəlli olmuşdur. Lakin 
İrəvanda geyinilən «şəltə» Naxçıvan  şəltəsinə nisbətən, xeyli uzun olmuşdur. Burada şəltə, bir 
qayda olaraq, üst tumanından, təxminən dörd barmaq enində qısa tikilərmiş. 
Muğan qadınlarının alt bel geyimi Şirvan bölgəsində olduğu kimi, «dizlik» adlanırdı.
49
 
Maraqlı haldır ki, İrəvan və Naxçıvan bölgəsində, habelə  Şimal-Şərqi Azərbaycanda dizlik 
«işdan» adı ilə qeydə alınmışdır. Bu sözün etimoloji mənası  mənşə etibarı  qədim türkcə «iç 
don», «iş ton» sözlərindən olub, rusların «ştanı» sözü ilə oxşarlıq təşkil edir.
50
 
Ara tumanı. İlin fəsillərindən asılı olaraq, müxtəlif bölgələrdə sayı artıb birdən ona qədər 
çatan ara tumanı biçim üsulu və tikilişinə görə üst tumanından o qədər də  fərqlənmirdi. Üst 
tumanına nisbətən o, qısa biçilir və az bəzəkli olurdu. Digər tərəfdən ortabab və kasıb ailəlidə 
çox vaxt köhnəlmiş üst tumanı ara tumanı yerinə geyilirdi. 
Şalvar.  Əməli  əhəmiyyət kəsb edən və rahat geyim növü olan şalvar mütəhərrik elat 
məişətinə müvafiq həyati ehtiyacdan yaranmışdır. Köçəbə  məişət tərzinin minik nəqliyyatı ilə 
bağlı olması bu geyim tipini zəruri etmişdi. Bu mənada qadın  şalvarı köçəri məişət tərzinə 
məxsus geyim növü sayılır.
51
 Elat qadınları  ənənə olaraq, darbalaq şalvarın üstündən mütləq 
tuman geyərmişlər.  
Tumanın uzun ətəyi hərəkətə mane olmasın deyə, elat qadınları, adətən, onun dal ətəyini 
paçanın arasından yuxarı çəkib nifənin qabaq tərəfinə sancırdılar. Beləliklə, gen tuman iki balaq 
şəklinə düşürdü.
52
 Keçmişdə Şirvan qadınları, xüsusilə padarlar «cütbalaq» adlanan və hər balağı 
beş-altı taxtadan ibarət biçilmiş bu cür şalvar geyinərmişlər.
53
 
Muğanda da cütbalağı  ən çox elat qadınları geyərmişlər.  Bu  da  onların yenə minik 
vasitələrindən çox istifadə etməsi ilə əlaqədar olmuşdur. 
Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyində bir neçə  dəst qadın alt geyimi mühafizə 
edilməkdədir.
54
 
Qarabağ bölgəsinə aid olan alt köynəyin uzunluğu 54 sm, qolunun (e.f.3231) uzunluğu 62 
sm olub gövdəsi «qatlama» üsulu ilə biçildiyindən çiyinləri tikişsizdir. Qollarının üstündə bəzək 
məqsədi güdən xırda qırçınlar vardır. Qoltuq altına  əlavə «xişdək» qoyulmuşdur. Köynəyin 
yanlarında 8 sm hündürlüyündə «peş» adlanan çapıq vardır. Qollarının ağzı  və yaxa kəsiyi 
boyunca bafta tikilmişdir. Bütün bu ünsürləri tipoloji cəhətdən onu üst köynəyinə yaxınlaşdırır. 
Çox güman ki, onu ara köynəyi kimi geymişlər. 
Gəncə  bölgəsinə aid olan digər bir alt köynəyi (e.f.7979) qanovuzdan tikilmişdir. Onun 
gövdəsinin uzunluğu 70 sm, qolunun uzunluğu 65 sm-dir. Qolları düz biçilib, çiyni tikişsizdir. 
Qollarının altına «xişdək» tikilib. Boynu bafta ilə bəzədilmişdir.  
Şəki  qadınlarına aid olan başqa bir alt köynəyi /e.f.5891/ isə yenə  də qanovuzdan 
tikilmişdir. Biçim etibarı ilə o, Gəncə köynəyini xatırladır. Qatlama üsulu ilə biçildiyindən çiyini 
tikişsiz olub, qol altına yenə  də «xişdək» tikilmişdir. Alt köynəyinin bahalı ipək parçadan 
tikilməsi faktı bir daha onun varlı kübar qadınlara məxsus olduğunu xəbər verir.