Dərs vəSAİTİ Az ərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin t ədris-Metodik Şurasının
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əhali (mln) ÜDM ($ mlrd) ÜDM-un artma sür əti
- ($ mln) H ərbi qüvv ələrin say ı
- Cənnətxan Eyvazov C ədvəl 5. PTM-nin dövlətlərinin təhlükəsizliyinə əsas
- Strateji tədqiqatlara giriş
- Cənnətxan Eyvazov
|
Strateji tədqiqatlara giriş
C ədvəl 4. PTM-nin dövlətlərinin bəzi iqtisadi və hərbi güc göstəriciləri (2015-ci il) № Dövl ət Əhali (mln) ÜDM ($ mlrd) ÜDM-un artma sür əti (%) Adam ba şına ÜDM ($) H ərbi büdcə ($ mln) H ərbi qüvv ələrin say ı 1 Az ərbaycan 9,8
64,0 4,0
6794 1 740,0
66950 2 Erm ənistan 3,0
10,6 2,5
3547 412,0
44800 3 Belarus 9,6
62,0 -3,6 6583 552,0 (2012-ci il) 48000 4
4,9 13,8 2,0 3720 297,0 20650 5 Qazaxıstan 18,1 195,0 1,5 11028 1940,0 39000 6 Qırğızıstan 5,6 7,2 2,0 1198 91,0 (2014-ci il) 10900 7 Moldova 3,5 6,2 -1,0 1740 25,0 5350 8 Rusiya 142,4 1240,0 -3,8 8447 65600,0 798000
9 Tacikistan 8,2 8,0 3,0 949 192,0 (2014-ci il) 8800 10 Türkm ənistan
5,2 44,4 8,5 7534 719,0 (2014-ci il) 36500
11 Özb
əkistan 29,2
66,0 6,8
2130 1570,0 (2014-ci il) 48000 12 Ukrayna 44,3
90,1 -9,0 2109 3910,0 204000 M ənbə: [49]
155 Cənnətxan Eyvazov C ədvəl 5. PTM-nin dövlətlərinin təhlükəsizliyinə əsas çağırışlar və həssas məqamlar № Dövl ət Çağırışlar və həssas məqamlar 1 Az ərbaycan Ermənistanla münaqişə və cənub-qərb rayonlarının işğalı, bununla bağlı yara- nan sosial-siyasi v ə iqtisadi problem- l ər, həmsərhəd dövlətlərlərlə regional siyas ət və etnosiyasi məsələlərlə bağlı g ərginlik (İran, Rusiya), iqtisadiyyatın enerji resurslarının satışından asılılığı.
2
ənistan Ərazi iddiaları və nəticə kimi həmsər- h əd dövlətlərlə – Azərbaycan, Türki- y ə, Gürcüstanla münasibətlərdə açıq v ə gizli münaqişəlilik, bununla bağlı iqtisadi c əhətdən mənfəətli transregio- nal enerji v ə nəqliyyat layihələrindən k ənarda qalmaq, xarici aktorlardan asılılıq (Rusiya, diaspora).
3 Belarus Sovet rejimin ə oxşar rejim, sərt idarə- etm
ə, bununla bağlı beynəlxalq izolya- siya (
əsasən ABŞ və Aİ ölkələri).Bu v əziyyət ölkənin rusiyameyllilyinə və n əticə kimi əhəmiyyətli dərəcədə Ru- siyadan iqtisadi asılılığına gətirib çı- xardı (malların ixracı, enerji məsələ- l əri). 4 Gürcüstan Abxaziyada v ə Cənubi Osetiyada mü- na qişə, bu ərazilərdə nəzarətin itiril- 156
Strateji tədqiqatlara giriş m əsi, etnoazlıqların yaşadıqları digər ərazilərdə separatizm təhlükələri, Ru- siya il
ə gərginlik və bunun hərbi, si- yasi v
ə iqtisadi nəticələri (2008-ci il müharib
əsi, Abxaziyanın və Cənubi Ose
tiyanın tanınması, burada Rusiya h ərbi qüvvələrinin leqallaşması). 5 Qazaxıstan X əzərin hüquqi statusunun tənzimlən- m əməsi, öz enerji daşıyıcılarının dün- ya bazarlarına çıxarılmasında xarici ak torlardan (Rusiya) asılılıq. Özbəkis- tanla münasib ətlərdə latent münaqişə- lilik – s ərhədyanı məsələlər və region- da liderlik uğrunda mübarizə. İqtisa- diy
yatın enerji resurslarının satışından əhəmiyyətli dərəcədə asılılığı.
6
Dövl ət idarəetmə sisteminin zəifliyi, daxili siyasi sistemin 2005 v ə 2010-cu il inqilabi hakimiyy g ətirən qeyri-sabitliyi. Bununla, habe- l ə, nisbi resurs çatışmazlığı ilə bağlı iqtisadi gerilik. Özb əkistanla həll olun- ma mış problemlər yığımı – sərhədlər (F ərqanə vadisi), su resursları, radikal islam t əşkilatlarının transsərhəd fəall- ığı. Xarici aktorlardan asılılıq.
7 Moldova Dnestryani bölg ədə silahlı münaqişə n əticəsində ölkə ərazisinin bölünmə- sinin saxlanması.Bununla, habelə ehti- yat yoxsulluğu ilə bağlı iqtisadi çökmə v ə xarici aktorlardan asılılıq. 157
Cənnətxan Eyvazov 8 Rusiya Şimali Qafqazda qeyri-sabitlik – sepa- rat
çılıq və dini ekstremizmin artması, iki rus-çeçen müharib əsi, Dağıstanda, İnquşetiyada və Şimali Qafqaz Federal Dair əsinin digər respublikalarında sön- m ək bilməyən silahlı fəallıq; kəskin de- moqrafik böhran v ə onun nəticəsi ola- raq etnik rusların azalmasının və mü- s əlmanların və çinlilərin gizli immiqra- siyası probleminin kəskinləşməsi; 2000-ci ill ərdə karbohilrogen resursla- rının satışı hesabına əldə olunan maddi artım Rusiya iqtisadiyyatının zəruri texnoloji t ərəqqisini təmin etmədi, onun xammalın dünya qiymətlərindən uzunmüdd ətli asılılığına gətirib çıxardı. Bu asılılığı 2008-ci ilin iqtisadi böh- ranı daha qabarıq göstərdi. NATO ilə ziddiyy ətli trend. 2014-cü ildə Krımın an neksiyası və Donbasa dəstəyi ilə bağlı tətbiq olunan iqtisadi sanksiyalar.
9 Tacikistan 1992-1997-ci ill ərin vətəndaş mühari- b əsinin nəticələrinin qeyri-müəyyən- liyi, dövl ət idarəetmə sisteminin zəifli- yi, qeyri-sabitlik, iqtisadi çökm ə, iqti-
sadiyyat v ə təhlükəsizliyin təmin olun- ması baxımından Rusiyadan asılılıq. Əfqanıstanla sərhədə nəzarət imkanla- rının zəifliyi, Əfqanıstandakı qeyri-sa- bitliyin destruktiv t əsiri, Özbəkistanla g ərginlik (sərhədlər, su resursları, ra- dikal islam t əşkilatlarının transsərhəd f əallığı). 158
Strateji tədqiqatlara giriş 10
Türkm ənistan Sərt, qapalı siyasi rejim. Amudərya ça- yının su resurslarından istifadə ilə bağlı Özbəkistanla və xəzəryanı döv- l ətlərlə dənizdəki neft-qaz yataqlarının m ənsubluğu ilə yaşanan gərginlik.
11
Özb əkistan Sərt siyasi rejim, bununla bağlı bey- n əlxalq təzyiq (əsasən ABŞ və Aİ tərə- find ən), iqtisadi səciyyəli problemlər. Radikal islam t əşkilatlarının fəallığı, qonşularla münasibətlərdə gərginlik (s ərhədlər, su resursları, radikal islam qrupları, qaçqınlar).
12 Ukrayna Daxili siyasi qeyri-sabitlik, siyasi v ə kils
ə kimliyi məsələlərində cəmiyyətin bölünm
əsi. 2013-cü ilin sonundan hakimiyy
ətin dəyişməsi ilə nəticələnən yeni siyasi qeyri- sabitlik dalğası. 2014-
cü ilin martında Rusiyanın an- nek
siyası nəticəsində Krım üzərində n əzarətin itirilməsi. Cənub-şərq vila- y ətlərində (Donetsk, Luqansk) hərbi se paratçılıq dalğası, onlar üzərində nə- zar ətin qismən itirilməsi, separatçılarla irimiqyaslı hərbi toqquşmalar. Rusiya il ə gərginlik və enerji daşıyıcılarından asılılıq.
159
|