Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Bu rəvayəti, İbni Əbul Hədid Şərhi Nehc-ul Bəla-ğa adlı əsərində İbni Kuteybedən köçürmüşdür. (c. 12, s. 121, Dar-ul Kutub-el İslamiyə nəşr/təzyiqi)

[mütə rəvayətlərinə bağlı Araşdırma]

Bunlar mütə evliliyi mövzusunda bizə çatan rəvayətlərin bir hissəsidir. Bu rəvayətləri araşdırıcı gözlə araşdıranlar, bunlardakı ziddiyyəti və ziddliyi görməkdə gecikməzlər. Bu rəvayətlərdən əldə edilən tək nəticə, Ömərin, xəlifəliyi dövründə Əmr b. Hurays və Rəbiyə b. Ümeyye b. Xələf Cumahi hadisələri sonunda gördüyü lazımlılıq üzərinə bu tətbiqi qadağan etmiş olduğudur. Mütə evliliyinin Quranla və ya sünnələ neshedildiği iddiası isə, görüldüyü kimi möhkəm dayaqdan məhrumdur. Üstəlik, rəvayətlərin bütünü məzmunları baxımından bir-birləriylə ziddiyyət təşkil edirlər. Ziddiyyət təşkil etmədikləri ortaq məzmunları yalnız, bu tətbiqin qadağan edicisinin, bu qadağanın icra edicisinin, bu işin haram olduğunun qərar vericisinin və edəni recm cəzasına çarpdırıcısının Ömər olduğudur. Bu bir.

İkincisi; bu tətbiq Peyğəmbərimiz zamanında onun icazəs(n)i altında etibarlı idi. Tətbiq köhnənin təsdiqlənməsi formasında olmuş ola biləcəyi kimi, Peyğəmbər tərəfindən ortaya çıxarıla bilən bir xüsus da olmuş ola bilər. Mütə evliliyini, özlərinə fahişəlik isnad edilməsi düşünülə bilməyəcək dərəcədə seçmə səhabələr tətbiq etmişdir. Cabir b. Abdullah, Abdullah b. Məsud, Zubeyr b. Avam və Əbubəkrin qızı Əsmə kimi. Əsmə bu cür bir evliliklə Abdullah b. Zubeyrin ata olmasını təmin etmişdir.

Üçüncüsü; İbni Məsud, Cabir, Əmr b. Hurays kimi səhabələr ilə Mucahid, Süddi, Səid b. Cubeyr kimi təbiinə mənsub kəslər bu tətbiqi mübah elan etmişlər.

Rəvayətlər arasındakı bu böyük fərqlilik Əhli Sünnə alimlərini ilk mərhələdə bu tətbiqin caizmi, yoxsa harammı olduğu mövzusunda görüş ayrılığına, ikinci mərhələdə də qadağan edilmə formas(n)ı haqqında görüş fərqliliyinə sürümüşdür. Belə ki, bu mövzudakı çaşdırıcı və fərqli görüşlərin sayı təxminən olaraq on beşə çatmışdır.

Bu məsələ bir çox istiqamətdən araşdırmağa mövzudur. Amma bizi bu istiqamətlərin yalnız bir neçə dənəsi maraqlandırar. Məsələn bu məsələdə Əhli Sünnə ilə Şiə məzhəbləri arasında kəlam elmini maraqlandıran bir mübahisə/müzakirə vardır. [İslam hakimi Allahın hökmünü dəyişdirmə səlahiyyətinə sahibdirmi?] Məsələnin başqa bir araşdırma istiqaməti detallara söykənən fiqh araşdırmasıdır. Bu sahədə məsələnin caiz olub olmaması baxımından hökmünün nə olduğu irdələniyər. Başqa bir araşdırma istiqaməti təfsir elmini maraqlandırar. Bu sahədə müt'ayla əlaqədar ayə irdələniyər. Bu irdələmə əsnasında bu suallara cavab axtarılar: Görəsən bu ayənin məzmunu mütə nikahını qanuniləşdirməkdirmi? Əgər ayənin mütə nikahının hökumətinə dəlil olduğu qəbul edilirsə, görəsən bu ayə hər hansı bir ayələ, məsələn Mu'minun surəsindəki ayələ və ya evlənmə, qadağan evliliklər, boşama, iddet və miras ayələri ilə neshedilmişdirmi? Yoxsa ayələ deyil Peyğəmbərimizin sünnəs(n)i ilə neshedilmişdirmi? Bu ayənin mütə hökmünü qanuniləşdirdiyi qəbul edilirsə, görəsən yeni bir hökmmü gətirir? Yoxsa cəmiyyətdə mövcud olan bir tətbiqimi təsdiqləyir? Buna bənzər bəzi xüsuslar söz mövzusudur.

Bizim bu kitabda arxasında olduğumuz araşdırma, bu üçüncü tip araşdırmadır. Bu mövzuda daha əvvəl bir xülasə mahiyyətində bir şərh etmişdik. İndi o şərhə əlavə olaraq bu ayənin mütə nikahına dəlil olması və bu tətbiqin ənənələşməsi mövzusunda irəli sürülən və bizim şərhimizə tərs düşən görüşlərə diqqətləri çevirəcəyik.

Bir təfsirçi bu ayədə davamlı nikahın mihrinin verilməsi mövzusuna toxunulduğunu israrla ifadə etdikdən sonra sözlərinə belə davam edir: "Şiələr bu ayədəki məqsədin mütə nikahı olduğu fikirindədirlər. Mütə nikahı, bir qadınla bir gün, bir həftə, bir ay kimi təyin olunmuş bir müddət üçün edilən evlilikdir. Şiələr bu fikirlərinə bu ayənin məşhur olmayan bir oxunuş formasını (şaz) dəlil göstərirlər. Bu məşhur olmayan oxunuş formas(n)ı Ubeyy, İbni Məsud və İbni Abbasdan nəql edilmişdir. Ayrıca mütə nikahı ilə əlaqədar rəvayətləri dəlil göstərirlər.

Bir dəfə ayənin söz mövzusu oxunuş formas(n)ı məşhur deyil (şazdır), Quran olaraq sabit deyil. Daha əvvəl söylədiyimiz kimi bizə gələn bu cür rəvayətlər tək kanaldandır (xəbəri ahaddır). Bunlara edilən oynağalar təfsir xüsusiyyətindədir ki, bunlar sahiblərinin anlayışını əks etdirməkdən kənara getməzlər. Səhabələrin anlayış formas(n)ı da dində dəlil olmaz. Xüsusilə əgər söz mövzusu anlayış formas(n)ı bu ayədə olduğu kimi mətnin və üslubun yadırğadığı bir anlayış formas(n)ı isə. Çünki keçici evliliyi edən kişinin prioritetli məqsədi zinadan qorunmaq deyil, tərsinə zina işləməkdir. Hərçənd bu evliliyi edən kişinin bir dərəcəyə qədər özünü zina mühitinə düşməkdən saxlama məqsədi vardır; amma bu evliliyi edən qadın üçün heç bir qorunma (lütfkarlıq) narahatlığı yoxdur. Çünki bu qadınlar davamlı olaraq özlərini dəyişik bir kişiyə ödəniş qarşılığında satırlar. Onların vəziyyəti bu beytdə təsvir edildiyi kimidir:

"Çevgenle atılmağa gərək olmayan bir topdur bu / Ki əldən ələ gəzir." Götürmə burada sona çatdı.