Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Xəstəliyin  patogenezi
.  Xəstəliyin  törədiciləri  orqanizmə  qida və su  vasitəsilə  həzm  yolundan 
daxil  olur.  Xarici  mühitə  isə  ifrazatla  (nəcis  və  sidik)  xaric  edilirlər.  Orqanizmdə  bakteriyalar  nazik 
bağırsağın  selikli  qişasından  keçərək  onun  limfatik  aparatında  (solitar,  follikullar,  peyer  düyünləri, 
mezenterial vəzlər) toplanırlar. Burada törədici inkişaf edir və məhv olur, nəticədə endoksin xaric edilir, 
onun  təsirindən  limfatik  baryer  pozulur,  bakteriyalar  qana  daxil  olur  və  bakteriemiya  baş  verir 
(bu,xəstəliyin inkubasiya dövrünə təsadüf edir). 
Klinikası. 
Qarın yatalağında inkubasiya dövrü 5-39 günə (daha çox 2 həftə), paratiflərdə isə 3- 
14 günə (daha çox bir həftə) bərabərdir. Xəstəliyin 6-7-ci günündən etibarən xəstəliyə məxsus əlamətlər 
inkişaf edir, 8-10-cu gün dəridə rozeollar nəzərə çarpır. Bütün hərarət dövrü 4-5 həftə davam edir. Son 
vaxtlarda xəstəlik çox  zaman atipik yüngül formada gedir,  xəstələrin 1/3 -də hərarət  müddəti 7-10 gün 
davam edir. Sağalma dövründə 3-21% xəstələrdə residiv qeyd edilir. 
İnfeksiya  mənbəyi
.  Qarın  yatalağı  və  paratiflərdə  infeksiya  mənbəyi  xəstə,  törədici 
gəzdirənlərdir. Törədici orqanizmdən əsasən nəcis və sidik vasitəsilə, eləcə də  qusuntu kütləsi, tüpürcək 
və körpələrini südlə əmizdirən anaların südü ilə ifraz olunur. 
Xəstəliyin  inkubasiya  dövründə  yoluxmuş  xəstə  təhlükəli  deyil.  Xəstə  xəstəliyin  başlanmasının 
birinci günlərindən rekonvalessensiya dövrü başa çatana qədər yoluxucudur. Qarın yatalağı və paratiflərin 
törədicilərini nəcislə xəstəliyin birinci həftəsində xəstələrin 55%-i, ikinci həftəsində 52- 61%-i, üçüncü 
həftəsində  73-76%-i,  4-cü  həftəsində  48-50%-i,  5-ci  həftəsində  2-8%-i,  7-ci  həftəsindən  etibarən  isə 
xəstələrin 2%-i ifraz edir. Sidiklə törədicinin ifrazı xəstəliyin 2-3-cü həftəsində ancaq 30% xəstələrdə 
qeyd edilir. Xəstəlik keçirənlərin əksəriyyəti rekonvalessensiyanın 1 -2-ci həftəsində və yaxın 2-3 ayda 
törədicidən  azad  olur.  Aparılan  epidemioloji  müayinə  zamanı  qarın  yatalağı  və    paratiflərdə  54,2% 
təsadüfdə bakteriya gəzdirənlər, 36,4% halda xəstələr, 6,25%-də isə rekonvalessentlər infeksiya mənbəyi 
kimi əhəmiyyət daşıyırlar. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
42 
 
 
 
Yoluxma  mexanizmi
.  Qarın  yatalağı  və  paratiflərin  törədiciləri  xəstə  və  bakteriyagəzdirənin 
orqanizmindən nəcis  və sidik  vasitəsilə xaric  olur. Yoluxma isə  qida və su  vasitəsilə ağızdan baş verir. 
Qarın  yatalağı  və  paratiflər  üçün,  digər  bağırsaq  xəstəliklərində  olduğu  kimi,  fekal-oral  yoluxma 
mexanizmi səciyyəvidir. Yoluxma əsas etibarilə 3 yolla:  məişət,  qida və su yolu ilə  baş verir. Yoluxma 
yoluna  müvafiq  olaraq,  bu xəstəliklərin  epidemiyalarının  3  tipi-su,qida  və məişət  epidemiyaları  ayırd 
edilir.  Məişət  tipli  epidemiyalarda  xəstəliyin  yayılmasında  məişətdə  istifadə  edilən  müxtəlif  amillər 
iştirak edir. Yaşayış yerlərində mənzillərin darısqallığı yoluxmanı intensivləşdirir.  Məişət epidemiyaları 
uzun çəkir və ləng gedir. Məişət epidemiyalarının sonu adətən, su və qida mənşəli böyük epidemiyalarla 
nəticələnir. 
Xəstəliyin  qida  tipli  epidemiyası  üçün  səciyyəvi  cəhət  yoluxmanın  qida  qəbulu  ilə  əlaqədar 
olmasıdır.  Epidemioloji  təcrübə  göstərir  ki,xəstəliyin  yayılmasında  qida  məhsullarının,  xüsusilə  süd 
vəsüd  məhsullarının  törədicilərlə  çirklənməsinin  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Müasir  dövrdə  ərzaqla 
yoluxmaların sayı artmışdır, qarın yatalağında bu 32,4%-ə, paratif B-də isə 57%-ə  çatır. 
Qarın  yatalağının  yayılmasında  milçəklər  də  iştirak  edir.  Xəstəliyin  yay  fəslində  artmasında 
milçəklərin rolu xüsusilə böyükdür. 
Müasir  dövrdə  su  təchizatının  yaxşılaşdırılması  nəticəsində  su  epidemiyalarının  sayı  çox 
azalmışdır,  bununla belə,bu  amilin  epidemioloji  əhəmiyyəti  hazırda  da  böyükdür.  Su  alovlanmalarının 
qarşısını  su  kəmərləri,  kanalizasiya  və  sutəmizləyici  qurğular  tikməklə,  kənd  yerlərində  artezian  su 
quyuları  qazmaqla,yaşayış məntəqələrinin sanitariya vəziyyətini yaxşılaşdırmaqla, çayların üzvi və sənaye 
tullantıları  ilə  çirklənməsinin  qarşısını  almaqla,  əhalinin  sanitariya  mədəniyyətini  yüksəltməklə, 
profilaktik və epidemiya əleyhinə tədbirləri vaxtında aparmaqla almaq olar. 
Epidemioloji  müayinə
.  Müayinədən  əvvəl  GEM-də  olan  bir  neçə  məlumatla  tanış  olmaq 
lazımdır.  Əvvəlcə hazırda şəhərdə  sporadik  xəstələnmə  və ya epidemik  alovlanmanın olub-olmamasını 
müəyyən  etmək  lazımdır.  Hazırki  xəstəliyin  ümumi  yoluxma  yolu  ilə  əlaqəsi  aydınlaşdırılmalıdır. 
Xəstələr mütləq hospitalizə edilməlidir; onlar xəstəxanadan evə ancaq klinik sağalmadan 17 gün (müalicə 
antibiotiklərlə aparılıbsa 21 gün) sonra yazıla bilərlər; hərarət düşəndən 5,10,15 gün sonra xəstənin nəcisi 
və sidiyi, 10 gün sonra isə ödü bakterioloji müayinədən keçirilir,sağalanlara evə yazmazdan əvvəl 3 gün 
bakteriofaq  verilir,  xəstəlik  keçirmişlər  evə  yazılandan   sonra    dispanser  nəzarətə  alınırlar.  Xəstə  ilə 
təmasda olanlara qarşı aparılan tədbirlər xəstə təcrid edildikdən sonra təmasda olanlar müəyyən edilərək 
21 gün ərzində tibbi nəzarətə alınırlar. Gündəlik sorğu və termometriya aparmaqla bir dəfə, epidemioloji 
cəhətdən əhəmiyyətli obyektlərdə işləyirlərsə, 2 dəfə bakterioloji müayinədən (sidik, nəcis) keçirilirlər. 
Müayinənin nəticəsi müsbət olarsa, bu şəxslərin iş yerləri dərhal dəyişdirilir,ərzaq məhsulları ilə əlaqədar 
olmayan işə keçirilirlər. Xəstə ilə təmasda olanların arasında əvvəllər qarın yatalağı və ya paratif xəstəliyi 
keçirmişlər,  eləcə  də qaraciyər  və öd  yolları,  böyrək,  sidik-cinsiyyət  üzvlərinin  patologiyası  ilə  xəstə 
şəxslər olduqda,onların sidiyi və nəcisi 3 dəfə, ödü isə 1 dəfə bakterioloji müayinədən keçirilir. Xəstə ilə 
təmasda olanlara ilk dövrdə bakteriofaq verilir (birinci dəfə xəstə hospitallaşdırıldıqda, ikinci dəfə  evə 
yazıldıqdan sonra), bakteriofaq 5 gün intervalla 3dəfəyə verilir. 
Profilaktika və  mübarizə tədbirləri
. Qarın yatalağı və paratiflərlə mübarizə kompleks şəkildə 
aparılır,  bunlar:  sanitariya-gigiyenik,  epidemiya  əleyhinə  və  spesifik  immunizasiya  tədbirlərindən 
ibarətdir. Onların içərisində sanitariya-gigiyenik tədbirlər əsas yer tutur (əhalinin keyfiyyətli su ilə təchiz 
edilməsi,  kanalizasiya  sisteminin  genişləndirilməsi,  ərzaq  sənayesi  müəssisələrində  və  ictimai 
yeməkxanalarda sanitariya-gigiyena qaydalarına ciddi riayət edilməsi, milçəklərin ləğv edilməsi və s.). 
Xəstəliyə,  onun  yayılmasına  qarşı  mübarizə  epidemik  prosesin  3  şərtinə  qarşı:  infeksiya 
mənbəyi,  yoluxma  mexanizmi və sağlam  həssas orqanizmi  yoluxmadan  qorumaq  istiqamətində 
aparılır. 
1. İnfeksiya  mənbəyinə  qarşı aparılan tədbirlər.  Xəstənin infeksiya  mənbəyi kimi təcrid  edilməsi onun 
xəstəxanaya qoyulması ilə əldə  edilir. 
2.  Yoluxma mexanizminə  qarşı aparılan tədbirlər yoluxma yolu və yoluxdurucu amillərə qarşı yönəldilir. 
Bu tədbirlərin sırasına: su mənbələrinin abadlaşdırılması və əhalinin təmiz su ilə təchiz 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
43 
 
 
 
edilməsi, quyuların sanitar-texniki vəziyyəti üzərində ciddi nəzarət (nasos qoyulması, ictimai vedrə ilə 
təminat  və  s.),  su  və  müxtəlif  ərzaq  məhsullarının  çirklənməsinə  yol  verilməməsi,  şəxsi  gigiyena 
qaydalarının gözlənilməsi, milçəklərlə mübarizə və s. aiddir. 
3.  Sağlam  həssas  şəxslərə  qarşı  aparılan  tədbirlər.  Bu,  əsasən  əhali  arasında  spesifik  profilaktikanın 
aparılması  yolu  ilə  əldə  edilir.  Qarın  yatalağı  və  paratifin  spesifik  profilaktikası  planlı  şəkildə  və 
epidemioloji göstərişə əsasən həyata keçirilir. Xəstəlik qeyd edilməyən yaşayış  məntəqələrində spesifik 
profilaktika  aparmağa  ehtiyac  yoxdur.  Peyvəndlə  ilk  növbədə  iaşə  obyektləri  (ərzaq  anbarı,  ərzaq 
mağazası, çörəkxana, süd ferması, yeməkxana və s.), su təchizatı sisteminin işçiləri, məktəb süpürgəçiləri, 
tarla  düşərgəsinə  su  daşıyanlar,  kommunal  işçilər,  zibil  daşıyanlar,  camaşırxana  işçiləri,  həmçinin 
xəstəxananın  yoluxucu  bağırsaq  xəstəlikləri  şöbəsinin  işçiləri  əhatə  edilməlidir.  Planlı  peyvəndə  7 
yaşından  yuxarı, 60 yaşına qədər kişilər və 55 yaşına qədər qadınlar cəlb edilirlər. İmmunitetin yaranma 
müddətini nəzərə alaraq peyvəndi mövsümi yüksəlişdən 3-4 həftə əvvəl aparmaq lazımdır. Bir çox yerlədə 
peyvəndə aprel, may və iyun aylarında, ya da payız fəslində başlayırlar. Vaksinasiyadan 4 ay keçmişsə və 
xəstəliyin epidemik alovlanması təhlükəsi olduqda və ya epidemik alovlanma müddətində  peyvənd həyata 
keçirilir. Bu zaman yoluxma təhlükəsi olan bütün  əhali peyvəndlə əhatə edilməlidir. 
Qarın yatalağı və paratiflərə qarşı vaksinasiya  spirtdə  quru  vaksinlə  və  VİANVAK-Vi- polisaxarid 
duru  vaksinlə  aparılır.  Hazır  vaksinin  tərkibi  və  işlətmə  sxemi  vaksinin  yerləşdiyi  qablarda  qoyulmuş 
təlimatlarda göstərilir. Təlimatlarda quru vaksini işlətmək üçün hazırlamaq qaydası da göstərilir. Peyvəndi 
etməzdən  əvvəl  sorğu  və müayinə  vasitəsilə  peyvəndə  əksgöstərişinin  hər  seriyası  reaktogenliyə  görə 
yoxlanılmalıdır. Hər vaksin preparatının özünün reaktogenlik dərəcəsi vardır. Kütləvi peyvənd aparıldıqda 
peyvənd olunanlar üzərində nəzarət qoyulur. Peyvənd olunanlar xüsusi jurnalda (64№-li qeydiyyat forması) 
qeydə alınırlar. 
Laborator  diaqnostika
.  Xəstəliyin  başlanğıcında  diaqnozu qəti  müəyyən  etmək üçün  qanın 
bakterioloji  müayinəsindən  (hemokultura)  istifadə  edilir.  Müasir  dövrdə  qarın  yatalağının  seroloji 
diaqnostikasında  passiv  hemaqqlütinasiya reaksiyasından (PHAR)  eritrositar diaqnostikum  işlətməklə 
istifadə edilir. Vidal reaksiyasından daha həssas olan bu reaksiyadan xəstəliyin ilkin diaqnostikasında 
istifadə edilir. PHAR həssaslığına görə hemokulturadan geri qalmır. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
44 
 
 
 
MÖVZU  20 
Dizenteriya (Dysenteriae, Shigella) 
 
Bağırsaq  qrupu  bakterial  antroponoz  xəstəliklərini  əsasən  Escheichia  və  Shigella  (şigellyoz, 
eşerixioz) cinsinə aid olan törədicilər törədir. Bunlardan biri də  şigellalar tərəfindən törədilən şigelyozlar 
və ya köhnə terminlə dizenteriya xəstəliyidir. 
Şigelyozlar (dizenteriya) - yoluxucu xəstəlik olub, klinik cəhətdən yoğun bağırsağın zədələnməsi 
və orqanizmin ümumi intoksikasiyası ilə xarakterizə olunur. 
Yayılması: 
XIX əsrin axırına qədər,xüsusən müharibələr və təbii fəlakətlər zamanı  dizenteri-  ya 
hər dəfə böyük epidemiyalar şəklində yayılmış və çoxlu insan tələfatına səbəb olmuşdur. 
Dünyada ÜST-nın terminalogiyasına görə diareya xəstəliklərindən hər il 5 milyon südəmər uşaq 
ölür. Bu xəstəliklərin 50%-ni dizenteriya təşkil edir. 
Dizenteriya  polietioloji  xəstəlikdir.  Şigelyozların  törədiciləri  şigella  cinsinə  aid  olan 
bakteriyalardır. 
Sonuncu Beynəlxalq təsnifata görə şigellalar 4 növə bölünür: 
1. Shigella disenteriae –1–12 serovarları ilə; 
2. S.flexneri – 1-8 serovariantları ilə; (bura –Nyukasl da aiddir) 
3. S.boydii -1–18 serovariantları ilə; 
4. S.sonnei – seroloji differensasiyası yoxdur. 
Sh.flexnerinin  birinci  5  serovariantları  A  və  B  substratlara  bölünür.  Shigella  disenteriae  və 
Sh.sonnei ekzotoksin, digərləri isə endotoksin ifraz edirlər. Xarici mühitdə S.flexneri və S.sonnei növləri 
daha çox  davamlıdır. S.flexneri   və  S.sonnei növləri nəm torpaqda  3  aya qədər, quru torpaqda 15 gün, 
çirkab suda 45 gün, çay suyunda 3 ay, su kəməri suyunda 1 ay ərzində, alt paltarında 15 –20  gün, buzda 
96 gün, çirkli əllərin dərisində 2–3  gün, miləklərin bədən səthində  3   gün, bağırsağında 6 gün salamat 
qalır. S.sonnei süd, xama, kəsmik, kotlet, paştetdə artıb çoxalır. 60
0
C – də 10 dəqiqə ərzində, 100
0
C–də 
dərhal məhv olurlar. 
Xloraminin 1%-li sulu məhlulu, xlorlu əhəngin 1–2% -li məhlulu, 1%- li fenol, lizolun 3%-li sulu 
məhlullarının təsiri nəticəsində dizenteriya mikrobları 10-15 dəqiqə ərzində məhv olurlar. 
Ultrabənövşəyi şüaların təsirinə qarşı 10 dəqiqəyə qədər, birbaşa düşən günəş işığında 30 dəqiqəyə 
qədər sağ qalırlar. 
İnkubasiya dövrü 
1 sutkadan 6 günə qədər davam edir, adətən 2-4 gün çəkir. 
İnfeksiya  mənbəyi. 
Antroponos  bağırsaq  infeksiyasıdır.  İnfeksiya  mənbəyi  xəstə  (kəskin  və 
xroniki) və törədicigəzdirənlərdir (rekonvalessent və  sağlam). Müasir dizenteriyada xəstəliyin kəskin və 
xüsusən infeksiyanın silinmiş gedişi (90%-ə qədər) daha çox epidemioloji əhəmiyyət daşıyır. Xəstəliyin 
1-ci  günündə xəstə  daha təhlükəli  olur,  çünki  törədicinin  xarici  mühitə ifrazı  daha intensivdir. Ən  çox 
yoluxma dizenteriyanın yüngül silinmiş formasını (80 -90%) keçirən xəstələrdən baş verir. 
Yoluxma mexanizmi. 
Digər antroponoz bağırsaq infeksiyaları üçün  səciyyəvi  olan  fekal- oral 
yoluxma  mexanizmi ilə  həyata  keçir.  Yoluxmada  daha    çox  iştirak  edən  yoluxma  amilləri  bunlar-  dır: 
yeməkdən  əvvəl  termiki  emaldan  keçirilməyən  qida  məhsulları  (xüsusən  süd  və  süd  məh-  sulları: 
xama,kəsmik), meyvə və tərəvəz. 
Açıq su hövzələrinin suyu (arx,çaylar), su kəmərinin suyu, quyu suyu və məişət əşyaları, I növbədə 
qab-qacaq və oyuncaqlar da yoluxma amilləri hesab olunur. 
Zonne  dizenteriyasının 
epidemiologiyasında  qida  amilinin,  Sh.boydii  dizenteriyasının 
epidemiologiyasında  isə  su  amilinin  rolu  dəqiq  müəyyən  edilmişdir.  Sh.disenteriae  ilə  törədilən 
dizenteriyada  təmas-məişət  yolu  iştirak  edir.  Xarici  mühit    amillərinin  (süd,  meyvə)  çirklənməsi 
infeksiya  mənbəyindən  (aşbaz,  ofisiantlar,  satıcılar  süd  zavodunun  işçiləri)  çirkli  əllər  vasitəsilə,  su 
kəmərinə qarışmış çirkab suları vasitəsilə,məişət əşyalarının çirklənməsi, xəstənin çirkli əlləri vasitəsilə, 
həmçinin milçəklərlə baş verir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
45 
 
 
 
Uşaq müəssisələrində yoluxmalar heyət tərəfindən sanitar-gigiyenik qaydalara riayət edilməməsi 
zamanı baş verir.Südəmər üşaqlar üçün ana infeksiya mənbəyinə çevrilə bilər. 
Həssaslıq. 
Şigellalara həssaslıq çox yüksəkdir. Həssaslıq daha çox uşaq və ahıl vaxtı qeyd olunur. 
Sağlam  yaşlılarda  xəstəliyin  gedişi  inapparant  formalarla  müşahidə  olunur.  Şigelyozların  aktiv 
sirkulyasiyası  qeyd  olunan  yerlərdə  yaşayanlar  məişət  immunizasiyası  yolu  ilə  növ  və tipo-  spesifik 
immunitet qazanırlar. Qazanılmış məişət və postinfeksion immunitet 2 ildən 14 ilə qədər davam edir. 
Şigelyozun klinikası 
müxtəlifdir. Müasir  şigelyozlar üçün kəskin  başlanğıc, 1-3  gün  ərzində 
temperaturun  yüksəlməsi,  nadir  hallarda  qusma,  sutkada  6-7  dəfə  selikli  ishalın  olması  səciyyəvidir. 
Kolit,  enterit,  qastroenterit  simptomları,  xəstəliyin  orta-ağır  formalarında  intoksikasiya,  ağır 
formalarında ensefalit sindromu ilə neyrotoksikoz da müşahidə olunur. 
Epidemik prosesin təzahürləri. 
Dizenteriya ubikvitar infeksiya hesab  olunur.Bütün 
qitələrdə, coğrafi zonalarda, Arktikadan tropik ölkələrə qədər dünyanın bütün ölkələrində rast gəlinir. 
Dizenteriya ilə 3 yaşa qədər uşaqlar daha çox xəstələnirlər, şəhər əhalisi isə kənd  əhalisinə nisbətən 2-4 
dəfə çox xəstələnir. Xəstəlik hallarının 70-90%-i yaz-payız aylarına düşür.Aparıcı 
yoluxma yollarına uyğun olaraq su,qida,məişət alovlanmaları müşahidə olunur. 
Laborator  diaqnostikası. 
Dizenteriyanın  diaqnostikasında  ən  mühüm  üsul-bakterioloji 
üsuldur.  Müayinə  materialı-nəcis,  selik  və  irin  (qansız),  qusuntu    kütləsi  götürülür.  Bu  material 
olmadıqda pambıq tamponlardan istifadə edilir (yoğun bağırsağın rektal hissəsinə yeridilir). 
Profilaktik  tədbirlər. 
Dizenteriyanın  profilaktikasında  sanitar-gigiyenik  tədbirlər  əsas  rol 
oynayır. Həmçinin kommunal abadlığın  yaxşılaşdırılması, əhalinin keyfiyyətli su ilə təmini, kanalizasiya 
sisteminin  inkişafı,  qida  və uşaq  müəssisələrində,  ictimai  iaşə,  ərzaq  məhsullarının  satışında  sanitar-
gigiyenik rejimin gözlənilməsi əsas profilaktik tədbirlərdəndir. 
Müasir dövrdə xəstəliyin yüngül və silinmiş formalarının çox olması ilə əlaqədar əhalinin sanitar 
və gigiyenik tərbiyəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xəstəlik baş verdiyi yerlərdə sanitar maarifi işinə 
xüsusi fikir verilməlidir. 
Epidemiya  əleyhinə  tədbirlər  uzun  müddət  ancaq  “dizenteriya”  termini  altında  birləşmiş  ümumi 
xəstəliyə  qarşı  yönəldilmiş,  onun  ayrı-ayrı  nozoloji  növləri  nəzərə  alınmamışdı.  Xəstələri, 
törədicigəzdirənləri  aşkar  etmək  və  onları  təcrid  etmək  məqsədilə  daha  çox  kütləvi  bakterioloji 
müayinələrə  əhəmiyyət  verilmiş,xəstələrin üzərində  məhdudlaşdırıcı tədbirlərdən (məsələn:  xəstələrin 
xəstəxanadan 3 dəfə müayinənin nəticəsi mənfi olduqda evə yazılma və s.) istifadə edilirdi. Hazırda aydın 
edilmişdir ki, bu tədbirlərin effektivliyi kifayət deyil. 
Son illərdə fekal-oral mexanizmlə yayılan xəstəliklərin profilaktikasında əsasən sanitar-gigiyenik 
(sosial) tədbirlərdən istifadə edilir, əhalinin keyfiyyətli qida və su təchizatına böyük əhəmiyyət verilir. 
Lakin  poliomielit  və  A  viruslu  hepatitdə  olduğu  kimi,  bu  tədbirlərin  Zonne  dizenteriyasına  qarşı 
potensial effektivliyi məhduddur. 
Bir  sıra  sanitar-gigiyenik  tədbirlərin  həyata  keçirilməsinin  mürəkkəb  olması  şigelyozlara  qarşı 
polivalent  vaksin  hazırlanmasına  məcbur  etdi.Qısa  müddət    ərzində  Zonne    dizenteriyasına  qarşı 
profilaktika məqsədilə bakteriofaqlardan istifadə etmək sahəsində geniş təcrübə toplandı. 
Uşaq  məktəbəqədər  müəssisələrdə xəstəliyin  payız  fəsli  yüksəlişinin  qarşısını almaq  məqsədilə 
aşağıdakı tədbirlərin aparılması məsləhət görülür: 
1.  Yeni istifadəyə verilmiş və ya təmirdən çıxmış uşaq müəssisələrinə qəbulu ilin birinci yarısında 
keçirmək; 
2. Məktəbəqədər müəssisəyə gedən uşaqların yay tətillərini 1,5-2 aya qədər azaltmaq; 
3. Belə müəssisələrin yayda bağlanmasının qarşısını almaq; 
4. Yayda uşaqların sağlamlaşdırıcı mərkəzlərdə bütün gün qalması üçün əlavə müəssisələr açmaq; 
5. Məktəbəqədər müəssisələrdə xəstəliyin fəsli yüksəlişi dövründə ilk növbədə kiçik qrupları işçilərlə 
təmin etmək; 
6. Müəssisələrdə payızda qəbul dövründə faqoprofilaktika aparmaq (həftədə 2 həb, 7-10 həftə ərzində). 
Epidemioloji nəzarət məqsədilə retrospektiv epidemioloji təhlil aparılaraq, yoluxma riski altında 
olan kollektivlər aşkar edilir. Bunun əsasında epidemiya əleyhinə tədbirlər həyata keçirilir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
46 
 
 
 
MÖVZU  21 
Amöbiaz (Amoebiasis) 
 
Amöbiaz-protozoy 
xəstəlik  olub,yoğun  bağırsağın  xoralı  zədələnməsi,daxili  orqanlarda 
abseslərin  yaranması  imkanı,uzun  sürən  xronik  gedişə  meyilliyi  ilə  səciyyələnir.  İnsanın  bağırsaq 
invaziyaları içərisində amöbiaz həm yayılmasına görə,həm  də orqanizmə  göstərdiyi  patoloji təsirə görə 
daha böyük əhəmiyyət daşıyır ki,bu da letal nəticələrə gətirib çıxara bilər. Klinik olaraq xəstəlik xronik 
kolit (amöb dizenteriyası adlanır), bağırsaqdankənar amöbiaz və ya simptomsuz  parazitgəzdirmə şəklində 
gedir. 
Tarixi  məlumat. 
Törədici-Entamoeba  histolytica  Sarcodina  cinsindən  olan  ibtidaidir.  Onun 
patogen və qeyri-patogen  ştamları ayırd edilir.  Morfoloji cəhətdən  patogen amöblərdən  fərqlənməyən 
qeyri-patogen ştamlar son illərdə E.dispar növə daxil edilmişdir. 
Amöbiazın  etiologiyası
.  Amöbiazın  törədicisi-dizenteriya  amöbü  2  mərhələ  keçir:vegetativ 
(trofozoit)  və  sakit  (sistalar)  mərhələ.  Onlar  parazitin  sahib  orqanizmdə  məskunlaşdığı  şəraitdən  asılı 
olaraq biri digərinə keçə bilər. Amöbün həyat  tsiklinin vegetativ mərhələsi 4 formanı özündə  birləşdirir: 
1) toxuma, 2) böyük vegetativ, 3) boşluq forma, 4) sistaönü. 
Böyük  vegetativ  forma
.  26-60  mkm  ölçüdədir.  Sitoplazma  2  qata  bölünmüşdür:  xarici 
(ektoplazma) və daxili (endoplazma). Endoplazma - kiçik xırdalanmış şüşəni xatırladan kiçik dənəli şəffaf 
kütlədir.  Ektoplazma  şəffaf  şüşəyə  bənzər  kütlədir  və  yalançı  ayaqlar  əmələ  gəldikdə  xüsusilə  yaxşı 
görünür. 
Boşluq  forması
-yoğun  bağırsağın  yuxarı  şöbələrinin  boşluğunda    yaşayır  və  dizenteriya 
amöbünün əsas forması sayılır. Boşluq formaları rekonvalessentlərin və ya xroniki amöb  dizen-  teriyası 
ilə xəstələrin təzəcə ifraz olunmuş maye nəcislərində aşkar  edilir. 
Həyat tsikli
. Dizenteriya amöblərinin boşluq forması insanın yoğun bağırsağının yuxarı şöbəsində 
yaşayır  və  ona  ziyan  yetirmir.  Lakin  bəzi  şəraitdə  patogen  toxuma  formalarına  çevrilərək  bağırsaq 
divarlarına  daxil olurlar. Bağırsaq möhtəviyyatı  ilə birlikdə passiv hərəkət edən  boşluq forması onun son 
şöbələrinə daxil olur. Burada əlverişsiz şərait (susuzlaşma, bakterial floranın dəyişməsi, mühitin pH-nın 
dəyişməsi və s.) amöbün  məhv olmasına və ya  onların sistalara çevrilməsinə səbəb olur. Sistalar nəcislə 
birlikdə  ətraf  mühitə  düşür  və  burada  uzun  müddət  saxlanılır.  İnsan  üçün  yetkin  4  nüvəli  sistalar 
yoluxdurucu  olur. Törədici  su  və qida məhsulları,   çirkli   əllər,  milçək, torpaq  və s.vasitəsilə ötürülür. 
Milçəklər amöbün mexaniki keçiriciləridir. Milçəklərin xarici örtüklərində və bağırsağında 24 saata qədər 
saxlana  bilirlər.  Dizenteriya  və ya  histoloji  amöb  insanda amöb  dizenteriyasını  və ya amöbiaz  törədir. 
Onlar yoğun bağırsaqda çoxsaylı xoralar əmələ gətirirlər. Xəstəlik müxtəlif ağırlıqda gedir və kəskin və 
ya    tədricən  başlayır.  Qarının  aşağı    hissəsində  ağrılar,qırmızı  rəngli  nəcis  qeydə  alınır.  Bədən 
temperaturu,  adətən,  normal  olur.  Xəstəlik  kəskinləşmə  dövrlərinin  olması  ilə  1neçə  il  davam  edə 
bilər.Ağır hal-larda anemiya,üzülmə  müşahidə olunur. Bağırsaqdakı xoralardan amöbün toxuma formaları 
qan vasitəsilə qaraciyər, ağciyər, beyin və digər orqanlara daşına və orada abseslər əmələ gətirə bilər. Bu 
ağırlaşmalar vaxtında müalicə olunmazsa,ölümlə nəticələnə bilər. 
Profilaktikası
. Bakterial  və amöb dizenteriyası olan  xəstələr  hospitallaşdırılır.  Xəstələri evə o 
vaxt buraxırlar ki, həftə ərzində aparılmış müayinə  zamanı  3  mənfi nəticə alınsın. Sağalmış şəxslərdə də 
ishal müşahidə  olunarsa, həmçinin sağlam şəxslər arasında törədicigəzdirənləri aşkar etmək vacibdirsə, 
2  həftə  ərzində  azı 6  analiz  vermək  lazım  gəlir.  Evə yazılandan  sonra  sağalmış  şəxslər  poliklinikanın 
infeksion  xəstəliklər  kabinetində  1ildən  az  olmayaraq  dispanser  qeydiyyatında  saxlanılır  və  onların 
nəcisini dövrü olaraq müayinə edirlər.