Biolog 10 indd

fototrof
va 
xemotrof 
larga 
bo‘linadi. Fototrofl ar – yorug‘ lik energiyasidan foydala nib or ganik moddalarni 
sintezlaydi gan organizmlardir. Fototrofl arga barcha yashil o‘simliklar va 
sianobak teriyalar kiradi. 
Xemotrofl ar anorganik moddalarning oksidlanishidan hosil bo‘lgan 
energiyani organik birikmalar energiyasiga aylantiruvchi organizmlardir. 
Xemotrofl arga nitrifi kator, oltingugurt, vodorod va temir bakteriyalari kiradi.
Geterotrofl ar 
organik uglerod manbayidan foydalanuvchi, ya’ni
 
tayyor 
organik moddalar bilan oziqlanadigan 
organizmlardir. 
Geterotrof organizmlar 
o‘z hayot faoliyati uchun zarur energiyani organik birikmalarni parchalash 
hisobiga oladi. Geterotrofl arga barcha hayvonlar, parazit o‘simliklar, 
zamburug‘lar va ko‘pchilik bakteriyalar kiradi. Geterotrofl ar oziq tarkibida o‘z 
organizmida sintezlash imkoni bo‘lmagan moddalarni, masalan, hayot uchun 
zarur vitaminlarni ham o‘zlashtiradilar. 
Oziqni qaysi usul bilan o‘zlashtirishlaridan qat’i nazar oziq moddalarning 
organizmlarda o‘zgarish yo‘llari, masalan, makromolekulalarning hazm 
organlarida fermentlar ishtirokida monomerlarga parchalanishi, parchalanish 
mahsulotlarining so‘rilishi, hujayralarga transport qilinishi kabi jarayonlar 
barcha geterotrof organizmlarda kuzatiladi. 
Geterotrof oziqlanishning bir necha tiplari farqlanadi. Ulardan asosiylari 
golozoy, saprofi t, parazit
oziqlanish hisoblanadi. 
Golozoy oziqlanish bir necha bosqichdan iborat: oziqning yutilishi, hazm 
qilinishi, ya’ni fermentlar ta’sirida parchalanishi, so‘rilishi. Oziqlanishning bu 
tipi o‘txo‘r va yirtqich hayvonlarga xos. 
Golozoy oziqlanishdan farqli ravishda, saprofi t oziqlanish bosqichlari 
quyidagi tartibda sodir bo‘ladi: hazm fermentlarining tashqi muhitga ajralishi, 
oziqning fermentlar ta’sirida parchalanishi, parchalanish mahsulotlarining 

---

65
organizm tomonidan qabul qilinishi. Saprofi t organizmlarga zamburug‘lar, 
ayrim bakteriyalar misol bo‘ladi. 
Parazitlar xo‘jayin organizmidagi organik moddalar hisobiga yashaydi. Parazit 
hayot kechiruvchi organizmlar ayrim bakteriyalar (ko‘kyo‘tal, vabo, o‘lat, qoqshol 
qo‘zg‘atuvchilari), zamburug‘lar (vertisillium, qorakuya, zang zamburug‘lari), 
o‘simliklar (raffl
eziya, devpechak, zarpechak, shumg‘iya), hayvonlar (leyshmaniya, 
bezgak paraziti, tripanosoma, askarida, jigar qurti)ga xos.