Ekspluatasiya instituti

2. Portlar. 
Daryo porti deb kemalar suv yo„li orqali osonlikcha qirg‟oq 
yoniga keladigan va temir yo„l va avtomobil yo„li kelishiga mo„ljallanib inshootlar 
bilan jihozlangan punktga aytiladi. Portlarda asosan yuk ortish va tushirish, 
yo„lovchilar chiqarish va tushirish ishlari bilan birga kemalarga texnika xizmati 
ham ko„rsatiladi. Portlarda yuk ortish va tushirish jarayonlarini bajarish uchun 
zarur uskuna, mashina va boshqa jihozlar, port kranlari, ombor xo„jaliklari va 
yo„lovchilarga servis xizmati ko„rsatuvchi vokzal majmuailari bo„lishi kerak. 
Dengiz portlari odatda dengiz va ummon qirg‟oqlari va daryolarning dengizga 
quyilish erlariga joylashtirilgan bo„lib, katta transport tugunlarining tarkibiga 
kiradi. Portlar dengiz transportining asosiy ishlab chiqarish korxonalaridan bo„lib, 
ko„p hollarda uning samaradorligini belgilaydi.
Dengiz portlari umum foydalanish, maxsus va aralash portlarga bo„linadi. 
Umum foydalanish portlari yo„lovchilar va yuk tashuvchi kemalarni hamda boshqa 
kemalarni ham qabul qiladi. Maxsus portlar yuklarning muayyan guruhlarini qabul 
qilishga mo„ljallangan bo„ladi. Masalan, ko„mir, ma‟dan, don, neft, ŝement, baliq 
va x.k. O„zbekistonda Termiz daryo porti mavjud (8.1-rasm.). 

---

59
8.1-rasm. Xiva va Termiz daryo porti
 
3. Kema qatnaydigan daryolarda quriladigan ko„priklarga qo„yiladigan 
talablar. 
Daryo yo„llari o„z navbatida daryolarga quriladigan ko„priklarga 
quyidagi talablarni qo„yadi. Kema qatnaydigan daryolardan ko„priklarning ko„prik 
osti o„lchamlari (gabaritlar) suv yo„li darajasiga qarab GOST 26775da belgilangan.
 
Suv satxidan o„lchanadigan ko„prik osti o„lchami, hisobiy kema yurish suv 
satxidan (H.K.S.) hisoblanadi, kafolatlangan kema yurish chuqurligi kema yurish 
satxining eng past satxidan hisoblanadi. Ochib qo„yilmaydigan ko„priklarda kami 
bilan 2 ta kema o„tishga mo„ljallangan 2 ta prolyot loyihalanadi 8.2-jadval. 
Kemalar tavsifi. Daryo kemalari. 
- Bajarish vazifalari bo„yicha - yuk tashuvchi, yo„lovchi tashuvchi, aralash yuk va 
yo„lovchilar tashuvchi kemalar; 
- Suvdan foydalanish bo„yicha - suvga botib suzuvchi, suv osti qanotli, parrakli va 
havo yastig‟i printsipida suzuvchi kemalar; 
- Harakati bo„yicha - o„zi suzar, ya‟ni o„z kuch dvigateli bor (teploxod, paroxod, 
dizel-elektroxod, shatak kemalar) va o„zi suza olmaydigan barjalar. 

---

60