Dareətmə nəzəriyyəsi



Yüklə 426,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/6
tarix04.12.2019
ölçüsü426,32 Kb.
#29795
1   2   3   4   5   6
idaretmenezeriyye az15cavab


11.Dövlətin  idarəetmə  funksiyalarının  ərazi  bölgüsünə  (quruluşuna)  görə 

dövlətin tipləri 

  Cavab:  Ümumi  dövlət  hakimiyyətinin  idarəetmə  formaları,  quruluşu  və  başqa 

parametrləri  dövlət  idarəçiliyinə  əsaslı  surətdə  təsir  göstərir.  Dövlətin  mərkəzi 

orqanlarının  quruluşu  qalan  dövlət  orqanlarının  quruluşunu  da  müəyyən  edir.

 

Quruluşuna  (dövlətin  idarəetmə  funksiyalarının  ərazi  bölgüsünə)  görə 



dövlətlər  unitar  (latınca  “unus”-vahid,  bir  deməkdir)  və  federativ  dövlətlərə 

bölünürlər.   

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Federativ  dövlətin  konfederativ  dövlətdən  əsas  fərqi  ondadır  ki,  onun 

mərkəzi  federal  hakimiyyət  orqanı  olur,  ümumi  vətəndaşlıq,  vahid  pul  sistemi, 

vahid dövlət dili və i.a.  olur.  Konfederativ  dövlətin  tərkibinə daxil olan dövlətlər 

özlərinin  müstəqilliyini,  dövlət  hakimiyyətini  və  xüsusi  idarəetmə  orqanını 

saxlayırlar.   

 

 

 



 

Unitar  dövlətlər  də  sadə  və  mürəkkəb 

formalarda  olur.  Sadə  formada  unitar  dövlət  inzibati-ərazi  vahidlərinə  bölünür. 

Unitar  dövlətin  mürəkkəb  formasında  onun  tərkibində  bir  və  ya  bir  neçə  muxtar 

dövlət  qurumları  olur.  Bu  baxımdan  Azərbaycan  orta  səviyyəli  mürəkkəb  unitar 

dövlətdir.  Unitar  dövlətin  inzibati-ərazi  vahidləri  yuxarıdan  aşağıya  doğru  vahid 

dövlət  hakimiyyəti  sistemi  vasitəsilə  idarə  olunur.  Bunlarda  muxtar  törəmələr, 

eləcə  də  yerli  özünüidarəetmə  sistemləri  fəaliyyət  göstərə  bilər.  Lakin  bu 

hakimiyyət  sisteminin  yuxarı  pilləsindəki  vahidliyi  pozmur.  Müxtəlif  unitar 

dövlətlərdə inzibati-ərazi bölgüsü  müxtəlif  pilləli  (üç  və daha çox)  olur.  İnzibati-

ə

razi  vahidlərinin  bir  hissəsi  (şəhərlər,  qəsəbələr,  kəndlər  və  i.a.)  təbii  olaraq 



yaranır,  bir  hissəsi  rayonlaşdırma  aparmaq  yolu  ilə  dövlət  tərəfindən 

formalaşdırılır. 

 

 

 



 

 

 



 

 

Federativ 



dövlətlər  də  vahid  dövlətlərdir.  Lakin  onların  tərkibində  geniş  dövlət 

muxtariyyətləri  olur.  Federasiya  –  latın  sözüdür-ittifaq,  birlik  mənasını  verir. 

“Federativ dövlət” anlayışı müxtəlif dövlətlərin konstitusiyasında özünə qanuni yer 

tapmışdır.  Hər  hansı  federativ  dövlət  mürəkkəb  struktura  malik  olur.  Federativ 

dövlətlərə  misal  olaraq  Rusiya,  Hindistan,  Pakistan,  ABŞ,  Meksika,  Nigeriya, 

Efiopiya və i.a. göstərmək olar.  

 

 

 



 

 

 



Bundan  başqa  konfederativ  dövlətlər  də  var.  Bu,  dövlətlərin  müəyyən, 

konkret  məqsədlər  üçün  ittifaqıdır.  Belə  ittifaqlar  hazırda  beynəlxalq  ittifaqlar 



səviyyəsinə  qalxıb.  Hazırda  Belorus  və  Rusiya,  Qazaxıstan,  Özbəkistan, 

Qırğızıstan  və  MDB  dövlətləri  birliyində  konfederativ  elementlər  var.  Böyük 

Britaniya və Avropa Birliyi dövlətlərində bu elementlər nisbətən güclüdür.   

 

   



  12.Hakimiyyətin yaratdığı siyasi rejimə görə dövlətin tipləri 

 Cavab:  Dövlətlər  həm  də  hakimiyyətin  yaratdığı  siyasi  rejimə  -  insan  hüquq  və 

azadlıqlarının  qorunması  üçün  yaradılmış  şəraitə  və  dövlət  rejiminə  -  dövlət 

hakimiyyətinin  həyata  keçirilməsi  üsul,  vasitə  və  metodlarına  görə  fərqlənirlər. 

Dövlət rejimi ilə siyasi rejim əksər hallarda üst-üstə düşür, bir-birini tamamlayırlar. 

Dövlət  idarəetmə  rejimi  adi  rejim  və  hərbi  rejimə  (hərbi  vəziyyətə)  bölünür.  Adi 

dövlət  idarəetmə  rejimi  siyasi  rejimi  müəyyənləşdirir.  Siyasi  rejim  dövlətin 

həqiqətən  demokratik  olub-olmadığını  göstərən  çox  mühüm  vasitədir.  Aşağıdakı 

siyasi rejimlər var:  

 

 



 

 

 



1)  Despotik  rejim  –  bura  totalitar,  avtoritar  və  avtokratik  rejimlər  aid  edilir.  Bu 

rejimlərdə dövlətin siyasi idarəsinin həyata keçirilməsi vasitəsi – zor, təzyiq, dövlət 

adından  özbaşınalıq,  şəxsiyyət  və  ümumiyyətlə  insanların  müstəqil  fəaliyyət 

azadlığının  məhdudlaşdırılması,  hər  bir  insanın  fəaliyyəti  və  davranışı  üzərində 

nəzarət qoyulmasıdır. 

 

 



 

 

 



 

 

 



2)  Liberal  rejimdə  dövlət  hakimiyyəti  hər  bir  insanın  hüquq  və  azadlığını  təmin 

etməyi  qarşıya  məqsəd  qoyur,  öz  imkanlarını  onun  həyata  keçirilməsinə  sərf 

etməyə  çalışır.  Bu  rejim  əksər  vaxt  dövlətin  özündən  asılı  olmayan  səbəblərdən 

siyasi şüar olaraq qalır.   

 

 

 



 

 

 



 

 

3)  Demokratik  hüquqi  rejimin  mahiyyəti  ondadır  ki,  hakimiyyət  xalqın  ümumi 



iradəsini  ifadə  edir,  qanunçuluğu  qoruyur.  Bütün  dünya  ölkələrində  dövlətin  bu 

rejimə can atma meyli vardır.   

 

 

 



 

 

 



Azərbaycan  12  noyabr  1995-ci  ildə  ümumxalq  səsverməsi  əsasında  qəbul 

edilmiş konstitusiyaya əsasən unitar respublika idarəetmə forması olan demokratik 

dövlətdir.  MDB  məkanında  olan  başqa  dövlətlər  də  az  fərqlə  belədir  (hamısı 

prezident respublikası idarəetmə üsulu olan demokratik dövlətlərdir). 

Siyasi  rejimin 

formasından asılı olmayaraq onların hamısında həmin rejimin xarakterindən asılı olaraq avtoritar 

və  demokratik  rejimin  az-çox  əlamətləri  olur.  Demokratik  cəmiyyətdə  avtoritarizm 

xüsusiyyətləri  monarxiyada  və  aristokratiyada  olduğundan  onunla  fərqlənir  ki,  burada 

avtoritarizm  zorakılıqla,  təzyiqlə  deyil,  demokratik  yolla  həyata  keçirilir.  Onun  əlaməti 

hakimiyyətin  aşağıdan  yuxarıyadək  prezidentin,  regional  liderlərin  əlində  cəmlənməsində, 

iqtisadiyyatda,  sosial  sferada  icraedici  orqanların  rolunun  artmasında,  ictimai  təşkilatların  və 

parlamentin onların fəaliyyəti üzərində nəzarətinin zəifləməsində və i.a. özünü göstərir.   

     

Həyat  dəfələrlə  belə  bir  sadə  həqiqəti  təsdiq  etmişdir  ki,  hər  hansı  həqiqətən  səmərəli 



idarəetmə  kənardan  diktaturaya  oxşar  görünür.  Bəzən  nəhəng  dövlət  proqramlarını  geniş 

demokratiya  ilə  yanaşı,  yeri  gələndə  ümumi  mənafenin  ifadəsi  olan  diktaturadan, 

avtoritarizmdən istifadə etmədən yerinə yetirmək mümkün deyil.   

 

 

 



 

 

 



 

  

Beləliklə, hər hansı tarixi dövrdə, hər hansı cəmiyyətdə dövlətin təşkilinin müxtəlif tipləri bu və 



ya  digər  dərəcədə  əlaqədardır.  Hər  hansı  cəmiyyətdə  dövlətin  təşkili  tiplərini  aydın  müəyyən 

etmək dövlət idarəçiliyinin quruluşunu və mahiyyətini bilmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 



13.Dövlətin rolunun artmasına səbəb olan amillər 

   Cavab:  Cəmiyyət  həyatın  müxtəlif  sahələrində  dövlətin  əsas  vəzifələrinin 

yerinə  yetirilməsi  üzrə  fəaliyyətinin  başlıca  istiqamət  və  sahələrini  onun 

funksiyaları  adlandırmaq  olar.  Dövlətin  funksiyaları  onun  ictimai  həyatda, 

cəmiyyətin idarə olunması sistemində yerini və rolunu müəyyən edir.  

 

 



 

 

 



Dövlətin fəaliyyət sahələri geniş və çoxsahəlidir, getdikcə 

genişlənir  və  daha  çoxsahəli  olur.  Dövlətə  olan  ictimai  münasibət,  onun  ictimai 

funksiyaları  və  fəaliyyət  sahələrinin  genişliyi  onun  idarəçilik  funksiyalarını  və 

sahələrini  müəyyən  edir.  Başqa  sözlə,  dövlətin  rolu  artdıqca,  ictimai  funksiyaları 

və  fəaliyyət  sahələri  genişləndikcə  onun  idarəetmə  funksiyaları  da  genişlənir.  Bu 

baxımdan  müasir  dövr  əvvəlki  bütün  dövrlərdən  əsaslı  surətdə  fərqlənir.  Sənaye 

inqilabına  qədər  dövlətin  fəaliyyət  sahələri  məhdud  idi  və  o,  cəmiyyətin  idarə 

olunmasında  elə  bir  əhəmiyyətli  rol  oynamırdı.  Sənayeləşmə,  ictimai  əmək 

bölgüsünün,  urbanizasiya  proseslərinin,  şəhərlərin  inkişafı,  xarici  əlaqələrin 

genişlənməsi  tələb  etdi  ki,  cəmiyyət  bir  çox  məsələlərinin  (ölkədə  vətəndaş 

həmrəyliyinin  təmin  edilməsi,  təhsil,  qocalara  qayğı,  uşaqların  tərbiyəsi,  xarici 

ölkələrə  münasibətlərin tənzimlənməsi  və i.a.)  həllini  dövlət öz  üzərinə götürsün. 

XIX əsrin axırlarından başlayaraq dövlətin funksiyaları, onun həll etdiyi vəzifələr 

sürətlə  genişlənməyə  başladı.  XX  əsrdə  meydana  çıxan  obyektiv  səbəblər  və 

amillər dövlətin rolunun daha da artmasına, ictimai proseslərdə onun fəal iştirakına 

gətirib çıxardı. Bu səbəb və amillərə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: 

 

 

 



- Rəqabətin inkişafı və bazarın dövlət tənzimlənməsinə daha böyük ehtiyac 

yaranması; Dövlət tənzimlənməsinin olmadığı şəraitdə bazarda inhisarçılıq yaranır, 

sahibkarların  hüquq  bərabərliyi  pozulur,  iqtisadiyyatın  inkişafı  ləngiyir  və 

durğunluq meylləri yaranır. 

 

 

 



 

    


-  Cəmiyyətin    sosial  strukturunun  dəyişməsi,  dövlət  qayğısına  ehtiyacı  olan 

ə

halinin,  yaşlı  insanların  xüsusi  çəkisinin  artması,  sosial  bərabərsizliyin 



dərinləşməsi. Dövlət məcburiyyət qarşısında qalır ki, maddi nemətlərin bölgüsünə 

və yenidən bölgüsünə diqqət yetirsin, əhalinin az gəlirli təbəqəsinə qayğı göstərsin.

 

 

         - Elm, mədəniyyət, təhsil və səhiyyənin inkişafına dövlət köməyinə tələbatın 



artması.  Elmi-texniki  tərəqqi,  informasiya  cəmiyyətinə  keçid,  yüksək 

texnologiyaların  tətbiqi  böyük  xərclər  hesabına  başa  gəlir  və  dərhal  mənfəət 



vermədiyinə görə xüsusi investorların buna marağı olmur. 

 

 



 

Təbii  sərvətlərin  azalması,  bəzən  isə  tamamilə  tükənməsi  onların  istifadəsinin 



dövlət  tərəfindən  tənzimlənməsi  və  istifadəsinin  birinci  növbədə  ümummilli 

problemlərin həllinə yönəldilməsi vəzifələrini qarşıya qoyur. 

 

-  Ekoloji  mühitin  çirklənməsi  onun  sağlamlaşdırılması  vəzifəsini  qarşıya 



qoyur,  bu  da  öz  növbəsində  dövlət  büdcəsindən  çoxlu  xərclər  və  ümummilli 

xarakterli qərarlar qəbul edilməsini tələb edir. 

 

 

 



 

 

 



-  Antisosial,  kriminal  fəaliyyətin  müxtəlif  növ  və  formalarının  artması  və 

cəmiyyətə  böyük  ziyan  vurması  dövləti  məcburiyyət  qarşısında  qoyur  ki, 

cinayətkarlıqla,  terrorizm  və  narkobizneslə  mübarizə  üçün  xüsusi  aparat  yaratsın 

və maliyyələşdirsin. 

 

 

 



 

 

 



 

Dövlətin 



cəmiyyət  həyatına  müdaxiləsinin  genişlənməsində  onun  maliyyə  imkanlarının, 

ümumi daxili məhsulda dövlət gəlirləri və xərclərinin xüsusi çəkisinin artması da 

mühüm  rol  oynayır:  XX  əsrin  ikinci  yarısında,  xüsusilə  son  illərdə  dünyanın 

inkişaf  etmiş  ölkələrində  dövlət  xərclərinin  ÜDM-də  xüsusi  çəkisi  daim  artır. 

Məsələn: ABŞ, Yaponiya və İspaniyada dövlət xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 

30-35%,  Niderland,  Norveç  və  İsveçrədə  60%-ə  qədər  təşkil  edir.  Bu  xərclər 

ə

sasən  elmə,  təhsilə,  səhiyyəyə,  sosial  təminata  və  ölkənin  müdafiəsinə 



yönəlmişdir.  

 

 



 

 

Demokratik 



cəmiyyətdə 

dövlətin 

rolunun  artmasını  tələb  edən  başqa  səbəbləri  də  göstərmək  olar.  Lakin,  elə  bu 

göstərilənlər  də  belə  bir  mühüm  nəticəni  təsdiq  etməyə  imkan  verir  ki,  vətəndaş 

cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı tənzimləyiciləri hələlik bu cəmiyyətdə ortaya çıxan 

çox  saylı sosial,  iqtisadi, siyasi  və digər problemlərin həllini  təmin  edə bilmirlər. 

Bütün bunlar dövləti məcburiyyət qarşısında qoyur ki, cəmiyyət həyatının müxtəlif 

sahələrinə  təşkiledici  və  tənzimləyici  təsir  göstərsin,  cinayətkarlığa,  narkobiznesə 

qarşı  mübarizə  üçün  xeyli  qüvvə  və  vəsait  sərf  etsin.  Bu  səbəblərdən  də  müasir 

dövrdə  dövlətin  cəmiyyət  həyatının  müxtəlif  sahələrinə  müdaxiləsi  genişlənir. 

Xüsusilə  ictimai  məhsulun  yaradılması,  milli  müdafiə,  ictimai  təhlükəsizlik,  elmi 

bilik,  vətəndaşların  sosial  müdafiəsi,  hüquq  və  azadlığına  təminat  verilməsi, 

ümumi  rifahın  təmin  edilməsi  məsələlərinin  həlli  dövlətin  bir  başa  müdaxiləsi 

olmadan mümkün deyil.   

 

 

14.Dövlətin funksiyaları 



Cavab:  Dövlətin  funksiyalarında  onun  iradəsi,  hakimiyyəti  və  fəaliyyəti 

reallaşdırılır.  Müxtəlif  dövlətlərin  funksiyaları  eyni  deyil,  az-çox  fərqlidir,  hətta 

eyni  bir  dövlətin  funksiyaları  ölkənin  inkisaf  səviyyəsindən  asılı  olaraq  dəyişir. 

Dövlətin  funksiyaları  onun  sosial  təbiətindən,  formasından  (quldarlıq,  feodal, 

kapitalist dövləti) və tipindən (demokratik, aristokratik və monarxiya) çox asılıdır. 

Bununla  yanaşı,  dövlətlər  ümumi  funksiyalar  da  yerinə  yetirirlər,  başqa  sözlə, 



dövlətin funksiyaları bir-birindən fərqlənsələr də onlarda oxşar ümumi cəhətlər də 

vardır.  

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Dövlətin  funksiyalarını  onun  ayrı-ayrı  strukturlarının  (məhkəmə,  hökumət, 



xarici  işlər  nazirliyi,  yerli  icra  hakimiyyət  orqanları  və  i.a.)  funksiyalarından 

ayırmaq  lazımdır.  Ayrı-ayrı  dövlət  orqanlarının  funksiyaları  daha  konkret  və 

məhdud xarakter daşıyır və dövlətin ümumi funksiyalarının tərkib hissəsini təşkil 

edir.    

 

 

 



 

 

 



 

Elmi ədəbiyyatda dövlətin 

funksiyalarını müxtəlif formalarda təsnifləşdirmək təşəbbüsləri var: Məsələn, əsas 

və  qeyri-əsas  funksiyalar.  Əsas  funksiya  dövlətin  əsas  vəzifəsi  ilə  (məs:  ölkənin 

müdafiəsinin  təşkili-bunun  üçün  dövlət  silahlı  qüvvələri  yaradılır)  əlaqədardır. 

Qeyri-əsas  funksiya  (baxmayaraq  ki,  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir)  məs:  rabitə 

sisteminin  təşkili,  təbii  fəlakətlə  mübarizə  və  i.a.,  yaxud  daimi  (müəyyən  hüquq 

qaydalarının  təmin  olunması  və  i.a.)  və  müvəqqəti,  keçici  funksiyalar  (məsələn, 

“soyuq  müharibə”  dövründə  SSRİ-də  roket-nüvə  sənayesi  yaratmaq  vəzifəsi 

qarşıya  çıxmışdır).  Nəhayət  ümumi  xarakterli,  dövlətin  təbiətindən  asılı  olmayan 

funksiyaları  (məs.  ölkənin  müdafiəsi  funksiyası)  və  sosial  xarakterli  funksiyalar, 

bunlar  dövlətin  tarixi  tipindən  və  inkişaf  səviyyəsindən  asılıdır.  (məs.  sosialist 

mülkiyyətinin qorunması başqa tip dövlətlərdə yoxdur).   

 

 



 

 

 



 

 

 



Dövlət  hakimiyyətinin  əsas  mərkəzi  vəzifəsi  öz  ərazisində  yaşayan  insanların 

xoşbəxt  həyatını,  hər  tərəfli  inkişafını  təmin  etməkdən  ibarətdir.  Dövlət  mövcud 

iqtisadi  inkişafa  və  müdafiəyə  təminat  verməlidir.  Dövlətin  bu  ümumi  vəzifəni-

funksiyanı  yerinə  yetirməsi  ölkə  daxili  və  xarici  amillərdən  asılıdır.  Beləliklə 

dövlətin  funksiyalarını  başlıca  olaraq  daxili  və  xarici  (beynəlxalq  arenada) 

funksiyalar formasında təsnifləşdirmək hamılıqla qəbul edilir.   

 

 15.Dövlət  idarəçilik  sistemi  anlayışını  əmələ  gətirən  təmə



kateqoriyalar 

   Cavab:    Bir  ictimai  hadisə  kimi  dövlət  idarəetməsi  geniş  və  əhatəli  ictimai 

sistem  çərçivəsində  baş  verir  və  cəmiyyətin  xüsusi  təsisatı  kimi  sistemin 

dayanıqlığı  və  tamlığını  təmin  etmək  məqsədini  daşıyır.  Digər  ictimai  hadisə  və 

proseslərlə  əlaqəli  şəkildə  nəzərdən  keçiriləndə  bu  təsisatı  dövlət  idarəçilik 

sistemini  təşkil  edən  bir  bütövlük  kimi  qəbul  edirlər.  Başqa  sözlə,  dövlət 

idarəçiliyinin əsl təyinatı ictimai sistemin yanmsistemi kimi onun tamlığını təmin 

etməkdir.  Dövlət  idarəçiliyi  üçün  bu  ümumi  müddəanın  əhəmiyyətinin  izahata 

ehtiyacı vardır. 

Dövlət  idarəçilik  sisteminin  müəyyən  edilməsində  bir  çox  vacib  amilləri  nəzərə 

almaq  lazımdır.  Nəzəriyyədə  fərz  olunur  ki,  dövlət  idarəçiliyi  həqiqətən  sistem 

təşkil edir (digər tərəfdən dövlət quruculuğu prosesində məhz məqsədə müvafiq bir 



sistem  yaradılmalıdır)  və  bu  sistem  sosial  sistemlər  sinfinə  aiddir.  Sosial  sistem 

dedikdə, elementləri sosial subyekt sayılan sistem nəzərdə tutulur. Sosial sistemin 

digər mühüm cəhəti məqsədyönlü olmasıdır, yəni belə sistemin bir və ya bir neçə 

fəaliyyət  məqsədləri  vardır.  Nəhayət,  sistemin  məqsədə  çatması  üçün  fəaliyyəti 

idarə olunmalıdır. Beləliklə, dövlət idarəçilik sistemi məqsədyönlü və idarə olunan 

sosial sistem növüdür) . 

Dövlət idarəçilik sistemi cəmiyyətdə ictimai prosesləri idarə edən əsas subyektdir. 

Bununla yanaşı ictimai sistemi təkcə dövlət idarə etmir, ictimai idarəetməni digər 

subyektlərlə  birlikdə  həyata  keçirir.  Beləliklə,  dövlət  idarəçilik  sistemini 

müəyyənləşdirərkən  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  belə  sistemin  nüfiız  etdiyi  təsir 

obyektlərinə  digər  subyektlər  də  təsir  edə  bilər.  Digər  tərəfdən  isə  belə  dövlət 

idarəçilik sisteminin bir neçə məzmunlu tərifmi təklif etmək məqsədəuyğun olar. 

Dövlət idarəçilik sistemi anlayışını əmələ gətirən təməl kateqoriyalann (dövlət və 

idarəetmə kateqoriyalarının) mühüm münasibətlərini və əlaqələrini aydınlaşdırmaq 

vacibdir: 

Dövlət cəmiyyətin sosial, siyasi və hüquqi institutudur və bu səbəbdən onun 



mürəkkəb bir qurum kimi təsirləri çoxşaxəlidir; 

Dövlət  həm  idarəetmə  subyektidir,  həm  də  mürəkkəb  qurum  (sistem)  kimi 



idarə olunmalıdır; 

 Dövlətin yaranması və inkişafı həm təkamül proseslərinin məhsulu, həm də 



sosial subyektlərin məqsədyönlü fəaliyyətinin nəticəsidir. 

Dövlət idarəetməsinə ən azı iki mənada yanaşılır:  

      1) bu, ictimai idarəetmədir (geniş mənada anlanan dövlət idarəetməsi);  

      2) dar mənada isə bu, dövlət hakimiyyət orqanlarının fəaliyyətidir. 

 

 

16.Dövlət idarəçilik sisteminə klassik sistemli yanaşma  



Cavab:  Dövlət  idarəçilik  sisteminə  klassik  sistemli  yanaşmanı    iki  mənada 

müəyyənləşdirmək olar: 

1.Klassik sistemli yanaşma: Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə 

olunan (cəmiyyətin) yanm sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir. 

2.Institusional  yanaşma.  Dövlət  idarəçilik  sistemi  dövlət  tərəfindən  idarəetmə 

təsirlərinin  həyata  keçirilməsini  təmin  edən  məqsədlər,  vəzifələr,  prinsiplər, 

metodlar və funksiyalar məcmusudur. 


Birinci  tərif  dövlət  idarəçilik  sisteminin  klassik  qaydada  sistemli  təhlilini  və 

idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. İkinci institu sional 

tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət 

göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla 

yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur. 

Hər  iki  tərifə  uygun  olaraq  əsas  anlayış  kimi  dövlət  idarəetməsinin  subyekti 

anlayışını  aydmlaşdıraq.  Bu,  idarəçilik  sisteminin  idarə  edən  yarım  sistemini  iki 

mənada  təyin  edir.  Birinci  tərifə  görə  bu,  geniş  mənada  özündə  dövlət  idarəetmə 

orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları, 

kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. İkinci 

tərifdə  isə  dar  mənada  dövlət  idarəetmə  subyektlərinin  mərkəzi,  yerli  və  sahə 

səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından 

ibarət olduğu nəzərdə tutulur. 

Dövlət  idarəçilik  nəzəriyyəsinin  ikinci  mühüm  anlayışı  kimi  idarəetmə  obyekti 

dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir. 

Dövlət  idarəçiliyinin  təsir  etdiyi  sosiumun  hər  bir  üzvü,  hər  bir  fərd  (insan) 

idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və 

müxtəlif  qruplar  təşkil  etdiyinə  görə,  onlarm  əlaqələri  və  münasibətləri  də 

idarəetmə  obyektidir.  Məsələn:  bir  sosial  sistem  kimi,  təhsil  sistemi  çərçivəsində 

həm  şagird,  həm  də  müəllim  dövlət  idarəçiliyinin  obyektidirlər.  Müəllim-şagird 

münasibətləri  də  (təlim,  tədris  prosesi)  dövlətin  idarəedici  təsirinə  məruz  qalan 

obyektdir.  

İ

darəolunan  yarım  sistemin  əlamətlərinin  seçilməsindən  asılı  olaraq  dövlət 



idarəçilik  sisteminə  daxil  olan  obyektlər  müxtəlif  iqtisadi  və  sosial  sahələr, 

regionlar,  fərqli  mülkiyyət  formalanna  aid  olunan  təşkilatlar  və  digər  formal 

birliklər ola bilərlər. 

    İdarəçilik sisteminin daha geniş ictimai idarəetmə sistemi kimi yozulması digər 

sosial  və  siyasi  tənzimləyicilərə:  dəyərlər,  adət  və  ənənələr,  mənəviyyat  və  s. 

söykənir.  Beləliklə,  qeyd  edilən  amillərin  dövlət  quruculuğu  prosesində  (o 

cümlədən  dövlət  idarəçilik  sisteminin  formalaşmasında)  rolunu  nəzərə  almaq 

vacibdir. 

 

    

17.Dövlət idarəçilik sisteminə yanaşmalar 

    Cavab.Müasir  zamanda  sistem  baxışların  məhsulu  sayılan  sərhədlər  və 

rekursiya  («özünə  müraciət»)  prinsipinə  əsasən  obyektin  fəaliyyətini  şərtləndirən 

məhdudiyyətlər  və  amillər,  eyni  zamanda  bu  fəaliyyətin  nəticələrinin  və  əldə 


olunması  prosesinin  qiymətləndirmə  meyarına  çevrilirlər.  Bu  prinsipi  dövlət 

idarəçiliyinə  tətbiq  etsək,  onda  real  dövlət  idarəçilik  sisteminin  nəzəri  (ibtidai) 

qiymətləndirmə  qaydasını  əldə  etmiş  olanq.  Bu  qaydaya  görə  müasir  dövlətin 

idarəetmə  subyekti  (bu  və  digər  dövlət  idarəetmə  orqanı)  sistemin  fəaliyyətində 

dərketmə  prosesinin  yer  tutduğu  dərəcədə  səmərəlilik  göstəricisinə  malik  olur. 

Lakin  bu  prinsipi  digər  prinsiplər  və  şərtlər  nəzərə  alınmadan  mütləq  qaydada 

tətbiq  etmək  düzgün olmazdı,  çünki  idarəetmə  prosesi  yalnız dərketmə  (məsələn, 

müşahidə  və  təhlil)  işindən  ibarət  deyildir.  Bu  prosesdə  subyektin  həm  iradə  və 

təşəbbüs,  həm  də  maraq  və  kompromis  xarakterli  fəaliyyətlərinin  yeri  vardır, 

bunların hər biri isə fərqli qaydada qiymətləndirilməlidir. 

Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə olunan (cəmiyyətin) yanm 

sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir  -klassik sistemli yanaşma. 

Dövlət  idarəçilik  sistemi  dövlət  tərəfindən  idarəetmə  təsirlərinin  həyata 

keçirilməsini təmin edən  məqsədlər, vəzifələr, prinsiplər, metodlar və funksiyalar 

məcmusudur  -institusional yanaşma. 

Birinci  tərif  dövlət  idarəçilik  sisteminin  klassik  qaydada  sistemli  təhlilini  və 

idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. İkinci institu sional 

tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət 

göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla 

yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur. 

Hər  iki  tərifə  uygun  olaraq  əsas  anlayış  kimi  dövlət  idarəetməsinin  subyekti 

anlayışını  aydmlaşdıraq.  Bu,  idarəçilik  sisteminin  idarə  edən  yarım  sistemini  iki 

mənada  təyin  edir.  Birinci  tərifə  görə  bu,  geniş  mənada  özündə  dövlət  idarəetmə 

orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları, 

kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. İkinci 

tərifdə  isə  dar  mənada  dövlət  idarəetmə  subyektlərinin  mərkəzi,  yerli  və  sahə 

səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından 

ibarət olduğu nəzərdə tutulur. 

Dövlət  idarəçilik  nəzəriyyəsinin  ikinci  mühüm  anlayışı  kimi  idarəetmə  obyekti 

dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir. 

Dövlət  idarəçiliyinin  təsir  etdiyi  sosiumun  hər  bir  üzvü,  hər  bir  fərd  (insan) 

idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və 

müxtəlif  qruplar  təşkil  etdiyinə  görə,  onlarm  əlaqələri  və  münasibətləri  də 

idarəetmə  obyektidir.  Məsələn:  bir  sosial  sistem  kimi,  təhsil  sistemi  çərçivəsində 

həm  şagird,  həm  də  müəllim  dövlət  idarəçiliyinin  obyektidirlər.  Müəllim-şagird 

münasibətləri  də  (təlim,  tədris  prosesi)  dövlətin  idarəedici  təsirinə  məruz  qalan 

obyektdir.  


İ

darəolunan  yarım  sistemin  əlamətlərinin  seçilməsindən  asılı  olaraq  dövlət 

idarəçilik  sisteminə  daxil  olan  obyektlər  müxtəlif  iqtisadi  və  sosial  sahələr, 

regionlar,  fərqli  mülkiyyət  formalanna  aid  olunan  təşkilatlar  və  digər  formal 

birliklər ola bilərlər. 

İ

darəçilik  sisteminin  daha  geniş  ictimai  idarəetmə  sistemi  kimi  yozulması  digər 



sosial  və  siyasi  tənzimləyicilərə:  dəyərlər,  adət  və  ənənələr,  mənəviyyat  və  s. 

söykənir.  Beləliklə,  qeyd  edilən  amillərin  dövlət  quruculuğu  prosesində  (o 

cümlədən  dövlət  idarəçilik  sisteminin  formalaşmasında)  rolunu  nəzərə  almaq 

vacibdir. 

 

  


Yüklə 426,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin