Дастурий таъминотни ишлаб чикиш технологияси

20 - Ma’ruza. Jarayon va oqimlar.
Reja:

1. 
   Dasturiy ta’minot jarayonlari
   
2. 
   Sifatli va tezkor dasturiy ta’minot ishlab chiqish
   
3. 
   Tizim uchun talablarni shakllantirish
   
4. 
   Dasturiy ta’minotni modellashtirish
   

Kalit so’zlar: jarayon, talab, faoliyat, tezkor, hujjat, model, dasturiy ta’minot, mahsulot, faza, professional, metod.
1.1. Dasturiy ta’minot jarayonlari
Biz zamonaviy dunyoni dasturiy ta’minotsiz tasavvur qila olmaymiz. Milliy infrastrukturalar va utilitalar kompyuterga asoslangan tizimlar tomonidan nazorat qilinadi va ko’pgina elektrli mahsulotlar o’z ichiga kompyuter va nazorat dasturlarni oladi. Sanoatda ishlab chiqarish va tarqatish to’liq kompyuterlashtirilgan. Musiqa sanoati, kompyuter o’yinlari, film va televizorlarda dasturiy ta’minotdan foydalanishadi. Shu sababli dasturiy injiniring milliy va xalqaro jamiyatlar funksionalligi uchun muhimdir. Dasturiy ta’minot tizimlari mavhum va nomoddiy bo’lib ular materiallarning xususiyatlari yoki fizik qonunlar bilan chegaralanmagan. Dasturiy ta’minotning potensialiga hech qanday tabiiy cheklanuvlar yo’q.
“Dasturiy injiniring” atamasi 1968 - yil konfrensiyada taklif qilingan. 1970 - 1980 - yillarda strukturali dasturlash va obyektga yo’naltirilgan ishlab chiqish kabi dasturiy injiniring usullari va metodlari ishlab chiqildi. Standard atamalar ishlab chiqildi va hozirgi kunda keng qo’llanilmoqda.
Professional dasturiy ta’minotni ishlab chiqish
Ko’p odamlar dasturlar yozishadi. Odamlar ishda o’z ishlarini osonlashtirish uchun elektron jadval ko’rinishli dasturlar tuzushadi, tadqiqotchilar va injinerlar miy tajribaga oid ma’lumotlarga ishlov berish uchun dasturlar tuzishadi, ilmiy tajribaga oid ma’lumotlarga ishlov berish uchun dasturlar tuzishadi, yoki qiziqish sabab dasturlar tuzishadi. Professional dasturiy ta’minot bu dasturchidan tashqari boshqa insonlar ham foydalanishi maqsadida ishlab chiqiladi va odatda
individual bo’lib emas guruh bo’lib ishlanadi.
Dasturiy injiniring professional dasturiy ta’minotni qo’llab quyyatlashga yo’naltirilgan bo’lib u dasturning o’ziga xos xususiyatlari, dizayni va evolutsiyasini ta’minlovchi usullarni o’z ichiga oladi. Dasturiy injiniring nimaligi haqida sizga kengroq tushuntirish maqsadida quyida ko’p so’ralgan savollarga qisqacha javoblarni havola etamiz (Jadval 1.1)

Savol	Javob
Dasturiy ta’minot nima?	Kompyuter dasturlari va unga bog’liq hujjatlar. Dasturiy mahsulotlar olohida mijozlar uchun yoki umumiy bozor uchun ishlab chiqarilishi mumkin. Yaxshi dasturiy ta’minotning
Yaxshi dasturiy ta’minotning atributlari nima?	Yaxshi dasturiy ta’minot talab qilingan funksionallikka ega, foydalanuvchiga qulay, ishonchli va davomiy bo’lishi lozim.
Dasturiy injiniring nima?	Dasturiy injiniring bu dasturiy mahsulotni ishlab chiqishning barcha qirralari bilan bog’liq muhandislik.
Dasturiy injiniringni asosiy faoliyatlari nima?	Dastur xususiyatlari, dasturiy ta’minot ishlab chiqish, dasturiy ta’minotni tekshirish, va dasturiy ta'minot evolyutsiyasi.
Dasturiy injiniring va kompyuter ilmi o’rtasida qanday farq bor?	Kompyuter ilmi nazariya va tushunchalarga e’tiborni qaratadi; dasturiy injiniring amaliy ishlab chiqish. va foydali dasturiy ta’minotni yetkazib berishga e’tibor qaratadi.
Dasturiy injiniring va tizim injiniring o’rtasida qanday farq bor?	Tizim injiniring bu apparat ta’minot, dasturiy ta’minot va jarayon injiniringni o’z ichiga oluvchi kompyuter asosli tizimlarni ishlab chiqish. Dasturiy injiniring ushbu umumiy jarayonning bir qismidir.
Dasturiy injiniringni narxi qancha?	Taxminan 60% xarajatlar ishlab chiqarish uchun va 40% xarajatlar testlash uchun sarf bo’ladi.
Eng yaxshi dasturiy injiniring usuli va metodi qaysi?	Barcha dasturiy ta’minot loyihalari professional tarzda boshqarilishi va ishlab chiqilishi kerak, turli xil tizimlar uchun mos bo’lgan turli xil usulllar qo’llaniladi.
Dasturiy injiniringa veb qanday xilma-xillik olib keldi?	Veb dasturiy servislarni va yuqori taqsimlangan servisga asoslangan tizimlarni ishlab chiqishni olib kirdi.

Dasturiy injinerlar dasturiy mahsulotni ishlab chiqish bilan shug’ullanadilar.

Ikki xil turdagi dasturiy mahsulotlar mavjud:
1. Umumiy mahsulotlar Bular autonom tizimlardir ya’ni ishlab chiqarish tashkiloti tomonidan ishlab chiqiladi va ochiq bozorda sotib ola biladigan mijozlarga sotiladi. Bu turdagi dasturiy mahsulotlarga shaxsiy kompyuterlar uchun dasturiy ta’minotlar masalan ma’lumot bazalari, matn tahrirlovchi, rasmlar chizish, loyihalarni boshqarish uskunalari kabi dasturlarni misol qilib olishimiz mumkin.
2. Buyurtma mahsulotlar Bular alohida mijozlar tomonidan buyurtma qilingan tizimlardir. Bu turdagi dasturiy mahsulotlarga elektronik qurilmalar uchun nazorat tizimlari, maxsus ish jarayonlariga yordam berish uchun yozilgan tizimlarni misol qilib olishimiz mumkin.
Bu ikki turdagi mahsulotlarning asosiy farqi shundaki, umumiy mahsulotlarda dasturiy ta’minot xususiyatlarini dasturiy ta’minotni ishlab chiqaruvchi tashkilot nazorat qiladi. Buyurtma mahsulotlarda mahsulotni sotib oluvchi tashkilot dasturiy ta’minot xususiyatlarini ishlab chiqadi va nazorat qiladi.
Biroq hozirgi kunga kelib bu ikki turdagi mahsulotlar orasidagi farq tobora kamayib boryapti, chunki ko’pgina tizimlar umumiy mahsulot sifatida qurilyapti va mijozlar talabiga qarab moslashtirilyapti. Enterprise Resource Planning (ERP) tizimlar, masalan SAP tizimi bunga yaqqol misol bo’lishi mumkin.
Dasturiy injiniring ba’zida dasturiy ta’minot jarayoni ham deyiladi. Dasturiy ta’minot jarayoni dasturiy mahsulotni ishlab chiqish faoliyatlari ketma-ketligidir. Barcha dasturiy ta’minotlar uchun umumiy bo’lgan to’rtta asosiy faoliyat bor. Bular:
1. Dasturiy ta’minot xususiyati
2. Dasturiy ta’minotni ishlab chiqish
3. Dasturiy ta’minotni tekshirish
4. Dasturiy ta’minot evolutsiyasi