Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Üst geyimi. Kişi üst geyim komplektinə əvvəllər olduğu kimi, yenə də üst köynəyi, şalvar, 
arxalıq, içlik, çuxa, kürk, qurşaq, kəmər (təkbənd), yapıncı və s. daxil idi. 
Üst köynəyi. Kişi üst köynəyi «qatlama» və «doğrama» (kəsmə) olmaqla iki biçim üsulu ilə 
hazırlanırdı. Bu cəhətdən o, qadın köynəyini xatırladırdı. Qadın köynəyindən o, ətəyinin qısa 
olması və çiyninin qırçınsız tikilməsi ilə seçilirdi. Bundan əlavə, güllü parçalardan tikilmiş qadın 
köynəyindən fərqli olaraq o, yekrəng parçalardan biçilib tikilirdi. 
Kişi köynəklərinin qolları «məcəli» və «məcəsiz» olması ilə də bir-birindən seçilirdi. 
Azərbaycanın  əksər bölgələrində kişi üst köynəyinin «düzyaxa» növü geniş yayılmışdı. 
Çiyindən düymələnən «yanyaxa» («çəpyaxa») köynəyə çox nadir hallarda təsadüf edilirdi. 
Kişi üst köynəyi qalın parçadan (məxmər,  şal, mahud, cecim və s.) tikildikdə ona «döş 
cibi» qoyulur və biləkağzı «məcə» ilə tamamlanırdı. Köynəyin bu növü aşıqlar arasında yaxın 
keçmişədək qalmaqda idi. 
Nazik parçalardan tikilmiş  və  ətəyi  şalvarın nifəsinin altına salınan köynəkdən fərqli 
olaraq,  şal və ya mahud köynəyin  ətəyi  şalvarın üstündən sərbəst buraxılırdı. Belə halda 
köynəyin belinə kəmər və ya qurşaq bağlanırdı. 
Arxalıq (don) kişi üst geyimlərinin ən kütləvi növü olmuşdur. Kişi arxalıqları «önürlü» və 
«önürsüz» (tayyaxa) olmaqla iki cür biçilib tikilirdi. Bu cəhət öz əksini bayatılarda da tapmışdır, 
«Arxalığın cüt yaxa, yaxana yar gül taxa».
73
 
Arxalıq bir qayda olaraq, astarlı tikilir, bəzən onun kürək hissəsinə  həndəsi ornamentli 
tikmə bəzək salınırdı. 
Kişi arxalıqlarının biçimində  və  bəzək tərtibatında bir sıra məhəlli xüsusiyyətlər nəzərə 
çarpırdı. Lənkəran arxalığı Bakı donundan xarici görkəminə görə az fərqlənirdi. Hər iki arxalığın 
qolları düz biçilməklə biləyə doğru getdikcə daralırdı. Hər iki arxalıq beldən «kəsmə» olub, bel 
xəttindən başlayaraq 1 sm qırçınlanmış  əlavə  ətəklə tamamlanırdı. Hər iki arxalığın qabaq 
qanadları öndə qaytanla bağlanırdı. 
Bunlardan fərqli olaraq, çox vaxt Gəncə arxalığı «önürlü», yəni aşırma (cütyaxa) biçilib, 
boynuna 4 sm enində dik «boyunluq» qoyulurdu. Arxalığın bu növünün ətəyi qırçınlı deyil, 
«kah» adlanan 7-9 ədəd trapez formalı parça tikəşindən ibarət biçilərmiş. Belə biçimə malik 
arxalıq növü Şirvan bölgəsində «kahlı arxalıq» adlanırdı. «Dəstəçin ətəkli» arxalıqlardan fərqli 
olaraq, Gəncə arxalığının ətəyinin qabaq qanadları, adətən, gövdə ilə birlikdə bütöv biçilərmiş. 
Kahlı ətək olnun bel kəsiyindən aşağı arxa yanlarını əhatə etmişdir.   

---

 
 
145
Quba, Borçalı, Qazax və Şəmşəddin arxalıqları bir-birinə çox bənzəsə də, ətəyinin geniş və 
uzun biçimi ilə digər bölgələrə məxsus arxalıqlardan xeyli fərqlənirdi. Bu qrup arxalıqların uzun 
ətəyinin ön taylarında çox vaxt yarıq qoyulurdu. Bu da onların qatlanıb qurşağa ilişdirilməsinə 
xidmət edirdi. Bu arxalıqların qolları düz və uzun biçilməklə, qolağzı «qolçaq»la tamamlanırdı. 
Qolçaqlar biləkdə düymə ilə bağlanırdı. Mülayim havalarda arxalıq üst libası kimi sərbəst 
geyilirdi. 
Soyuq havalarda çuxanın altından geynilən arxalığın uzun ətəyini iş görən zaman qatlayıb 
kəmərə sancarmışlar. 
Döşlük  (içlik)  yaxası bağlı, qolsuz, əyinə kip tikilmiş geyim növü olub soyuq vaxtlarda 
köynəyin üstündən, arxalığın altından geyinilirdi. Döşlüyə  ən çox İrəvan azərbaycanlılarının 
geyim dəstində rast gəlinir. Çox vaxt qədəkdən tikilən döşlüyün sağ çiyini yarıq olarmış. Rahat 
geyinmək və soyuğu buraxmamaq üçün döşlüyün sağ çiynində 3-4 ədəd ilgək-düymə 
düzəldilirdi. 
Azərbaycanın digər bölgələrində bu geyim növünü «canlıq» («işdik») əvəz edirdi. Bunları, 
əsasən, ara geyimi kimi geyirdilər. 
Canlıq. Bəzi bölgələrdə buna «işdik», «içlik», «sırıqlı» da deyilirdi. Astarlı biçilib tikilən 
içliyin içərisinə yun döşəməklə, ara qatı ilə birgə sırımışlar. Mövsümi səciyyəli isti geyim növü 
olub, qolsuz və qabağı açıq tikilirdi. Kasıb ailələrdə çox vaxt o, kürkü əvəz edirdi. Bu geyim 
növündən, əsasən, çöl-bayır libası kimi, həm də üstündən arxalıq geyinməklə istifadə edirdilər.