ƏLƏKBƏr сabbarli heydəR ƏLİyev və naxçivan tariXİ


Heyd ər Əliyev və Naxçıvanda mədəniyyətin



Yüklə 20,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/12
tarix03.02.2017
ölçüsü20,03 Mb.
#7361
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12

3.2. Heyd
ər Əliyev və Naxçıvanda mədəniyyətin 
inkişafı 
 
B
əşər  sivilizasiyasının  ilkin  məskənlərindən biri 
kimi  tanınan  Azərbaycanın  mədəni cəhətdən  inkişafı, 
bütövlükd
ə  milli mədəniyyətin tarixi kökləri çox 
q
ədimlərə gedib çıxır. Qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə 
 
162 

malik olan Az
ərbaycan, o cümlədən onun Naxçıvan diyarı 
əsrlərdən bəri Şərqin inkişaf etmiş mədəni mərkəzlərindən 
biri  kimi  şöhrət  tapmış  və  Azərbaycan mədəniyyətinə, 
inc
əsənətinə,  ədəbiyyatına  böyük  və  dəyərli töhfələr ver-
mişdir. “Azərbaycanın iqtisadi, mədəni və elmi həyatında 
özün
əməxsus rol oynayan Naxçıvanın hər daşı, hər qayası 
tarixin canlı şahididir” [103, s. 158].   
T
əbii ki, tarixin istənilən mərhələsində hər hansı bir 
c
əmiyyətdə  siyasi-iqtisadi sabitlik olmadan mədəni 
inkişafdan danışmaq mümkün deyil. Bu baxımdan müstə-
qillik 
ərəfəsi və dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra 
ilk ill
ər  ərzində, 1988-1993-cü illərdə  cəmiyyətidə  hökm 
sür
ən xaos və anarxiya mədəniyyət və incəsənət sahələrin-
d
ə də özünün mənfi təsirini bütün ciddiliyi ilə göstərirdi. 
H
əmin illəri  Azərbaycan mədəniyyəti  özünün  böhranlı 
ill
əri  kimi  yaşadı.  Mədəni  inkişafı  şərtləndirən elə  bir 
ciddi v
ə diqqətəlayiq yenilik baş vermədi. Bir çox sahələr 
kimi, m
ədəniyyət də dövlət qayğısından kənarda qalmışdı.   
Lakin Heyd
ər  Əliyevin  müstəqil Azərbaycanda 
hakimiyy
ətə  gəlişi  ilə  millətin taleyi üçün misilsiz 
əhəmiyyət daşıyan bütün fəaliyyət sahələrinə, o cümlədən 
m
ədəniyyətə də lazımi diqqət yetirildi. Qətiyyətlə demək 
olar ki, ölk
əmizin müstəqillik tarixində  Heydər  Əliyev 
h
əm də  Azərbaycanın  mədəni həyatında  misilsiz  yenilik-
l
ərin ideoloqu, təşəbbüsçüsü, ilhamvericisi və  təşkilatçısı 
kimi qaldı. 
Heyd
ər  Əliyev  milli  mədəniyyətin böyük hamisi 
kimi bu sah
əyə özünün xüsusi münasibəti ilə fərqlənirdi: 
“Xalq bir çox xüsusiyy
ətləri ilə  tanınır,  sayılır  və  dünya 
xalqları içərisində fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərdən ən yük-
s
əyi,  ən böyüyü mədəniyyətdir”  [59, s. 20]. Mədəniyyət 
milli ruhun yüks
əlməsinə, milli ruhun yaşamasına xidmət 
 
163 

edir.  Milli  ruhu  yaşatmaq  isə  öz  şərəfli keçmişi,  şanlı 
tarixi il
ə  fəxr etmək, milli-mənəvi və  maddi dəyərlərini 
hifz ed
ərək gələcək nəsillərə çatdırmaq deməkdir.  
Heyd
ər  Əliyev  hakimiyyətinin hər iki dövründə 
m
ədəniyyətin inkişafına xüsusi diqqət  yetirmiş,  yaradıcı 
ziyalıların üzə çıxarılmasında böyük rol oynamışdır. Yara-
dıcı  ziyalıların  respublikamızda  aparılan  quruculuq 
işlərinin müxtəlif sahələrinə cəlb olunmaları, əvvəlki şan-
şöhrətlərinin  onlara  qaytarılması  mədəniyyətin, incəsənə-
tin inkişafı üçün böyük stimul idi. Çünki ziyalı cəmiyyətin 
milli-m
ənəvi simasını formalaşdıran ən mühüm və həssas 
hiss
əsidir. Hər bir xalqın ən ağır tarixi anlarında onun mil-
li m
ənliyinin qorunub saxlanmasında, millətin mlllət kimi 
özün
əməxsusluğunu  hifz  edə  bilməsində  ziyalıların, 
m
ədəniyyət,  ədəbyyat, elm və  incəsənət xadimlərinin 
əməyi əvəzsizdir.  
El
ə buna görə də dövlət başçısı kimi Heydər Əliyev 
daim m
ədəniyyət xadimlərinin  qayğısına  qalmış,  onlara 
himay
ədarlıq etmişdir. Tarix boyu Azərbaycanın şan-şöh-
r
ətini  dünyaya yaymış, bəşəriyyətin mədəniyyət xəzinəsi-
n
ə öz dəyərli töhfələrini bəxş etmiş dahi sənətkarlarımızın 
t
əntənəli yubileylərinin keçirilməsi,  xalqımızın  musiqi, 
kino, teatr v
ə ədəbiyyat bayramlarının, çoxsaylı festival və 
müsabiq
ələrin təşkili,  bütün  bu tədbirlərdə  şəxsən  iştirak 
etm
əsi ölkə  başçısının  mədəniyyət  adamlarına,  bütün 
ziyalılara  böyük  diqqət və  ehtiramının  təcəssümü  idi.  
Yara
dıcı  şəxslərin dövlət  mükafatları  ilə  təltif  olunması, 
onlara f
ərdi təqaüdlərin verilməsi Heydər  Əliyevin 
m
ədəniyyətə qayğısının bariz nümunəsi idi.  
Bu gün 
Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayıb-
yaradan s
ənət  adamlarının  böyük  bir  qismi  Heydər 
Əliyevin rəhbərliyi dövründə  və  məhz  onun  qayğısı  və 
 
164 

diqq
əti nəticəsində  fəxri adlara və  dövlət mükafatlarına 
layiq 
görülmüşlər. Əlbəttə, bütün bunlar ilk növbədə Hey-
d
ər  Əliyevin  muxtar  respublika  ilə  daim  maraqlandığını, 
onun inkişafı və çiçəklənməsi üçün böyük qüvvə sərf etdi-
yini göst
ərirdi. Müstəqil dövlətimizə  rəhbərliyi dövründə 
onu m
ədəniyyətimizin yalnız  dünəni və  bu günü deyil, 
eyni  zamanda  sabahı  da  düşündürürdü. Bunun üçün 
Heyd
ər Əliyev gənc istedadların tapılıb üzə çıxarılmasına 
böyük diqq
ət yetirirdi.  
İstər sovet hakimiyyəti dövründə respublikaya rəh-
b
ərlik edərkən, istərsə də müstəqilliyin ilk illərində ölkədə 
yaşanan  iqtisadi  çətinliklərə  baxmayaraq Heydər  Əliyev 
ay
rı-ayrı  musiqi  kollektivlərinin, mədəniyyət  ocaqlarının 
f
əaliyyətini təmin etmək üçün müxtəlif məqsədyönlü 
t
ədbirlər görürdü. Ulu öndərin mədəniyyətimizin  inkişafı 
v
ə  çiçəklənməsinə  böyük qayğısını,  onun  hakimiyyətinin 
h
ər iki dövründə  muxtar respublikanın  timsalında  çox 
aydın şəkildə görmək mümkündür.  
1969-
cu  il  iyul  ayında  Azərbaycan KP MK-nın 
plenumunda Birinci katib seçildikd
ən cəmi bir ay sonra, 
avqust plenumund
akı nitqində Heydər Əliyev respublika-
nın dirçəldilib müttəfiq respublikalar arasında ön cərgəyə 
çıxarılmasının,  iqtisadiyyatın,  elmin,  təhsilin sürətli inki-
şafının, o cümlədən mədəniyyətin tərəqqisinin geniş proq-
ra
mını  vermişdi.  Bu  proqram  Azərbaycanın hər sahədə 
t
ərəqqisinin başlanğıcı idi və sonrakı illərdə mədəniyyətin 
yüks
əlişi  üçün  geniş  imkanlar  açdı.  1970-1980-ci illərdə 
Naxçıvan Muxtar Respublikasında 83 yeni klub, 51 kitab-
xana tikil
ərək istifadəyə verilmiş, 2 xalq teatrı yaradılmış, 
m
ədəni-maarif müəssisələri üçün 38 mln. 873 min manat-
lıq avadanlıq və texniki vasitələr alınmışdı [189, v. 5]. 
1980-ci ild
ə Naxçıvanda muxtar respublika fəalları-
 
165 

nın yığıncağında çıxış edən Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, 
bizim m
əqsədimiz muxtar respublikada təkcə iqtisadiyyatı 
inkişaf  etdirmək  deyil,  biz  çalışırıq  ki,  Naxçıvan 
z
əhmətkeşlərinin rifah  halı  da  yaxşılaşsın,  burada  elm, 
m
ədəniyyət daha yaxşı inkişaf etsin [186, v. 112]. 
Xalqımızın əsrlərlə qoruyub saxlaya bildiyi mədəni 
d
əyərlər arasında teatr sənətinin  inkişafı  diqqətəlayiqdir. 
Teatr milli m
ədəniyyətin, milli incəsənətin ayrılmaz tərkib 
hiss
əsidir. İncəsənəti, mədəniyyəti teatrsız təsəvvür etmək 
qeyri-mümkündür  [134, s. 9]
.  Bu  baxımdan  Heydər 
Əliyevin teatr sənətinin inkişafına xüsusi diqqət yetirməsi 
t
əsadüfi deyildir. 
Heyd
ər  Əliyevin  hakimiyyətinin ilk illərində 
muxtar  respublikamızda  cəmi  bir  peşəkar teatr və  bir 
muzey f
əaliyyət göstərirdisə,  sonrakı  illərdə  peşəkar 
teatrların  sayı  daha da  artdı.  Şərurda, Ordubadda xalq 
teatrları  fəaliyyətə  başladı.  Rayon  mərkəzlərində  müasir 
m
ədəniyyət ocaqları  tikilərək  xalqın  istifadəsinə  verildi. 
Heyd
ər Əliyev teatrın inkişafı ilə yanaşı, bu sahədə çalışan 
ixtisaslı kadrlara, teatr xadimlərinə də daim qayğı göstərir, 
onların  yubileylərinin keçirilməsi,  adlarının  əbədiləşdiril-
m
əsi məsələlərini diqqətdə saxlayırdı.  
T
əbii ki, belə  teatrlar  arasında  əsası  1883-cü ildə 
qoyulmuş, Azərbaycan teatrının tarixi salnaməsinə parlaq 
s
əhifələr  yazmış  C.Məmmədquluzadə  adına  Naxçıvan 
Dövl
ət  Musiqili  Dram  Teatrı  öz  fəaliyyəti ilə  daha çox 
f
ərqlənir. Ümumiyyətlə,  Naxçıvanda  teatr  sənəti böyük 
tarixi  inkişaf  yoluna  malikdir.  “Azərbaycanda teatr hərə-
katının  başlanğıcı  Naxçıvanla  əlaqədardır...  Naxçıvan 
teatrı başqa teatr mərkəzlərinə nisbətən milli teatr hərəka-
tında  daha  güclü  mövqe  tutmuş  və  Azərbaycanda teatr 
s
ənətinin inkişafına səmərəli təsir göstərmişdir... Naxçıvan 
 
166 

teatrının  ümummilli  teatr  hərəkatında  mühüm  rol  oyna-
ması  onun  müstəqil mövqeyə  malik  olduğunu  da sübut 
edir” [134, s. 41]
. Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı 
müt
əmadi  olaraq  muxtar  respublikanın  rayon  və 
k
əndlərinə səfərlər edir, tamaşalar göstərirdi.  
Naxçıvan  şəhərində  M.Sidqi  adına  Uşaq  Kukla 
Teat
rının fəaliyyətə başlaması da Heydər Əliyevin böyü-
m
əkdə  olan nəslə,  uşaqlara  və  eyni zamanda bütövlükdə 
m
ədəniyyətə qayğısının daha bir təzahürü idi.  
Heyd
ər  Əliyevin  milli  musiqiyə, incəsənətə 
göst
ərdiyi diqqət nəticəsində  1970-ci illərdə  muxtar 
respublikada  uşaqların  musiqi  təhsili  alması  imkanlarını 
genişləndirmək üçün musiqi məktəbləri  şəbəkəsi xeyli 
genişlənmişdi.  Musiqi  məktəblərinə  tələbə  qəbulu üçün 
plan yerl
əri artırılmışdı. Əgər 1970-ci ildə musiqi məktəb-
l
ərində  757  şagird  oxuyurdusa,  1980-ci ildə  onların  sayı 
1540 n
əfərə çatmışdı [15, v. 190].  
1984-cü ild
ə  Naxçıvan  Dövlət  Filarmoniyasının 
t
əşkil  olunması  muxtar  respublikanın  mədəni həyatında 
çox mühüm hadis
ə  idi. Məşhur “Araz” Dövlət Mahnı və 
R
əqs  ansamblı  filarmoniyanın  tərkibinə  daxil  edilmişdi 
[139, s. 89]. 1971-ci ild
ə  bu ansambl Ermənistan, 
Ukrayna, Gürcüstan v
ə  RSFSR-də, 1976 və  1978-ci 
ill
ərdə  yenidən Gürcüstan və Ermənistanda geniş konsert 
proq
ramı  ilə  çıxış  etmişdi.  Naxçıvan  Dövlət Filarmoni-
yasının  kollektivi  bir  neçə  dəfə  Azərbaycandan kənarda 
qastrol s
əfərinə çıxmışdı. Belə ki, 1984-cü ilin oktyabrın-
da kollektiv RSFSR-
in  bir  sıra  şəhərlərində, 1985-ci ilin 
martında Ermənistanda, 1985-ci ilin oktyabrında Belarus-
da konsert proqramı ilə çıxış etmişdi [247, s. 23-24].    
Heyd
ər  Əliyev  Azərbaycan folklorşünaslığının, 
muğamın,  aşıq  sənətinin inkişafına,  bədii özfəaliyyət 
 
167 

kollektivl
ərinin  yaradılmasına  xüsusi  diqqət yetirirdi. 
Onun bu siyas
əti  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
m
ədəni həyatında  da  öz  təzahürünü  tapırdı.  Bu  siyasətin 
n
əticəsi idi ki, 1970-ci illərdə muxtar respublikada, xüsu-
s
ən kənd yerlərində  çoxlu mədəniyyət və  özfəaliyyət 
kollektivl
əri  yaradılmış,  qısa  zaman  kəsiyində  onların 
şöhrəti muxtar respublikanın hüdudlarını aşmışdı. Belə ki, 
1972-ci ild
ə  o  zamankı  İliç  (Şərur) rayon mədəniyyət 
evinin  “Yallı”  ansamblı  Almaniya  Demokratik 
Respublikasında  keçirilmiş  VIII  Beynəlxalq folklor 
r
əqsləri  festivalında  ölkəni  uğurla  təmsil  etmiş  və 
festivalın  laureatı  diplomuna  layiq  görülmüşdü  [155, s. 
27].  1970-ci ill
ərdə  mahnı  və  rəqs ansamblı  kimi 
formalaşan  bu  mədəniyyət müəssisəsi son illərdə  dövlət 
filarmoniyasının  tərkib hissəsinə çevrilmiş, burada çalışan 
musiqi müt
əxəssisləri üçün hər cür şərait yaradılmışdı. 
1970-1980-ci ill
ərdə muxtar respublikada bəstəkar-
lıq  sənəti də  yeni  inkişaf  mərhələsinə  qədəm  qoymuşdu. 
Naxçıvan  MR  Bəstəkarlar Təşkilatı  da  Heydər  Əliyevin 
t
əşəbbüsü və qayğısı ilə yaradılan yaradıcılıq təşkilatların-
dan biridir. M
əhz onun təşəbbüsü ilə  1978-ci ildə 
Az
ərbaycan Bəstəkarlar  İttifaqının  Naxçıvan  təşkilatı 
yara
dılmışdı [179, s. 273].    
Naxçıvanda  rəsm sənətinin  inkişafında  XX  əsrin 
70-ci ill
əri xüsusi bir tarixi  mərhələ  təşkil  edir.  1970-ci 
ild
ə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Rəssamlar 
İttifaqının Naxçıvan şöbəsinin yaradılması muxtar respub-
likada  bu s
ənət  növünün  inkişafına  güclü  təkan verdi. 
Heyd
ər  Əliyev  Naxçıvan  rəssamlarının  yaradıcılığı  ilə 
daim  maraqlanır,  onlara  lazımi  şəraitin yaradılması  üçün 
çalışırdı [220, 1982, 5 oktyabr].  
Geniş  xalq  kütlələrinin mədəni səviyyəsinin 
 
168 

yüks
əldilməsində  kitabxanaların  rolu  əvəzsizdir.  Onların 
sayının  artırılması,  yeni  ədəbiyyatlarla zənginləşdirilməsi 
Heyd
ər  Əliyevin  fəaliyyətinin bütün dönəmlərində 
günd
əmdə  olmuş  və  bu istiqamətdəki bütün problemlər 
operativ  şəkildə  öz həllini  tapmışdı.  Məhz bu məqsəd-
yönlü siyas
ətin nəticəsi idi ki, hazırda muxtar respublikada 
292 kitabxana f
əaliyyət göstərir.  
Nax
çıvan Muxtar Respublikasının 80 illiyi münasi-
b
əti  ilə  buraxılan  tarixi-statistik məcmuədəki statistik 
r
əqəmlər Heydər Əliyevin mədəniyyətimizə göstərdiyi bö-
yük diqq
ət və qayğını ən layiqli şəkildə ifadə edir: “1940-
cı ildə cəmi 80 kitabxana və onlarda mövcud olan kitab və 
jurnalların sayı 74 min nüsxə olmuşdursa, bu göstəricilər 
müvafiq sur
ətdə  1970-ci ildə  232 və  1286 min nüsxə, 
2003-cü ild
ə  isə  292 və  2292 min nüsxə  olmuş  və  ya 
1940-
cı ilə nisbətən 3,7 və 31 dəfə, 1970-ci ilə nisbətən isə 
1,3 v
ə  1,8 dəfə  artmışdır.  Hazırda  muxtar  respublikada 
f
əaliyyət göstərən  kitabxanaların  86,3  faizi,  onlarda 
mövcud olan kitab v
ə  jurnalların  isə  65,3 faizi kənd 
yaşayış məntəqələrinin payına düşür. 1940-cı ildə muxtar 
respublikanın  ərazisində  cəmi 105, 1970-ci ildə  isə  166 
klub f
əaliyyət göstərmişdisə, 2003-cü ildə onların sayı 245 
olmuş və ya həmin illərə nisbətən müvafiq surətdə 2,3 və 
1,5 d
əfə artmışdır. Fəaliyyət göstərən klubların 38-i və ya 
15,5 faizi şəhər yerlərinin, 207-si və ya 84,5 faizi isə kənd 
yerl
ərinin  payına düşür” [175, s. 42].  
1980-ci ild
ə  muxtar  respublikanın  kütləvi 
kitabxanalarında 31683 min kitab oxuculara verilmişdi ki, 
bu da 1970-ci ild
əkindən 19 dəfə çox idi [15, v. 195].  
Heyd
ər Əliyev Azərbaycanın bütün bölgələrinin, o 
cüml
ədən  onun  ayrılmaz tərkib hissəsi  olan  Naxçıvan 
Muxtar  R
espublikasının  mədəni yüksəlişini  təmin etmək 
 
169 

üçün sosial-m
ədəni obyektlərin tikintisini sürətləndirməyi 
m
əsul  şəxslərdən  ardıcıl  olaraq  tələb edir, bu məqsədlə 
M
ərkəzi Komitə  və  respublika hökuməti səviyyəsində 
müvafiq q
ərarların qəbul edilməsinə nail olurdu.  
1980-ci ill
ərin  əvvəllərində  Heydər  Əliyevin  şəxsi 
t
əşəbbüsü ilə  Naxçıvan  şəhərində  mədəniyyət  sarayının 
tikintisin
ə  başlanıldı.  1984-cü ildə  sarayın istifadəyə 
verilm
əsi  Naxçıvan  ictimaiyyəti üçün böyük bir hadisə 
oldu. Bura
da  geniş  dövlət tədbirlərinin, konsertlərin, 
müsabiq
ələrin keçirilməsi üçün hər cür şərait yaradılmışdı. 
Hazırda yenidən çox yüksək zövqlə və ən yeni memarlıq 
ənənələrinin tətbiqi ilə  yenidən  qurulmuş  həmin saray 
Heyd
ər Əliyevin adını daşıyır.  
Kino s
ənətinin təbliği  işi  də  diqqətdən kənarda 
qalmamışdı.  1970-ci ildə  Naxçıvan  Muxtar  Respublika-
sında 131, 1975-ci ildə 180, 1980-ci ildə 189, 1985-ci ildə 
is
ə müvafiq olaraq 190 kino qurğusu var idi [192, s. 86-
87; 195, s. 71].  Az
ərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR 
Nazirl
ər Sovetinin “Naxçıvan MSSR-in xalq təsərrüfatını 
daha  da  inkişaf  etdirmək tədbirləri  haqqında”  8  yanvar 
1974-cü il tarixli q
ərarında  1974-1979-cu illərdə  muxtar 
respublikanın kəndlərində 20 yeni stasionar kino qurğusu-
nun v
ə 6 yay kinoteatrının, kino meydançasının qurulması 
n
əzərdə tutulmuşdu [25, v. 194]. 
H
ər  bir  xalqın  maddi və  mənəvi sərvətlərinin, 
tarixi-m
ədəni xəzinəsinin qorunub mühafizə  və  təbliğ 
edilm
əsində  muzeylərin rolu əvəzsizdir. Bir çox belə 
m
ədəniyyət müəssisələrinin  yaradıcısı  və  banisi  olan 
Heyd
ər  Əliyev  muzeylərin  əhəmiyyətini yüksək qiymət-
l
əndirərək demişdi: “Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli 
olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları 
bu 
ənənələr  əsasında tərbiyə  etmək üçün  muzeylər 
 
170 

lazımdır” [200, 2007, 19 may]. 
Az
ərbaycana rəhbərliyinin ilk illərində, həmçinin 
yenic
ə müstəqillk qazandığımız vaxtlarda respublikamızda 
sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi v
əziyyət tam qaydada olmasa 
da,  o dövrd
ə  ulu öndər Heydər  Əliyevin  göstərişi  və 
tapşırığı  ilə  muzeylərin fəaliyyətinin  daha  da  yaxşılaş-
dırılması üçün çox mühüm qərarlar qəbul edilmişdi. Belə 
ki, 1980-ci ild
ə  Heydər  Əliyevin  təşəbbüsü ilə  respubli-
kamızda muzey işinə aid xüsusi qərar qəbul edilmişdi. Bu 
q
ərarın Azərbaycan xalqının milli sərvətinin, tariximiz və 
m
ədəniyyətimizlə  bağlı  maddi  dəyərlərin  toplanılması, 
qorunması, öyrənilməsi, təbliği və gənc nəslin tərbiyəsin-
d
ə  istifadə  edilməsi üçün böyük əhəmiyyəti oldu. 
Q
ərardan  sonra  respublikamızın  əksər bölgələrində  tarix-
diyarşünaslıq muzeyləri yaradıldı [83, s. 284]. 
Heyd
ər  Əliyevin göstərişi  ilə  Naxçıvan  MSSR-in 
50 illiyi il
ə  əlaqədar  Naxçıvan  şəhərində  Xatirə  muzey-
salonu  yaradılmışdı.  1976-cı  ildə  həmin muzey-salonun 
g
ələcək fəaliyyətini müəyyənləşdirmək üçün 
müt
əxəssislərdən ibarət bir qrup Naxçıvana göndərilmişdi. 
Qrupun r
əyi nəzərə  alınmaqla  Azərbaycan KP MK və 
Az
ərbaycan SSR Nazirlər Soveti 18 noyabr 1976-cı il ta-
rixd
ə  Naxçıvan  MSSR-də  Tarix  muzeyinin  şöbəsinin 
t
əşkili  barədə  qərar qəbul etdi  [27,  v.  101]. Azərbaycan 
KP MK Bürosunun 10 noyabr 1980-ci il tarixli q
ərarı ilə 
Culfa,  İliç  (Şərur), Ordubad  rayonlarında  Dövlət Tarix-
Diyarşünaslıq muzey-ləri yaradıldı [30, v. 218].  
XII 
əsrin mədəniyyət abidəsi olan Möminə  xatın 
m
əqbərəsi  yanında  memarlıq  və  incəsənət muzeyi təşkil 
olundu. Muxtar respublikada 1970-ci ild
ə  cəmi 2 muzey 
var idis
ə, 1980-ci  ildə  onların  sayı  4,  1985-ci ildə  11-ə 
çatdırıldı [126, s. 119]. 
 
171 

Görül
ən bütün bu tədbirlər öz növbəsində  muxtar 
respublikada muzey işinin yenidən qurulması və təşkilinə 
əsaslı  təsir göstərmiş,  muzeyşünaslığın  daha  da  inkişaf 
etm
əsinə  təkan  vermişdir.  Zəngin, mənəvi irsimizin 
qorunmasında,  inkişafında,  böyüməkdə  olan nəslin milli-
m
ənəvi ruhda tərbiyə  olunmasında  böyük  rol  oynayan 
muzeyl
ər bu gün mədəniyyət ocaqları və mərkəzləri kimi 
xalqımızın xidmətindədir. 
Görül
ən tədbirlər  insanların  muzeylərə  gəlişinə 
marağı  xeyli  artırmış,  tariximizin, mədəniyyətimizin 
h
ərtərəfli öyrənilməsinə, gənclərin mənəvi-əxlaqi, bədii-
estetik  t
ərbiyəsinin, elmi-ictimai dünyagörüşünün forma-
laşmasına  və  zənginləşməsinə  şərait  yaratmışdır.  1960-cı 
ill
ər  ərzində  muxtar respublikada yeganə  olan  Naxçıvan 
Dövl
ət Tarix Muzeyinə  16 min nəfər  tamaşaçı  gəlmişdi. 
1970-ci ild
ən etibarən muzeydə  yaradılan  şərait,  xalqın 
muzeyl
ərə  marağının  artırılması,  gənclərin və  məktəbli-
l
ərin bu müəssisələrə  kütləvi cəlb edilməsi sayəsində 
buraya g
ələnlərin sayının 52 minə, 1980-ci ildə 272 minə, 
1990-
cı  ildə  isə  274 minə  çatdırılmasına  nail  olunmuşdu 
[228, 2004, 8 dekabr]. 
Muzey  işinə  diqqət və  qayğı  Heydər  Əliyevin 
f
əaliyyətində xüsusi yer tuturdu. XX əsrin 70-ci illərindən 
başlayaraq Azərbaycanın bir çox  yerlərində olduğu kimi, 
Naxçıvan  MR-nın şəhər və rayonlarında  müxtəlif profilli 
muzeyl
ərin, o cümlədən ev muzeylərin  yaradılması, 
f
əaliyyət göstərən muzeylərin zənginləşdirilməsi işi daim 
diqq
ət mərkəzində  olmuşdur. 1972-ci  ildə  Heydər 
Əliyevin təşəbbüsü ilə  Ordubad rayonunda böyük  ədib 
M.S.Ordubadinin, 1975-ci ild
ə  akademik Y.Məmmədəli-
yevin,  XX 
əsrin 70-ci illərində və 80-ci illərinin əvvəllə-
rind
ə  Naxçıvan  şəhərində  və  Şahtaxtı  kəndində  görkəmli 
 
172 

Az
ərbaycan  dramaturqu və  şairi  H.Cavidin,  Naxçıvan 
şəhərində  məşhur  sərkərdə  C.Naxçıvanskinin ev muzey-
l
ərinin təşkil edilməsi deyilənlərin əyani sübutudur. 
1980-ci ild
ə  məhz Heydər  Əliyevin  təşəbbüsü və 
r
əhbərliyi ilə  “Respublikada muzeylərin  şəbəkəsinin 
genişləndirilməsi  haqqında”  qəbul edilən qərar  Azərbay-
canda 
muzey  şəbəkəsinin  inkişafına,  bölgələrdə  tarix-
diyarşünaslıq  muzeylərinin  açılmasına  şərait  yaratdı. 
Muzeyl
ərin  sayı  1990-cı  ildə  12-yə, 2000-ci ildə  16-ya, 
2003-cü ild
ə  isə  20-yə  çatdırılmışdı.  Hazırda  muxtar 
respublikada çox z
əngin eksponatlara malik olan 22 
muzey f
əaliyyət göstərir. 
Heyd
ər  Əliyevin  ən böyük xidmətlərindən biri də 
Naxçıvan şəhərində C.Məmmədquluzadənin ev muzeyinin 
açılması idi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-
ci il 19 iyun tarixli S
ərəncamı  ilə  Naxçıvan  şəhərində 
C.M
əmmədquluzadənin ev muzeyi yaradılmışdır. 
1999-cu ild
ə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
yaradılmasının 75 illik yubiley tədbirlərində iştirak etmək 
üçün Naxçıvanda olarkən Heydər Əliyev görkəmli yazıçı 
v
ə  dramaturq C.Məmmədquluzadənin  Naxçıvan  şəhərin-
d
əki  ev  muzeyinin  açılışı  mərasimində  iştirak  etmiş  və 
nitq söyl
əmişdi. Prezident bu səfəri zamanı Heydər Əliyev 
Muzeyind
ə,  Naxçıvan  Dövlət Xalça Muzeyində, 
H.Cavidin ev muzeyind
ə də olmuşdu.  
2002-
ci  ilin  iyun  ayında  Naxçıvana  səfəri  zamanı 
Heyd
ər Əliyev Naxçıvan şəhərində B.Kəngərli muzeyinin 
açılışında  iştirak  etmiş,  muzeyin ekspozisiyası  ilə  yaxın-
dan tanış olmuşdu. B.Kəngərli irsini yüksək qiymətləndi-
r
ən dövlət başçısı demişdi: ”Bu gün demək olar ki, Bəhruz 
K
əngərli Azərbaycanın  rəssamlıq  sənətinin, mədəniyyəti-
nin 
ən görkəmli nümayəndələrindəndir. Biz bununla fəxr 
 
173 

etm
əliyik. Fəxr etməliyik ki, Azərbaycan  xalqının  belə 
böyük isteda
da  malik  insanları  olubdur”. Heydər  Əliyev 
öz  çıxışında  B.Kəngərli irsinin tədqiq edilməsi məsələsi-
nin z
əruriliyini  də  qeyd  etmişdi:  “Hesab  edirəm ki, 
Az
ərbaycanda, o cümlədən  Naxçıvanda  bizim  sənətşü-
naslar, t
ədqiqatçılar  Bəhruz Kəngərlinin  yaradıcılığını 
daha professional s
əviyyədə  tədqiq etməli,  əsərlər 
yazmalıdırlar. Həm Bəhruz Kəngərlini Azərbaycan xalqı-
nın  görkəmli və  yüksək mədəniyyətə  malik olan 
nümay
əndəsi kimi təbliğ  etsinlər, həm də  böyük rəssam 
kimi t
əbliğ etsinlər” [10, 2002, 20 iyun]. 
Bu muzeyin h
əyata vəsiqə  alması  və  fəaliyyətə 
başlaması    XX  əsr Azərbaycan  boyakarlıq    sənətinin 
görk
əmli nümayəndələrindən olan, Azərbaycan təsviri in-
c
əsənət tarixində  portret və  mənəzərə  yaradıcılığının 
əsasını  qoyan, rəssamlığa  yeni  ictimai məzmun gətirən, 
onu yeni forma v
ə təsvir vasitələri ilə zənginləşdirən, Tif-
lisd
ə  xüsusi rəssamlıq  təhsili alan B.Kəngərli irsinə  olan 
böyük hörm
ət və  ehtiramın  nəticəsi idi. Təbii ki, bu 
muzeyin açılması da Heydər Əliyevin adı və fəaliyyəti ilə 
bağlı olmuşdur.   
Bir  sözl
ə,  Naxçıvan  muzeylərinin  əksəriyyəti 
ümummilli lider Heyd
ər  Əliyevin  xeyir-duası  ilə  həyata 
v
əsiqə  almışdır.  Bu  gün  Naxçıvan  Dövlət Tarix Muzeyi, 
C.M
əmmədquluzadə  adına  Ədəbiyyat Muzeyi, C.Məm-
m
ədquluzadənin,  H.Cavidin,  C.Naxçıvanskinin,  B.Kən-
g
ərlinin  ev  muzeyləri, Dövlət Xalça  Muzeyi,  Açıq  Səma 
altında Muzey, Naxçıvan Dövlət Rəsm Qalareyası, Xatirə 
Muzeyi, h
əmçinin rayonlarda fəaliyyət göstərən tarix-
diyarşünaslıq  muzeylərinin  fondlarında  ümumilikdə 
81500-d
ən çox eksponat mövcuddur. 
Heyd
ər  Əliyev  ədəbiyyata  xalqın  milli-tarixi 
 
174 

varlığının, mənəviyyatının üzvi tərkib hissəsi kimi baxmış, 
m
ənsub  olduğu  xalqı  ədəbiyyatı  ilə  bir yerdə  bütöv bir 
tamın ayrılmaz hissəsi kimi dəyərləndirmişdir [91, s. 212]. 
Bu  baxımdan  Heydər  Əliyev  bütün  fəaliyyəti boyu 
ədiblərimizin yaradıcılığını  diqqətdə  saxlamış,  adlarını 
əbədiləşdirmişdir.  Ulu  öndər  ədəbiyyatın  rolundan 
danışarkən qeyd edirdi ki: “Çoxəsrlik tariximizdə 
xalqlarımızı yaşadan, qoruyan və bu günkü günlərə gətirib 
çıxaran  amillərdən biri, ola bilər ki, ən  əsası  bizim 
m
ədəniyyətimiz,  ədəbiyyatımız,  deməli,  şairlərimiz, 
yazıçılarımızdır” [59, s. 22]. 
XX 
əsrin 30-40-cı  illərində  sovet rejiminin siyasi 
t
əqib və repressiya dalğasında uzaq Sibirə sürgün edilmiş 
H.Cavi
din  anadan  olmasının  100 illiyi haqqında 1981-ci 
ild
ə  Heydər  Əliyevin  təşəbbüsü ilə  qəbul olunan qərar 
respublika ictimaiyy
əti tərəfindən böyük sevinclə qarşılan-
dı.  Böyük  ədibin  qızı  Turan  Cavid  onun  bu  sahədəki 
f
əaliyyətinə  yüksək qiymət verərək  yazırdı:  “Atama  əsl 
b
əraəti Heydər Əliyev verdi”. 
1982-ci ild
ə  Heydər  Əliyevin  böyük  səyləri 
n
əticəsində  H.Cavidin cənazəsi Sibirdən Azərbaycana 
g
ətirilərək  şairin  doğulduğu  Naxçıvan  şəhərində  torpağa 
tap
şırıldı.  1992-ci ildə  Heydər  Əliyev  Naxçıvan  MR  Ali 
M
əclisinin  Sədri  işlədiyi illərdə  H.Cavidin 110 illiyinin 
qeyd olunmasını təmin etdi. 1992-ci il oktyabrın 24-də ke-
çiril
ən tədbirdə  iştirak  edən böyük lider görkəmli  ədibin 
f
əaliyyətinə  yüksək qiymət verərək  demişdi:  “Bu  gün 
bayram günüdür. Bu gün bizim Az
ərbaycan xalqı üçün, o 
cüml
ədən  naxçıvanlılar  üçün  böyük  bayramdır.  Biz 
Az
ərbaycanın böyük yazıçısı, şairi, dramaturqu, mütəfək-
kiri,  filosofu  Hüseyn  Cavidin  anadan  olmasının  110 
illiyini qeyd edirik” [228, 1992, 25 oktyabr].  
 
175 

Ümumiyy
ətlə, Heydər Əliyev 1981-ci ildə öz adını 
Az
ərbaycan tarixinə  “Cavidi vətənə  qaytaran  oğul”  kimi 
d
ə həkk etmişdi. Xalqımızın böyük sənətkar oğlu H.Cavid 
öz m
ənəvi  haqqına  Heydər  Əliyevin  inadı  və  iradəsi ilə 
çatdı.  Heydər  Əliyevin  respublikaya  qayıdışı  H.Cavid 
irsin
ə  və  taleyinə  də  qayıdış  oldu  [150, s. 186].  1996-cı 
ild
ə Heydər Əliyevin təşəbbüsü və göstərişi ilə H.Cavidin 
m
əzarı  üzərində  möhtəşəm  məqbərə  ucaldıldı.  Həmin il 
oktyabrın  29-da böyük ədibə  ehtiram  əlaməti olaraq 
ucaldılan  məqbərənin  açılışı  oldu.  Açılışda  iştirak  edən 
Prezident Heyd
ər  Əliyev  məqbərəyə  yüksək qiymət 
ver
ərək fikrini belə ifadə etmişdi: “Hüseyn Cavidin məq-
b
ərəsi  Naxçıvanın  memarlıq  tarixində  yeni bir səhifədir. 
Naxçıvanda  böyük  memarlıq,  milli-mənəvi abidələrimiz 
var. Bu abid
ə  də  həmin  ənənələrin  davamıdır...  Güman 
edir
əm ki, gələcək nəsillər  bu  günü  xatırlayacaq. Mən 
sizin  hamınızı  bu  bayram  münasibətilə  bir daha təbrik 
edir
əm” [109, 1996, 1 noyabr].  
Açılış  mərasimində  H.Cavidə  xüsusi məhəbbət və 
r
əğbətini ifadə edən Azərbaycan Prezidenti ədibin nəşinin 
sovet hakimiyy
əti illərində  öz vətəninə  gətirilməsinin 
ç
ətinliyindən və  tarix-mənəvi  əhəmiyyətindən  danışaraq 
bildirirdi ki: “...1982-ci ild
ə  Hüseyn Cavidin cənazəsini 
uzaq Sibird
ən Azərbaycana gətirmək  asan  iş  deyildi.  Bu 
böyük irad
ə,  cəsarət tələb edirdi. Ancaq  xalqımıza, 
mill
ətimizə, tariximizə, mədəniyyətimizə, ədəbiyyatımıza, 
m
ənəviyyatımıza olan sədaqət mənə belə bir cəsarət gös-
t
ərməyə  imkan verdi. Mən bunu etdim. O vaxt Hüseyn 
Cavidin c
ənazəsini Azərbaycana gətirərkən,  onu  Bakıda, 
ya
xud  doğulduğu  yerdə  torpağa  vermək barədə  müxtəlif 
fikirl
ər var idi. Bu məsələ müzakirə olundu. Yazıçılarımız, 
aliml
ərimiz,  ziyalılarımız  böyük  fikir  mübadiləsi apardı-
 
176 

lar. Onlar q
ərar qəbul etdilər. Bu mənim də qərarım idi ki, 
Hüseyn Cavidin c
ənazəsi  Naxçıvana  gətirilsin... Mən bu 
işi  edərkən  ziyalılarımıza,  alimlərimizə,  yazıçılarımıza 
bildirdim ki, Hüseyn Cavidin c
ənazəsi adi qəbiristanda 
yox,  Naxçıvan  şəhərinin mərkəzində,  onun  doğulduğu 
evin  yanında, görkəmli bir yerdə  torpağa  veriləcək. O 
m
əqsədlə ki, bu, adi bir qəbir olmayacaq. Qəbrin üzərində 
m
əqbərə  tikiləcək və  bu, böyük abidəyə, ibadətgaha 
çevril
əcək...” [58, VII c., 1998, s. 520]. 
Naxçıvan diyarı dahilər yetirən, dünya ədəbiyyatına 
v
ə  mədəniyyətinə  nəhəng  korifeylər bəxş  edən bir 
m
əkandır.  Bu  diyarın  yetirmələrindən bəhs edən Heydər 
Əliyev  demişdir:  “Naxçıvan  həmişə  böyük  şəxsiyyətlərlə 
f
ərqlənmiş  və  bu  şəxsiyyətlər alimlər, münəccimlər, 
şairlər, memarlar, dövlət xadimləri, siyasi xadimlər 
olmuşlar.  Naxçıvan həmişə  Azərbaycanın  yüksək  ziyalı 
yetişdirən bir diyarı olmuşdur” [130, s. 62]. 
Əlbəttə, bu məkanın  elm,  mədəniyyət və  sənət 
sahibl
ərini üzə çıxaran, onları dünyaya tanıtdıran Heydər 
Əliyev olub. Bu gün Naxçıvan H.Cavid, C.Məmmədqulu-
zad
ə, M.S.Ordubadi, Y.Məmmədəliyev, B.Kəngərli və b. 
il
ə fəxr edir. Bu görkəmli şəxsiyyətlərin dünya miqyasında 
tanımasında,  adlarının  əbədiləşdirilməsində  başlıca  rolu 
Heyd
ər  Əliyev  oynamış,  məhz o, öz diqqət və  qayğısını 
əsirgəməmiş, onların ev-muzeyləri yaradılmışdır.  
Heyd
ər  Əliyev  böyük  dövlət xadimi, nəhəng və 
ciddi siyas
ət  adamı  olmaqla  yanaşı,  həm də  elmin və 
m
ədəniyyətin  ardıcıl  himayəçisi idi. Onun təşəbbüsü və 
iştirakı  ilə  muxtar respublikanın  neçə-neçə  ədəbiyyat, 
inc
əsənət və  elm xadimlərinin yubileyləri  keçirilmiş, 
onların fəaliyyəti yüksək dövlət mükafatları və fəxri adlar-
la qiym
ətləndirilmiş, abidələri ucaldılmışdır. Böyük tarixi 
 
177 

şəxsiyyətlərin yubileylərinin keçirilməsinin  əhəmiyyətin-
d
ən bəhs edən Heydər Əliyev deyirdi: “Dünya birliyində, 
dünya xalqları arasında xalqımızın tarixini, mədəniyyətini, 
milli 
ənənələrini təbliğ etmək, yaymaq, sübut etmək üçün 
bel
ə  yubileylər həmişə  böyük bir təsir vasitəsidir. Uzun 
ill
ərin təcrübəsi göstərir ki, belə  tədbirlər mənəviyyatın 
yüks
əldilməsinə, insanların  tariximizlə  bağlı  olmasına 
köm
ək göstərir” [58, II c., 1997, s. 91-92]. 
Heyd
ər Əliyevin dövlət rəhbəri kimi mədəniyyətin 
inkişafına göstərdiyi qayğı və diqqət təkcə sadalananlarla 
bitmir. Son vaxtlar Naxçıvan şəhərində istifadəyə verilən 
“Kitab  evi” d
ə  mühüm mədəniyyət mərkəzi kimi, onun 
m
ədəni  inkişaf  strategiyasının  Naxçıvanda  davamı  kimi 
diqq
əti cəlb edir. 
Heyd
ər Əliyev tarixi abidələrimizi göz bəbəyi kimi 
qorumağı  və  mühafizə  edib nəsillərdən nəsillərə  çatdır-
mağı daim tövsiyə edir və bu yolda mühüm tədbirlərin hə-
yata keçirilm
əsinə  böyük önəm verirdi. O, Azərbaycanın 
r
əhbəri kimi, bu məsələ  ilə  əlaqədar dəfələrlə  tarixi 
q
ərarlar qəbul  etmişdir.  Bir  çox  tarixi  abidələrimiz elmi-
b
ərpa və təmir edilmiş, dövlət tərəfindən mühafizə altına 
alınmışdır.                  
Daim 
Naxçıvana diqqət və qayğı göstərən Heydər 
Əliyev  bu  diyarın  çiçəklənməsi və  inkişafı  yolunda  çox 

yük işlər gördü. O, doğma elinə, obasına çox bağlı olan 
böyük insan idi. Onun s
əyi nəticəsində  muxtar 
respublikada b
ir çox işlər görüldü.  
Q
ədirbilən xalqımız Heydər Əliyevin özünün bütün 
əməllərini yüksək qiymətləndirir.  Onun  doğulub  boya-
başa  çatdığı,  həyatının  əhəmiyyətli  bir  dövrünü  yaşadığı 
Naxçıvanda hazırda ən mühüm mədəni mərkəzlərdən biri 
m
əhz böyük liderin adını  daşıyan  Heydər  Əliyev 
 
178 

muzeyidir. Görk
əmli ictimai-siyasi xadim, dünya şöhrətli 
siyas
ətçi, Azərbaycan  xalqının  milli  lideri  olaraq  hələ 
sağlığında canlı əfsanəyə çevrilmiş Heydər Əliyevə böyük 
ehtiramın  ifadəsi kimi həmin  muzey  Naxçıvan  MR  Ali 
M
əclisinin Sədri  Vasif  Talıbovun  18  fevral  1999-cu il 
tarixd
ə imzaladığı Sərəncam əsasında Naxçıvan şəhərində 
yaradılmışdır.  Sərəncamda göstərilir ki, Heydər  Əliyevin 
Az
ərbaycan xalqı və dövləti qarşısındakı tarixi xidmətləri 
əsas tutularaq qərara alınır ki, Naxçıvan Muxtar Respub-
likasının paytaxtı Naxçıvan şəhərində Heydər Əliyev Mu-
ze
yi yaradılsın [180, s. 71]. Bu Sərəncam Heydər Əliyev 
şəxsiyyətinə  olan  sonsuz  ehtiramın  bariz nümunəsi kimi 
tarixi, siyasi v
ə mənəvi zərurətdən irəli gəlirdi. Muzey 10 
may 1999-cu ild
ə fəaliyyətə başlamışdır [87, s. 3].  
Heyd
ər  Əliyev  Muzeyi  ümummilli  liderimizin 
h
əyat və  fəaliyyət fəlsəfəsinin, elmi-nəzəri irsinin, azər-
baycançılıq ideologiyasının öyrənilməsi, təbliği və gələcək 
n
əsillərə çatdırılması kimi şərəfli missiyanı üzərinə götür-
müşdür və hazırda bu missiyanı uğurla həyata keçirir.     
Göründüyü  kimi,  xalqımızın  mədəniyyətinin, 
m
ənəvi dəyərlərinin qorunub inkişaf etdirilməsində, milli 
m
ənlik ruhunun gücləndirilməsində  Heydər  Əliyevin 
f
əaliyyəti çoxşaxəli, geniş və danılmazdır. 
 
 
Yüklə 20,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin