Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Fayziyeva Muyassarzoda Xancharovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti “Raqamli iqtisodiyot va 
axborot texnologiyalari” kafedrasi mustaqil izlanuvchisi (PhD)
Annotatsiya:
Raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish, tarmoqlar va sohalarga joriy etish va doimiy ravishda takomillashtirib 
borish, an’anaviy iqtisodiyot tarmoqlarini modernizatsiya qilishga va yangi istiqbolli tarmoqlarni yaratilishiga imkon bermo-
qda. Shu o‘rinda raqamli texnologiyalarni sohalarga joriy etishda uni iqtisodiy samaradorligini baholab borishning ahami-
yati ortib bormoqda. Turli sohalarda raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini baholashning xorijiy uslubiyotlari 
o‘rganilib, taqqoslandi hamda tahlil qilindi va natijada tijorat banklarida raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini 
baholashning metodikasi ishlab chiqildi. Shuningdek muallif tomonidan tijorat banklarida raqamli texnologiyalarni joriy 
etish samaradorligini oshirish maqsadida O‘zbekiston tijorat banklarining raqamli texnologiya takliflarini samarali rivojlan-
tirish strategiyasi ishlab chiqildi.
Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiyalar, tijorat banklari, iqtisodiy samaradorlik, baholash, raqamli xizmat
Аннотация:
Развитие, внедрение и постоянное совершенствование цифровых технологий в отраслях и сферах 
позволяет модернизировать традиционные отрасли экономики и создавать новые перспективные отрасли. На 
данный момент возрастает важность оценки экономической эффективности внедрения цифровых технологий в 
отрасли. Были изучены, сопоставлены и проанализированы зарубежные методики оценки эффективности вне-
дрения цифровых технологий в различных сферах, в результате разработана методика оценки эффективности 
внедрения цифровых технологий в коммерческих банках. Также в целях повышения эффективности внедрения 
цифровых технологий в коммерческих банках автором разработана стратегия эффективного развития предложе-
ний цифровых технологий в коммерческих банках Узбекистана.
Ключевые слова:
цифровые технологии, коммерческие банки, экономическая эффективность, оценка, цифровой 
сервис
Abstract:
The development, introduction, and continuous improvement of digital technologies in industries and 
sectors allows the modernization of traditional economic sectors and the creation of new promising sectors. 
At this point, the importance of assessing the economic effectiveness of the introduction of digital technolo-
gies to industries is increasing. Foreign methodologies for assessing the effectiveness of the introduction of 
digital technologies in various fields were studied, compared, and analyzed, and as a result, a methodology 
for assessing the effectiveness of the introduction of digital technologies in commercial banks was developed. 
Also, in order to increase the effectiveness of the introduction of digital technologies in commercial banks, the 
author developed a strategy for the effective development of digital technology offers in commercial banks in 
Uzbekistan.
Key words:
digital technologies, commercial banks, economic effectiveness, assessment, digital service
K I R I S H
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar milliy xo‘jaliklar barqaror iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashning 
muhim omili hisoblanadi. Bu texnologiyalar, eng avvalo, boshqaruv samaradorligini oshiradi, aholining ijtimoiy 
shart-sharoitlarini yaxshilaydi. Ayni vaqtda, raqamli texnologiyalar ishlab chiqarilayotgan mahsulot va xizmat-
lar sifatini oshiradi, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish asosida ularning tannarxini pasaytiradi. Mazkur 
texnologiyalarning yana bir asosiy afzalliklaridan biri korrupsiyaga barham berishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi [1].
Zamonaviy raqamli texnologiyalarni tijorat banklarida keng joriy etilishi, banklar tomonidan o‘z mijozlariga 
ko‘rsatadigan moliya xizmatlari turini kengaytirdi va hajmini oshirdi. Mamlakatimizda amalga oshiriladigan moli-
ya xizmatlarining yuqori hajmi aynan tijorat banklariga to‘g‘ri keladi.

---

407
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
Hozirgi kunga qadar raqamli iqtisodiyot va raqamlashtirishga tegishli o‘tkazilgan tadqiqotlarda aynan raqa-
mli texnologiyalarni korxona va tashkilotlar faoliyatiga joriy etish samaradorligini baholashning nazariy asoslari 
yetarlicha ishlab chiqilmaganligi hamda bu boradagi adabiyotlar soni kamligi sababli quyida sohalar (neft sa-
noati, innovatsion faoliyat, moliyaviy xizmat, qishloq xo‘jaligi, davlat boshqaruvi) faoliyatiga raqamli texnologi-
yalarning ijobiy ta’sirlari aniqlangan tadqiqotlarda nazarda tutilgan samaradorlikni baholash usullaridan foyda-
lanib kelinmoqda.
Mazkur tadqiqotdan ko‘zlangan maqsad tijorat banklari faoliyatida raqamli texnologiyalaridan foydalanish 
samaradorligini baholashning zamonaviy mexanizmlarini ishlab chiqishdir.
M A V Z U G A O I D A D A B I Y O T L A R TA H L I L I
Rossiyalik iqtisodchilar Ye. V. Klokov va A. Denisovlarning (2006) axborot-kommunikatsiya texnologiyalar-
iga bergan ta’riflariga ko‘ra, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari – bu axborotni yaratish, uzatish va tarqa-
tish, xizmatlar ko‘rsatish (kompyuter uskunalari, dasturiy ta’minot, telefon liniyalari, uyali aloqa, elektron pochta, 
uyali va sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari, simsiz va kabel aloqa tarmoqlari, multimedia, shuningdek internet) 
uchun qo‘llaniladigan raqamli texnologiyalarning keng doirasidir [2].
Rossiyalik iqtisodchi olim A. G. Gululyan (2017) tomonidan neft sanoatida raqamli texnologiyalardan foy-
dalanish samaradorligini baholash bo‘yicha modellarni to‘rt guruhga bo‘lishni taklif etgan, ular [3]:
■
Investitsiyaga yo‘naltirilgan modellar (Investment Oriented Models);
■
Xarajatga yo‘naltirilgan modellar (Cost-Oriented Models);
■
Atrof-muhit omillarini aks ettiruvchi modellar (Environmental/ Contextual Oriented Models);
■
Miqdorni aniqlash modellari.
Italiyalik iqtisodchilar A.Urbinati, D.Kyaroni, V.Keza, F.Frattinilar (2017) fikriga ko‘ra, raqamli texnologi-
yalardan foydalanish adabiyotda keng muhokama qilinadigan mavzu bo‘lib ko‘rinsa-da, bugungi kunda kom-
paniyalar va ularning innovatsion faoliyatini tavsiflovchi muhim o‘zgarishlar tufayli menejment va innovatsiyalar 
sohalarida ko‘proq ahamiyat kasb etmoqda [4].
TA D Q I Q O T M E T O D O L O G I YA S I
Tijorat banklarida raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini baholashga doir xorijiy tadqiqotlar 
va uslubiyotlar o‘rganildi [5, 6]. Ishlab chiqilgan uslubiyotlar taqqoslandi hamda tahlil qilindi va natijada tijorat 
banklarida raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini baholash mexanizmi ishlab chiqildi (1-rasm).
Tijorat banklarida raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini 
baholashning metodikalari va elementlarini ishlab chiqish
4. Baholashning 
maqsad va 
vazifalarini 
belgilash
5. Baholash 
algoritmini tuzish
6. Kiruvchi 
ma’lumotlar va 
omillarni aniqlash
7. Mezonlar va 
ko‘rsatkichlarni 
aniqlash
8. Baholash 
metod va 
modellarini 
aniqlash va/yoki 
ishlab chiqish
1. Raqamli texnologiyalar 
samaradorligini baholash
2. Raqamli texnologiyalar 
rivojlanishini baholash
3. Tijorat banki taklif etgan 
raqamli texnologiyalardan 
foydalanish
11. Baholash natijalarini 
umumlashtirish
9. Algoritm chizmasini 
yaratish
10. Raqamli texnologiyalarni joriy etish 
samaradorligini baholash
13. Raqamli texnologiyalar rivojlanishining 
prognoz ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish
12. Tijorat bankida raqamli texnologiya takliflarini 
samarali rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish
1-rasm:
Tijorat banklarida raqamli texnologiyalarni joriy etish samaradorligini baholash mexanizmi
1
1 
Tadqiqot muallifi tomonidan ishlab chiqilgan.

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
408
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
TA H L I L VA N A T I J A L A R
Mazkur maqolada mexanizmning raqamli texnologiyalar samaradorligini baholash metodikasi yoritildi.