Dinshunoslikka
Hozirgi davrda davlat va din munosabatlari
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Hozirgi davrda davlat va din munosabatlari
. Din qadimiy va murakkab ijtimoiy hodisa bo‘lib, insoniyat ma’naviy hayotining ajralmas tarkibiy qismidir. Shu sababli har qanday davlatdan dinga nisbatan aniq bir munosabat bildirish talab qilinadi. Demak, dun yoviy davlat o‘z siyosatini dinga munosabatini aniqlash orqali ham namoyon qiladi. Boshqacha aytganda, dunyoviy davlat bilan dinlar o‘rtasidagi munosabat mazkur davlat tizimi mafkurasining ma’lum darajasidagi mohiyatini ham belgilaydi. Agarda dunyoviy davlatda diniy e’tiqod, marosim va an’analarga sharoit yaratilsa, shu mam lakatning ma’naviyma’rifiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Aks holda sho‘rolar davrida bo‘lgandek, din va davlat o‘rtasida ziddiyat vujudga kelib, ular birbirining rivojiga to‘sqinlik qiladi. Masalan, o‘sha davrda dinsizlik targ‘ib qilinib, Qur’oni Karim, Hadisi Shariflar singari islomning muqaddas kitoblari ta’qib os tiga olinib, madrasa, masjidlar yo‘q qilindi. 1911yilda Toshkent ning o‘zida 349 masjid va 26 madrasa mavjud bo‘lsa, 1990yilga kelib 10 masjid qolgan edi xolos. Respublika bo‘yicha jami 80 ta masjid nomigagina ro‘yxatda turar, ularning ham to‘liq ishlash lariga imkon berilmas edi. Qashqadaryo viloyatida 2 tagina mas Diniy e’tiqod da muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z, matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Har bir din yoki diniy konfessiya (yo‘nalish) larning o‘z sobit e’tiqod lari mavjud. 291 jidga ruxsat berilgan, Buxoro Mir Arab madrasasida sanoqli ta labalar o‘qitilardi. Dunyoviy davlat bilan dinlar o‘rtasidagi munosabat mazkur davlat tizimi mafkurasining ma’lum darajasidagi mohiyatini ham belgilaydi O‘sha davrda diniy bayram (hayit)lar taqiqlanganidan milliy ma’naviyat va madaniyatimiz zarar ko‘rdi, turli noroziliklarga olib keldi. Bunday diniy e’tiqodlarning cheklanishi astasekin boshqa ijtimoiy illatlar bilan qo‘shilib, o‘sha jamiyatning yemiri lishiga ham sabab bo‘ldi. Din va dunyoviy davlat munosabatlari to‘g‘risida fikr yuritil ganda dunyoda 3 xil davlat turi borligini ko‘rishimiz mumkin: 1. Din asosiy g‘oya va mafkura deb e’tirof etiladigan davlat lar (Eron, Pokiston, Saudiya Arabistoni kabilar). 2. Ayrim dinlarga ustu vor mavqe beradigan davlatlar, masalan, islom dinini ustuvor deb biluvchi arab yoki musul mon davlatlar: Misr, Indoneziya va boshqalar, yoki Germaniyada ham xristian dinining protestan tizm yo‘nalishi ustuvor deb hi soblanadi. 3. Davlat tizimi sekulyaris tik (dunyoviylik ustun bo‘lgan Har qanday davlatdan dinga nisbatan aniq bir munosabat bildirish talab qilinadi 292 davlat) bo‘lib, unga bironbir dinga ustuvorlik huquqi berilmay digan davlatlar kiradi. Masalan: AQSH, Fransiya, O‘zbekiston. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, dunyoviy davlat sifatida, din davlatdan ajratilgan bo‘lsada, lekin dindor jamiyatdan ajratilma ganligi bois barcha dinlar, shu jumladan, islom diniga bo‘lgan muno sabat tubdan o‘zgaradi. Davlat va diniy tashkilotlar o‘rtasidagi mu nosabat to‘g‘ri yo‘lga qo‘yildi, ya’ni vijdon erkinligiga e’tibor qaratildi. Dinga ishonuvchilar va ishonmaydiganlar o‘rtasidagi munosabatlar to‘g‘ri yo‘lga qo‘yildi. Bu BMT ustavi hamda 1948yilda qabul qilin gan inson huquqlari umumiy deklaratsiyasiga mos tushadi. Qisqasi, din dunyoviy davlat tizimi bilan nafaqat murosa qilish, balki umum milliy taraqqiyot yo‘lida, u bilan samarali hamkor bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston davlati dunyoviylik asosida shakllangan va barcha dinlar teng hisoblanib, diniy bag‘rikenglik rivojlangan. Hamma dinlarga hurmat bilan qaraladi. Shunga qaramasdan, aholi sining 94% dan ortig‘i musulmonligi sababli islom diniga alohida e’ti bor beriladi. Din va jamiyat hayotidagi dialektik aloqadorlikdan din va dunyoviy davlat munosabatini belgilab beruvchi boshqa bir ta moyil – din sohasida kechayotgan o‘zgarishlarni xolis va il miy o‘rganish, bashorat qilish va shundan kelib chiqib, ijobiy jarayonlar rivoji ga yanada kengroq imkoniyat yaratish, salbiy holatlar oldini olishdir. Davlatning dinga munosabatini ifoda lovchi boshqa bir tamoyil shundan ibo ratki, davlat dinni xalq ma’naviyatining uzviy qismi sifatida tan oladi. Shundan kelib chiqib, uning rivoji uchun tegish li shartsharoit yaratishga harakat qiladi. I.A. Karimovning Oliy Majlisning o‘n to‘rtinchi sessiyasida so‘zlagan nut Dunyoviy davlat ning dinga bo‘lgan mu nosabatida dindorlar ning huquqiy maqomi va davlat tomonidan o‘tkazilayotgan tadbir larda diniy konfessi yalar haqidagi qonun larning hayotga tatbiq etilishidek ikki muhim jihat ham bor. 293 qida bu tamoyil o‘zining yorqin ifodasini topgan: «Mamlaka timizni demokratik tamoyillar, ilmfan yutuqlari, yuksak tex nologiyalar asosida modernizatsiya qilish bilan birga, muqaddas dinimizni, milliy o‘zligimizni asrabavaylab yashashni maqsad qilib qo‘yganmiz». Konstitutsiyamizda bu masalalar o‘z yechimini topgan va u dunyodagi rivojlangan mamlakatlardagi huquqiyme’yoriy ta lablarga to‘la javob beradi. Har qanday dinga e’tiqod qiluvchi va hech qanday dinga e’tiqod qilmaydigan kishilar uchun bir xildagi shartlar qo‘yilishini ta’minlovchi Konstitutsiyamizning 31mod dasida, jumladan shunday deyiladi: «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qil maslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi». Mazkur qoidada dunyoviy davlatning dinga munosabatini ifo dalaydigan asosiy tamoyillar o‘z ifodasini topgan: – dindorlarning diniy tuyg‘ularni hurmat qilish: – diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarning xususiy ishi deb tan olish; – diniy qarashlarga amal qi luvchi fuqarolarning ham, ular ga amal qilmaydigan fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo‘l qo‘ymaslik; – ma’naviy tiklanish, umum insoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy uyush malarning imkoniyatlaridan foy dalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo‘llarini izlash zarurati; – dindan buzg‘unchilik maqsadlarida foydalanishga yo‘l Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu dinning siyo satga aralshmasligidir 294 qo‘yib bo‘lmasligini e’tirof etish (Qarang: I.A. Karimov O‘zbekis ton XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T.: O‘zbekiston, 1997yil 4344betlar). Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu din ning siyosatga aralashmasligidir. Zero, har qanday din, birinchi o‘rinda ma’naviyaxloqiy jihatni o‘z ichiga oladi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|